Όταν χαράζει

Πρόχειρα χαραγμένες, ακαλλιέργητες σημειώσεις-εντυπώσεις από την εκδήλωση τιμής για έναν μεγάλο χαράκτη, την περασμένη βδομάδα.

Η έναρξη της εκδήλωσης για τον Τάσσο μετατέθηκε κατά μισή ώρα (χώρια το κλασικό ακαδημαϊκό τέταρτο), όχι για να ξεκινήσει κατά τις 19.17, για λόγους σημειολογίας, αλλά γιατί το επέβαλε η συγκυρία και η στάση εργασίας στον ηλεκτρικό -για έναν ακόμα νεκρό συνάδελφο-, στην οποία έγινε ξώφαλτσα μικρή αναφορά.

(Αριστερή παρένθεση. Τι σύγκριση να κάνεις άραγε με τη συνδικαλίστρια των Παρεμβάσεων, που πανηγύριζε για ένα εκλογικό αποτέλεσμα που πέτυχαν ενάντια σε θεούς και δαίμονες, πχ ενάντια στη στάση της ΣΤΑΣΥ και μια Αθήνα κόλαση -πραγματικά τρομερά αγωνιστική στάση. Εν τούτω ΝΙΚΑ.
Όσο για το συνδικαλιστικό τοτέμ του χώρου, που τουιτάρει πιο γρήγορα και από τη σκιά του και έγινε σκιώδης συνομιλητής του Σπυράδωνη και της Παγώνη, παρακάμπτοντας ενώσεις, σωματεία και... «λοιπούς γραφειοκράτες», όσο πιο πολλά σεντόνια υπεράσπισης ανεβαίνουν για το ήθος του, τη «δολοφονία χαρακτήρα» του, στοχοποίηση κτλ, τόσο μειώνονται οι πιθανότητες να απαντήσουν κάτι στο προκείμενο, επί της ουσίας: έκανε παραγοντισμό, ναι ή ου; Ράλλη, τι λες;)

(Δεύτερη αριστερή παρένθεση: Το περασμένο διήμερο ήταν οι εκλογές διάφορων Δικηγορικών Συλλόγων στη χώρα. Αν δεν κάνω λάθος, στην Αθήνα οι δικοί μας εκλέγουν δύο συμβούλους, που είναι μια μικρή, διακριτή άνοδος -κι ας μη φτάνει την αντίστοιχη γενική τάση σε άλλους κλάδους, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και νοοτροπία. Εκεί συναντάμε έναν άλλο αστέρα του αριστεροχωρίου με ευρύτερη αναγνωρισιμότητα (Καμπαγιάννης), που γέννησε μια υπέρμετρη (σχεδόν σεκίτικη) αισιοδοξία για συμμετοχή του στον β’ γύρο -μια προσδοκία που δεν επιβεβαιώθηκε στην πράξη. Αυτό που μένει προς διευκρίνιση, όμως, είναι αν εκλέχτηκε ο Σαραφιανός της ΑΡΑΣ και αν τελικά ξέκοψε από την τελευταία ή αν αμέλησαν οι συναγωνιστές του να ξεκόψουν από αυτόν, για ιερό σκοπό πάντα. Όπως έλεγε άλλωστε ο Βλαδίμηρος: και με την ΑΡΑΣ ακόμα θα συμμαχήσουμε για τον τελικό μας σκοπό. Και όπως θα πρόσθετε ο Σπύρος από τους Απαράδεκτους «καλό είναι να τα έχεις καλά με την ΑΡΑΣ, έχεις και κάποιες προσβάσεις». Πού; Ξέρω ’γω; Στον Πρύτανη του ΕΜΠ. Ή στο εφημερεύον νοσοκομείο...)

