Μπορούμε να νικήσουμε τον φασισμό με βιβλία; Εδώ δε νικήσαμε τον ιμπεριαλισμό με Βιετνάμ, ίσως γιατί ήταν δύο (το νότιο και το δικό μας που νίκησε) και δεν έγιναν χιλιάδες. Μήπως τότε θα τον νικήσουμε με χιλιάδες βιβλία (και Βιετνάμ); Όχι σφοι, δεν μπορούμε να το πούμε αυτό. Ούτε καν με πολλά τα-ξίδια. Ούτε καν αν βγάλουμε το οριστικό άρθρο, μείνουν τα ξίδια και τα βλέπουμε όλα διπλά -ή χιλιάδες. Και δεν ήταν τυχαία η έκδοση για τον αλκοολισμό κι η αναφορά στις Θέσεις για φαινόμενα εξάρτησης σε κάποιους σφους (και δεν εννοεί ανισότιμης).
Στην τελική, ποιος διαβάζει σήμερα; Λιγότεροι και από όσους κάνουν ταξίδια μακρινά και ακριβά -αλλά πιο φτηνά από ό,τι οι πτήσεις εσωτερικού. Οι περισσότεροι πάσχουν από διάσπαση προσοχής -και αυτός ο φλύαρος πρόλογος έχει ήδη υπερβεί το όριο ανοχής του μέσου χρήστη ΜΚΔ -χωρίς να γίνομαι αρνητής η ΜΚΔμάχος. Αλλά ποια ταξική συνείδηση να αποκτήσεις με ένα θρυμματισμένο μυαλό, χίλια μεταμοντέρνα κομμάτια τα 24 της καράτια -σαν τη χρυσή λάρνακα της Βεργίνας, σύμβολο για κάθε Μακονομάχο, που αντιστέκεται στην Banda Entopica και τους Σλάβους που μας κλέβουν τις νότες και τον Βουκεφάλα. Και έχει ένα σωρό βιβλία (του Άδωνη και του Λιακόπουλου) που του μαθαίνουν το μεγαλείο της φυλής του -κι εγώ ξένος μετανάστης σου, Ελλάς.
Ανακεφαλαιώνοντας -χωρίς κεφάλαιο: με τα βιβλία δε θα νικήσουμε τον φασισμό, μπορούμε όμως να καταπολεμήσουμε την οργανωμένη πλήξη και να φτιάξουμε ωραίες λίστες, σαν αυτή που ακολουθεί. Αλλά για να διαφέρει απ’ τις άλλες, δεν περιλαμβάνει προτάσεις με τα καλύτερα της χρονιάς, αλλά ενδιαφέροντα βιβλία, από τα οποία ωστόσο η κε του μπλοκ κρατά κριτικές αποστάσεις -μικρές ή μεγαλύτερες, ανάλογα την περίπτωση.
Τζόναθαν Κόου - Μέση Αγγλία (Εκδόσεις Πόλις)
Ο Κόου έχει χιούμορ, ωραία γραφή και καλές προθέσεις -που στρώνουν συχνά τον δρόμο προς την κόλαση. Θέλει να μας μιλήσει για τον καθημερινό φασισμό και τους ρατσιστές της διπλανής πόρτας και τις τοξικές συμπεριφορές που ευδοκιμούν στο έδαφος της κρίσης. Παρουσιάζει ορισμένους χαρακτήρες που ξεχνάνε την ανθρωπιά και τα ταξικά τους γυαλιά -το πρώτο ακριβώς λόγω του δεύτερου- ξεσπώντας ενάντια στους ξένους, και καταστάσεις διχασμού και κοινωνικής αποσύνθεσης -, όπως στα χρόνια των πρώτων μνημονίων και του δημοψηφίσματος -μια ενδιαφέρουσα γέφυρα της πλοκής με τα καθ’ ημάς.