-Σύνδεση με τα προηγούμενα και την τελευταία ανάρτηση (από μια αναφορά στην εισήγηση της Εύας Μελά, που την μεταφέρω από μνήμης και τις πρόχειρες σημειώσεις μου). Ο Τάσσος έλεγε για τις μορφές του αγώνα που απεικόνιζε στα έργα του πως βγαίνουν ίσως κάπως αλύγιστες εκφραστικά, γιατί σηκώνουν το βάρος της ζωής και δεν μπορεί παρά να είναι όρθιες, ακόμα και όταν πεθαίνουν (ή έχουν φαγωμένα πέλματα και δυσκολεύονται να κάτσουν*). Ιδανικό υστερόγραφο στο κείμενο για τους αλύγιστους της ταξικής πάλης, τον ψυχισμό τους και την ενίοτε αγέλαστη (δημόσια) εικόνα τους. Εκτός και αν πρόκειται για τους βασανιστές τους: σύντροφοί μου τους γέλασα.
Και ο Χρόνης μου (χαμο)γελάει σαν μωρό(ς) και κάνει την αυτοκριτική του που δε χάρισε ένα χαμόγελο στους ανθρωποφύλακες. Πού να βρω έναν μπασκίνα...

-Στο έργο του Τάσσου βλέπουμε -μεταξύ άλλων- το αποτύπωμα της γεωγραφίας, τη δημιουργική αφομοίωση της αρχαίας ελληνικής και της βυζαντινής παράδοσης (ως οπτική γέφυρα με τη λαϊκή μνήμη) και χαρακτηριστικές αγροτικές μορφές από το χωριό του, με χαρακωμένα πρόσωπα, που πέρασαν στα χαρακτικά ενός χαράκτη συνδεμένου με το χάραμα ενός νέου κόσμου και τις χαραμάδες που ανοίγουμε στο ασπρόμαυρο -σαν τα έργα του- παρόν, για να ατενίσουμε το έγχρωμο μέλλον. Και ο Τάσσος διάλεξε την ξυλογραφία, γιατί είναι η τέχνη των μαζών (και ας μη βλέπουμε μαζικά στις μέρες μας μικρά παιδιά να σμιλεύουν μορφές), σε μια εποχή που η εργατική τάξη δεν πήγαινε στον παράδεισο (παρά μόνο για να σπουδάσει, για ιατρικούς λόγους ή ολιγοήμερα ταξίδια στο μέλλον), αλλά έτρωγε πολύ ξύλο (το οποίο δε βγήκε από τον παράδεισο, έχει όμως πάντα δύο άκρες και ενίοτε αντιστρέφονται οι ρόλοι, όπως στα αγροτικά μπλόκα) από αγέλαστους ανθρωποφύλακες (που ούτε καν χασκογελούσαν, Χρόνη), για να αποκηρύξει τις ξύλινες ιδέες της και να επανέλθει -σαν στραβόξυλο- στον ίσιο δρόμο, ή έστω τον τρίτο.

-Ο Τάσσος είχε πει πως ήταν στρατευμένος (μη σου πω και «ξύλινος») πριν καν ανακαλυφθεί ο όρος, που κάποιοι τον χρησιμοποιούν μειωτικά σε αντιδιαστολή με την ποιοτική τέχνη. Συμμετείχε σε μια σειρά πρωτοπόρες καλλιτεχνικές συλλογικότητες (από την Κίνηση Νέων Ρεαλισμού, ως το ΕΑΜ Καλλιτεχνών και την Πανελλήνια Πολιτιστική Κίνηση) και προσφερόταν για όλες τις δουλειές, νιώθοντας ένας χειρώνακτας της τέχνης του: από δίσκους της Σωτηρίας Μπέλλου, μέχρι αφίσες για κομματικά συνέδρια, την Αντιφασιστική Νίκη κ.ά. Κι όπως είπε η -εγγονή του αν δεν κάνω λάθος- Ροζίτα Αλεβίζου, αν ζούσε ως τις μέρες μας, το κλασικό έργο με το παιδί για την Κύπρο, θα το διαδέχονταν άλλα, για τα παιδιά της Γάζας ή των Τεμπών.

Όταν τον έπιασε η Ασφάλεια ως «κομμουνίζοντα», κατάφερε να τον «σωφρονίσει» και έτσι εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ, ευθύς αμέσως μόλις έμεινε ελεύθερος. Θεωρούσε τον νατουραλισμό σημάδι παρακμής (για όσους τυχόν ταυτίζουν τους κομμουνιστές καλλιτέχνες με τον κοινωνικό νατουραλισμό). Ενώ είχε δηλώσει στο «Μονόγραμμα» της ΕΡΤ πως «θεωρώ μεγάλο κέρδος στη ζωή μου ότι ζυμώθηκα με τον κόσμο της δουλειάς. Γνωρίζω ότι πολλοί θεωρούν αυτές τις απόψεις για τη ζωή ξεπερασμένες. Για εμένα είναι μια πηγή έμπνευσης και συνεχούς ανανέωσης...»
Κι αυτό λέει πολλά για τον ίδιο και την (νοσταλγικά εξιδανικευμένη) εποχή του αλλά κυρίως μας δείχνει πόσο παλιά είναι η επίθεση στη στρατευμένη τέχνη και η «καραμέλα» της αριστερής ιδεολογικής ηγεμονίας (οι δηλώσεις αυτές γίνονται στα χρόνια της «Αλλαγής»).

-Ένα από τα πιο γνωστά «στρατευμένα» έργα του είναι αυτό που κοσμεί την έδρα της ΚΕ στον Περισσό: τα παιδιά της Ασφάλτου. Τα οποία έρχονται από πολύ μακριά και πάνε ακόμα πιο μακριά, ακομα και από χωματόδρομους -όπως ο φευγάτος πρωθυπουργός- που οδηγούν όλοι στην επουράνια έφοδο (Dirtway to heaben). Και δε χρειάζονται τον ΚΙΤ ή πράσινα άλογα για να είναι οι ιππότες των δρόμων, που έχουν πάντα τη δική τους ιστορία και τη γράφουμε εμείς με τον αγώνα μας.

-Ο πρώτος ομιλητής (Παυλόπουλος) είχε μια κάποια αμηχανία στο άνοιγμα, που αποτυπώθηκε και στις αρχικές του προσφωνήσεις: «κύριε Γραμματέα, κύριοι του Κόμματος» -sic. Κυρίες και κύριοι, εμείς, οι κάτοχοι της ενοχής...
Έκανε μια εξαιρετικά σύντομη για τα δικά του δεδομένα πλην μάλλον εξαντλητική (για όλους τους άλλους) αναφορά στο σύνολο του έργου του Τάσσου. Ενώ προσωπικά ξεχώρισα το ανέκδοτο για ένα έργο του χαράκτη με τον Στάλιν, που ήταν στα γραφεία του Ριζοσπάστη (μόνιμος στόχος των δυνάμεων καταστολής) και το διέσωσε κατά λάθος ένας αστυνομικός που δεν αναγνώρισε τη μορφή του σφου με το μουστάκι, για να βρεθεί με τα πολλά (από τα χρόνια της Κατοχής) στην κατοχή του κόμματος, πριν από μια τετραετία.

-Ο δεύτερος ομιλητής (Γουρζής) «τρόλαρε» καλοπροαίρετα τον πρώτο, γιατί παρέλειψε να μας πει για το μενού στο κυριακάτικο τραπέζι, στο σπίτι του Τάσσου. Ακολούθησε ένα μικρό απολαυστικό μάθημα περί τέχνης (πχ δεν είναι κάθε πελεκημένο ξύλο χαρακτική) και αρμονίας, που είναι η πεμπτουσία της και ορίζεται από τρεις βασικές συνιστώσες: την αντίθεση, τον ρυθμό και την επανάληψη. Κι ύστερα από μερικά παραδείγματα με διαφάνειες, ήθελε πιθανόν να εξετάσει πόσα αφομοιώσαμε, πχ στα έργα με τον Βελουχιώτη και τον Σαπάτα, που εκτίθονταν στο φουαγιέ.

Πλησιάζουμε στο τέλος, με δυο-τρεις συνειρμούς που όταν μεγαλώσουν, μπορεί να γίνουν κείμενα.