Έχει διάφορες συγγραφικές αρετές, έχει όμως και συγκεκριμένο πολιτικό ταβάνι, που μοιάζει να είναι η κριτική στήριξη στους Εργατικούς -με περιθώρια συνεννόησης με τους μετριοπαθείς Τόριδες- ή αλλιώς ο πόλεμος εναντίον των άκρων. Διαβάζοντας το βιβλίο στα ελληνικά δεδομένα, τον κατατάσσεις νοερά στους μετριοπαθείς ακροκεντρώους του «Μένουμε Ευρώπη». Κι οι δύο Αγγλίες-Βρετανίες που διακρίνει ο Κόου δεν έχουν ταξικό πρόσημο, αλλά είναι του Brexit και του Bremain (αποχώρηση vs παραμονή στην ΕΕ). Ή με γεωγραφικούς όρους, το δύσκολο, εξωστρεφές, συναρπαστικό Λονδίνο, με τα χίλια πρόσωπα και ισάριθμες φυλές, σε αντίθεση με την οπισθοδρομική επαρχία των Midlands, που βουλιάζει στην παρακμή της αποβιομηχάνισης και γίνεται η κοιτίδα του συντηρητισμού -αν και τα πιο πολλά αστικά φυντάνια ξεπηδάνε από το φυτώριο της Οξφόρδης. Ή με εκπαιδευτικούς όρους, η διανόηση ενάντια στην ανειδίκευτη εργατιά και τα ξεπεσμένα, λούμπεν τμήματα της κοινωνίας.
Το βιβλίο έχει πολλές καλές στιγμές, ρεαλιστικούς διαλόγους - χαρακτήρες, ωραία χρήση της ειρωνείας και μια σειρά προβληματισμούς για τη διαπλοκή πολιτικού και προσωπικού στις καθημερινές μας σχέσεις (φιλικές, ερωτικές) ή τα όρια της ανοχής μας στους πολιτικούς μας αντιπάλους, όταν εκφράζουν ακραίες -και όχι απλώς αντίθετες- απόψεις. Κι ο φασισμός δεν είναι απλώς άλλη μια άποψη.
Στο τέλος, όμως, θα μάθουμε όλοι να συνυπάρχουμε. All we need is love. And European Union. Ίσως και τα means of production, θα πρόσθετε κάποιος. Ίσως σε κάποιο επόμενο βιβλίο - Thank you next.
Ο Σωτήρης Πέτρουλας μέσα από τα χειρόγραφά του (εκδόσεις Εύμαρος)
Τι μαθαίνουμε για τη σκέψη του Πέτρουλα, μέσα από τα γραπτά του και κάποιες χειρόγραφες σημειώσεις του; Μας παρουσιάζεται μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπικότητα υπό διαμόρφωση, με ανησυχίες και προβληματισμούς, που μπορεί να μην έχει φτάσει ακόμα σε κορυφές πολιτικής ωριμότητας (μιλάμε άλλωστε για έναν 23χρονο φοιτητή της ΑΣΟΕΕ), μας καλεί όμως σε καινούρια μονοπάτια, όχι με τα τραγουδισμένα γαλάζια μάτια του ή την αυτοθυσία του, αλλά με το κριτικό του πνεύμα ή τις αποστάσεις που φαίνεται να παίρνει από την πολιτική ουράς προς την Ένωση Κέντρου και τις σοσιαλδημοκρατικές τάσεις στις γραμμές της.
Η δολοφονία του από το αστικό κράτος ήταν πιθανότατα στοχευμένη -και όχι τυχαίος θάνατος (ενός αριστερού)-, αν συνυπολογίσουμε τις σχετικές μαρτυρίες για τις απειλές που λάμβανε από (παρα)κρατικά όργανα, για να κάτσει στα αυγά του -τις οποίες μοιράστηκε με τους σφους του, χωρίς να τις πάρει τοις μετρητοίς, θεωρώντας ίσως ότι είναι μια απόπειρα εκφοβισμού του.
Η δολοφονία αυτή έγινε στο αποκορύφωμα των Ιουλιανών αλλά και σε μια ιδιαίτερη συνθήκη για την ΕΔΑ, που σε εκείνη τη συγκυρία διακρινόταν από ένα ιδιότυπο αντιφατικό μίγμα «πολιτικού φιλελευθερισμού»-ρεφορμισμού, με αντίστοιχα «ανοίγματα» αλλά και αυστηρές οργανωτικές αρχές, εν μέρει κληροδοτημένες από τη δομή των κομμάτων Νέου Τύπου, αλλά κυρίως ως καρπός της ανάγκης, λόγω της... «βαθιάς ημιπαρανομίας» της ΕΔΑ -και της παρανομίας του ΚΚΕ που δρούσε μέσα από τις γραμμές της.
(Σημειώνω παρενθετικά πως ο συγκεντρωτισμός, ως πόλος στη διαλεκτική έννοια του «δημοκρατικού συγκεντρωτισμού», δεν υπαγορεύεται ως οργανωτική αρχή μόνο σε αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα, όπως υποστηρίζει πχ η Έλλη Παππά στην μπροσούρα της «ο Λένιν χωρίς λογοκρισία και εκτός μαυσωλείου». Και επίσης πως το μοναδικό, σύγχρονο δείγμα ενός μαζικού «συγκεντρωτικού ρεφορμισμού» είναι ίσως το ΑΚΕΛ, που κράτησε σε μεγάλο βαθμό την οργανωτική μορφή ενός ΚΚ χωρίς το πολιτικό περιεχόμενο -κάτι που εξηγεί εν μέρει γιατί άργησαν να φανούν στο εσωτερικό του ρήγματα και τάσεις αμφισβήτησης της πορείας ενσωμάτωσής του στο αστικό πολιτικό σκηνικό).
Ο Πέτρουλας υφίσταται πειθαρχικά μέτρα και ποινές, με την κατηγορία του φραξιονισμού -για τις συναντήσεις της ομάδας του, με το όνομα Σοσιαλιστική Συνειδητοποίηση (ΣΟΣΥΝ)- αλλά γλιτώνει προσωρινά τη διαγραφή χάρη και στη μετεξέλιξη της Νεολαίας ΕΔΑ στο πιο ανοιχτό σχήμα των Λαμπράκηδων, που είναι μια άλλη οργανωτική δομή.
Παρακάμπτω τα ενδιαφέροντα πλην πολυσυζητημένα ερωτήματα για τα Ιουλιανά, αν υπήρχε επαναστατική κατάσταση και πώς χειρίστηκε η ΕΔΑ το ζήτημα της κηδείας του Πέτρουλα. Καθώς και το ζήτημα της δυναμικής ανάπτυξης των Λαμπράκηδων, της ιδεολογικής ηγεμονίας και μιας πολλά υποσχόμενης δεκαετίας, που διακόπηκε απότομα και πραξικοπηματικά, σηματοδοτώντας μια «χαμένη άνοιξη», όπως έγραψε ο Τσίρκας, αποδίδοντας λογοτεχνικά -μεταξύ άλλων- μια εποχή και την κηδεία του Σωτήρη -χωρίς να με προσβάλει προσωπικά σαν αναγνώστη, τουλάχιστον όχι όπως στις «Ακυβέρνητες Πολιτείες», πολιτικά μιλώντας πάντα.
Τι άλλο κρατάμε από το βιβλίο; Τους γόνιμους, σχεδόν «γκεβαρικούς» προβληματισμούς του Πέτρουλα για τους κομμουνιστές και την ανάγκη να ζουν σύμφωνα με τις αρχές τους -και όχι σε χαλαρή, θεωρητική και μόνο σύνδεση μαζί τους. (Ενδιαφέρον ζήτημα που σηκώνει κουβέντα και μια σειρά προεκτάσεις).
Και τις αφηγήσεις του παλιού του σ/φου -και εν ζωή ακόμα- Γιώργου Βοϊκλή. Πχ για το φωτεινό σφυροδρέπανο που έλαμψε στο δημαρχείο του Περιστερίου, χάρη σε ένα (επιστημονικο)τεχνικό τέχνασμα του «κόκκινου δάκτυλου», που δεν είχε όμως την έγκριση της καθοδήγησης της ΕΔΑ. Και για την εκλογή του εμβληματικού Δημ. Φωλόπουλου στο Δήμο, χωρίς την ενεργό συμμετοχή του ίδιου στον προεκλογικό αγώνα, για να μην έρθει σε αντιπαράθεση με την επιλογή της ΕΔΑ να στηρίξει τον υποψήφιο της Ένωσης Κέντρου!
Δεν έχουμε, ωστόσο, πολλά να κρατήσουμε από το επίμετρο του Κεφαλή, που έχει άπειρες πολιτικές εμμονές και αν είχε blog θα μπορούσε να υπογράφει τα κείμενά του ως γκορμπατσοφικό απολίθωμα (ίσως ο τελευταίος «μαρξιστής» -κατά δήλωσή του τουλάχιστον- που υποστηρίζει τον επαναστατικό μεταρρυθμιστικό χαρακτήρα της Περεστρόικα).