-Στο τέλος προβλήθηκε το ντοκιμαντέρ του Τάκη Παπαγιαννίδη για τον Α. Τάσσο, όπου μιλάει ο ίδιος ο χαράκτης για τον τόπο καταγωγής του, τη ζωή του, τη δουλειά του και τις αξίες που τον οιστρηλάτησαν. Αυτό συμβαίνει λίγους μήνες πριν τον θάνατο του χαράκτη και έτσι ο σκηνοθέτης διασώζει μια πολύτιμη μαρτυρία, που καμιά επιστημονική προσέγγιση δε θα μπορούσε να καλύψει το κενό της -αν δεν υπήρχε. Σαν αυτές που διέσωσε η σφισσα Αγγελική Σωτήρη (από τον Κάππο, τον Τσαμπή και άλλους) και κατέγραψε (μετά από την απομαγνητοφώνηση της Α. Σωτήρη) η Νάντια Βαλαβάνη στο βιβλίο της με τον εκπληκτικό τίτλο «Θ.Ν.» (αρχικά για τη φράση «Θα Νικήσουμε» που αντάλλασσαν μεταξύ τους τα «παιδιά του Φλεβάρη» για να δώσουν κουράγιο στους συντρόφους τους). Και σαν αυτές που θα έπρεπε να μαζέψουμε από όλους τους βετεράνους σφους που έζησαν από θέση ευθύνης (και όχι μόνο) την κρίση του 1989-1991 στο κόμμα, ακόμα και αν δε συμφωνούμε σε όλα. Στην τελική, ένας καλός μάρτυρας δε χρειάζεται να έχει αφομοιώσει τη σύγχρονη στρατηγική του ΚΚΕ (ούτε να καταφύγει σε πολιτικό κουτσομπολιό, όπως κάποια άλλα ευπώλητα βιβλία) για να δώσει μια μεστή, ζουμερή και αναντικατάστατη μαρτυρία.

-Κατά τη διάρκεια της προβολής, πολλοί σφοι το έσκασαν στο ημίφως, ίσως για να προλάβουν το Ολυμπιακός-Ρεάλ, και ας μην το έλεγαν ανοιχτά. Δεν τους ψέγω, γιατί ούτε εγώ έμεινα ως το τέλος -για διαφορετικούς λόγους. Αλλά πριν τους καταδικάσουμε, ας ψάξουμε να τους βρούμε άλλοθι στις ομοιότητες του αθλητισμού με την τέχνη (αντίθεση, επανάληψη και ρυθμός, που οδηγούν στην αρμονία). Αρκεί να μην ξεχνάμε πως είναι μόνο εξωτερικές και φαινομενικές, σαν ένα είδος αντικατοπτρισμού ή κάποιο κόλπο γεμάτο μαγεία. Τι λες κι εσύ, Μάτζικ;

-Τα σχόλια και οι αξιολογήσεις που έχει (ως κτίριο) η έδρα της ΚΕ του ΚΚΕ στη Λεωφόρο Ηρακλείου, στο Google Maps, είναι πραγματικός θησαυρός. Μια κατηγορία (και ένα ξεχωριστό κείμενο) από μόνα τους...

Υγ: Όποιος δεν μπόρεσε να παραβρεθεί αλλά θέλει να εισπράξει κάτι από τους χυμούς της εκδήλωσης, καλύτερα να μη βασιστεί στις πρόχειρες σημειώσεις της κε του μπλοκ, αλλά να δει τα βίντεο με τις εισηγητικές ομιλίες.
*Όσο για τις σημειώσεις για τους δύο γείτονες της εκδήλωσης ή τους σφους που έσπασαν τις κόκκινες γραμμές και κάθισαν στα ορεινά σαν γιακωβίνοι, μπαίνουν στο αρχείο και θα αποχαρακτηριστούν μετά από αρκετές δεκαετίες. Αρκεί να μη μας το κλέψουν οι αναθεωρητές και πάει στα ΑΣΚΙ)...