Αντιθέτως, ο αναγνώστης μπορεί να κερδίσει περισσότερα από τη μυθιστορηματική βιογραφία του Σ.Π. από τον Αλεξάτο -που σέβεται τα ιστορικά γεγονότα και δεν αυτονομείται σε ενοχλητικό βαθμό, ούτε έχει -κατά τη γνώμη μου πάντα- τις αδυναμίες μιας προγενέστερης λογοτεχνικής του απόπειρας για την πλατεία Μπελογιάννη -μυθιστόρημα εναλλακτικής ιστορίας.
Η ακροδεξιά βία της γερμανικής Επανένωσης (εκδόσεις ΚΑΜΙΟΝΕΤΑ)
Θέμα ξεχασμένο -για την ακρίβεια αποσιωπημένο- στην επίσημη ιστοριογραφία και άκρως ενδιαφέρον. Το τελικό αποτέλεσμα όμως είναι μάλλον απογοητευτικό. Το βιβλίο είναι κακογραμμένο -χωρίς να ξέρω αν αυτό αφορά κυρίως τη μετάφραση ή τα γλωσσικά φετίχ του χώρου. Το μεγαλύτερο μέρος της έκδοσης αποδελτιώνει απλώς δημοσιεύματα του Τύπου και αναπαράγει κάποιες μαρτυρίες -μάλλον φλύαρες και όχι τόσο ζουμερές.
Ακόμα και έτσι, μιλάμε για συνταρακτικά γεγονότα (οργανωμένες επιθέσεις και πογκρόμ εναντίον μεταναστών και αριστερών-αναρχικών ομάδων) και μια εξόχως γλαφυρή σημειολογία, με τη δυναμική επανεμφάνιση των νεοναζί στη συγκυρία της Επανένωσης και του «δημοκρατικού θριάμβου». Οπότε κι οι πιο απλές ιστορικές αναφορές έχουν μεγάλη αξία. Αρκεί να μη σκοντάψουμε σε πολιτικούς σκοπέλους.
Στο πλαίσιο ενός «συνεπούς αντικρατικού πολιτικού αφηγήματος», το βιβλίο δείχνει την ιστορική συνέχεια του ναζισμού και της «σποράς των ηττημένων του ’45» στη Γερμανία, αποτυγχάνοντας όμως να δείξει τη σημασία της τομής του ’89-’90 -δηλαδή της επίμαχης περιόδου. Όση κριτική κι αν χωράει (διόρθωση: επιβάλλεται) για τη δολοφονία δύο Κουβανών στο Μερσεβούργο το ’79 (για την οποία θα είχε ενδιαφέρον πάντως να βρίσκαμε κάποια κουβανική πηγή και να δούμε τη δική της οπτική), όσους προβληματισμούς και αν σηκώνει το ζήτημα της επιβίωσης ρατσιστικών, ναζιστικών νοοτροπιών (σε μια κοινωνία που είχε συνταχθεί, είτε σιωπηλά είτε με θόρυβο, με τους στόχους των Ναζί και του Γ’ Ράιχ) στη ΓΛΔ, χρειάζονται πολλά αυθαίρετα βήματα για να ταυτίσεις τις δύο Γερμανίες και τις πολιτικές τους ηγεσίες -για τον ρατσισμό, τον φασισμό, τους μετανάστες.
Σε κάθε περίπτωση, αν σας ενδιαφέρει το θέμα και η περίοδος, αξίζει να προμηθευτείτε τη συγκεκριμένη έκδοση, εν γνώσει των συνεπειών και των περιορισμών της.
Στα αξιοσημείωτα και η γλωσσική-γραμματική επιλογή των επιμελητριών της ελληνικής έκδοσης να προτάσσουν ή να χρησιμοποιούν αποκλειστικά το θηλυκό γένος για όλα σχεδόν τα ουσιαστικά, που καταλήγει συχνά σε αμφίβολης αισθητικής και ευκρίνειας ελληνικά. -ή σε ασυνεπή κριτήρια και αντιφάσεις. Πχ:
Σε ορισμένες πόλεις συμμετείχαν και πολίτες στις επιθέσεις των νεοναζί, οι οποίες-οι δεν ανήκαν στην ακροδεξιά σκηνή. Ένας αυτόπτης μάρτυρας περιγράφει την επίθεση στον ξενώνα των βιετναμέσων-συμβασιούχων εργατριών-ών στο Μαγδεβούργο-Όλβενστεντ.
Αλλά αυτό δεν είναι σημαντικό -ούτε καν
κομμάτι της κριτικής μου, βασικά.
Το βασικό και κύριο είναι ότι ο φασισμός ευδοκιμεί ακριβώς εκεί που υποχωρεί ο σοσιαλισμός και οι κομμουνιστές. Οποιαδήποτε κι οποιοσδήποτε το χάνει αυτό από την οπτική της-του, δεν πρόκειται να δει πολύ μακριά, πέρα από την επιφάνεια των γεγονότων.
Υστερόγραφο
Ασφαλώς χωρούσαν και άλλες προτάσεις στη συγκεκριμένη κατηγορία -την κατηγορία «δοκάρι (και έξω)» ή αλλιώς, με τη γλώσσα των κινηματογραφικών κριτικών του Αντωνάκου στον Ρίζο, φτάσαμε στην πηγή αλλά νερό δεν ήπιαμε. Οι τακτικοί αναγνώστες θα έχουν δει πχ σε πρόσφατες αναρτήσεις κάποιες κριτικές αναφορές σε ορισμένα βιβλία, χωρίς όμως να επεκταθώ στις ενστάσεις.
Για παράδειγμα, το Black Power του Θανάση Μήνα είναι μια πολύ καλή εισαγωγή στο κίνημα των Αφροαμερικάνων για ισότητα και χειραφέτηση. Πολυπρισματική -με την έννοια ότι πιάνει και το πολιτιστικό κομμάτι-, δύσκολα δε θα σου αφήσει περισσότερες γνώσεις για επιμέρους στοιχεία ή βιβλιογραφία. Μια βασική αδυναμία είναι πως εστιάζει σε κάποια εμβληματικά πρόσωπα (και τα ζητήματα που προβάλλουν με τη δράση τους) αλλά μας λέει ελάχιστα πχ για τον Φρεντ Χάμπτον -στο κεφάλαιο για τους Μαύρους Πάνθηρες-, ενώ έχει συγκεκριμένα όρια (χωρίς προσωπικές αυταπάτες, αλλά με τους περιορισμούς της «ανανεωτικής αριστεράς») για γεγονότα όπως η εκλογή του Ομπάμα.
Αντίστοιχους περιορισμούς έχει η αξιόλογη μελέτη του Μενέλαου Χαραλαμπίδη για τα Δεκεμβριανά, όταν αναφέρεται στην περίοδο μετά το τέλος της μάχης και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, όταν οργίαζε η αστική προπαγάνδα και η «πτωματολογία», ενώ άνοιγαν μαζικά και αδιακρίτως διάφοροι τάφοι, για να βρεθούν «αποδείξεις» για τα θύματα της Εαμικής βίας. Το ΕΑΜ επιχειρεί να απαντήσει απαντήσει σε αυτό τον καταιγισμό, συγκεντρώνοντας χαρακτηριστικά παραδείγματα της σκευωρίας σε μια έκδοση που κυκλοφόρησε με τίτλο «το Ελληνικό Κατύν». Κι η υποσημείωση του συγγραφέα μας ενημερώνει σχετικά πως ήταν ένα έγκλημα που παραδέχτηκε με χρονική καθυστέρηση η σοβιετική πλευρά...
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον θα είχε η κριτική που θα έκανε ένας ιστορικός -πχ ο Μαργαρίτης, που ειδικεύεται και στην ίδια περίοδο- στο έργο του Χαραλαμπίδη, ομολογώ όμως ότι δεν έχω παρακολουθήσει πολύ στενά το ζήτημα, για μια στοιχειώδη έστω παρουσίαση.
Αλλάζοντας κατηγορία, κλείνουμε με αθλητικά -όπως στα δελτία ειδήσεων- και το βιογραφικό «Μάτζικ», που δεν πέρασε τον πήχη των δικών μου τουλάχιστον προσδοκιών. Γιατί δεν είναι ούτε εγκεκριμένη βιογραφία -που θα είχε μπόλικο υλικό, ρεπορτάζ εκ των έσω, παρασκηνιακό πατατάκι, ποπ-κορν κτλ- ούτε όμως αρκετά αποστασιοποιημένη μελέτη, για να κάνει στον βιογραφούμενο αστέρα ουσιαστική κριτική σε κρίσιμα ζητήματα. Επ’ αυτού όμως ίσως πιο αναλυτικά σε κάποια άλλη ανάρτηση - χρονιά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου