Περί κατάρρευσης ΙΙ

(Συνέχεια από το προηγούμενο).
Αν με τον όρο κατάρρευση εννοούμε ότι τα αίτια δεν ήταν μόνο εξωτερικά (καπιταλιστική περικύκλωση, σαμποτάζ, πράκτορες, προδότες κι άλλα παρόμοια συνωμοτικής αντίληψης της ιστορίας) αλλά και εσωτερικής φύσεως, τότε σε ένα πρώτο στάδιο κάνουμε μια σωστή επισήμανση.
Επί της ουσίας όμως δεν βλέπω τι παραπάνω κάνουμε από το να ανακαλύπτουμε την αμερική και την πυρίτιδα μαζί.

Στην περίοδο, που τα βλέπαμε όλα ρόδινα στην χώρα των σοβιέτ και στην εκάστοτε ηγεσία μια τέτοια προσέγγιση ίσως είχε τη σημασία της.
Σήμερα όμως δημιουργεί μια σύγχυση που προσωπικά μου φέρνει στο νου συνειρμικά την γελοία επιχειρηματολογία κάποιων ξεπουλημένων σοσιαλδημοκρατών κατά τον Α' Παγκ.Πόλεμο. Οι δυνάμεις αυτές δικαιολογούσαν την σύνταξή τους στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο με την αστική τάξη της χώρας τους, επειδή η άλλη χώρα είχε επιτεθεί πρώτη, ή επειδή ο πόλεμος διεξαγόταν στα εδάφη της δικής τους χώρας, οπότε και έπρεπε να την υπερασπιστούν γιατί ήταν εναντίον των προσαρτήσεων!
Η τυπική τους λογική τους οδηγούσε μόνο μέχρι το απλοϊκό σχήμα: άμυνα=δίκαια υπεράσπιση, επίθεση=άδικος πόλεμος, και τους εμπόδιζε να δουν τα πραγματικά αίτια του πολέμου, λες και το κύριο κριτήριο ήταν το γεωγραφικό.
Με την ίδια ακριβώς αντιδιαλεκτική σκέψη, πολλοί είναι αυτοί που φτάνουν σήμερα στο συμπέρασμα: εξωτερικά αίτια=ανατροπή, αλλά εσωτερικά=κατάρρευση. Λες και το παιχνίδι παίζεται εθνικά, όχι ταξικά. Λες κι έχει σημασία αν ο ταξικός αντίπαλος είναι σοβιετικός, ή προέρχεται από το εξωτερικό και η ουσία βρίσκεται στην εθνική κι όχι στην ταξική συνείδηση.

Ας θέσουμε ένα απλό ερώτημα. Ήταν αναπόφευκτο να "καταρρέυσει" η σοβ. ένωση;
Αν δεν είναι κάποιος πωρωμένος αστός δύσκολα θα απαντήσει καταφατικά στο παραπάνω ερώτημα.
Επομένως μπαίνει ζήτημα για τον υποκειμενικό παράγοντα (που πάντα βέβαια δρα και λειτουργεί μέσα σε αντικειμενικά πλαίσια, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι τυφλό ενεργούμενο χωρίς ελευθερία θέλησης και επιλογής). Και είναι εντελώς αφελές να πιστεύουμε ότι δεν υπήρξε συνειδητή προσπάθεια παλινόρθωσης του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ, υπονόμευσης από μέσα κι από έξω της σοβιετικής εξουσίας από τον ταξικό αντίπαλο.
Αυτό είναι αναντίρρητο. Κι είναι αδιάφορο -για το θέμα μας- αν αυτή η υπονόμευση έγινε από το εξωτερικό ή από το εσωτερικό, αν έγινε με δούρειο ίππο, ή αν έγινε από την ηγεσία του ΚΚΣΕ που υποτίθεται εκπροσωπούσε και υπερασπιζόταν τον σοσιαλισμό.

Μπορεί οι δολοφόνοι να εκμεταλλεύτηκαν υπαρκτές αδυναμίες. Και μπορεί κάποιοι να ήταν εξ αμελείας, ή να είχαν κατά βάση καλές προθέσεις. Μπορεί ακόμα να μη συμφωνήσουμε στη διαλεύκανση του εγκλήματος ως προς τους ενόχους -κι ο ηρακλής πουαρώ να έχει πεθάνει.
Αλλά αν δεν το δούμε ως δολοφονία, αν δεν το κατονομάσουμε έτσι, αυτό είναι συγκάλυψη.

Προσωπικά με υπερβαίνει το σκεπτικό των συλλογικοτήτων της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς που επιμένουν να χρησιμοποιούν τον όρο κατάρρευση. Η υιοθέτηση του όρου δικαιολογείται εν μέρει από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής, δεδομένης της αίσθησης που προκάλεσε η εντυπωσιακή πτώση και η διάλυση μιας κραταιάς δύναμης.
Όμως έχει επικίνδυνες πολιτικές προεκτάσεις.
Καταρρέει κάτι το οποίο δεν έχει τίποτα άλλο να προσφέρει, κάτι που έφαγε τα ψωμιά του. Αλίμονο αν αποδεχτούμε κάτι τέτοιο, τόσο για τη Σοβ. Ένωση (οι κατακτήσεις του σοβιετικού λαού σε όλα τα επίπεδα μόνο αυτό δεν καταμαρτυρούν) όσο και για τον μαρξισμό και την κομμουνιστική προοπτική! Γιατί ας μην γελιόμαστε: εκεί στοχεύουν όσοι αστοί αναλυτές κάνουν χρήση του όρου, και ουδόλως περιορίζονται σε κάποια κριτική-απόρριψη του σοβιετικού μοντέλου. Η χρήση των όρων σήμερα δεν είναι καθόλου ουδέτερη.

Επί της ουσίας πάνω στο προηγούμενο. Κατάρρευση πχ είχαμε στην περίπτωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τα γερμανικά στίφη βαρβάρων ήταν αυτά που έδωσαν την χαριστική βολή, αλλά στην πραγματικότητα η δουλειά τους ήταν πολύ εύκολη απέναντι σε έναν οργανισμό που είχε φάει τα ψωμιά του (μαζί με το σύστημα της δουλοκτησίας και όλον τον αρχαίο κόσμο τον οποίο εκπροσωπούσε) και η πτώση του ήταν αναπόφευκτη.
Εξωτερική ομοιότητα με την "σοβιετική αυτοκρατορία" ήταν ότι οι σοβιετικοί είχαν απλωθεί επί μπρέζνιεφ, παραπάνω απ' όσο τους "έπαιρνε" κι από οικονομικής απόψεως είχαν φτάσει στα όρια τους (ένας από τους λόγους που εξηγούσε και τις προσπάθειες αφοπλισμού των σοβιετικών, πέραν από την φιλειρηνική φύση το σοσιαλισμού).
Αλλά όσον αφορά την ουσία, η ΕΣΣΔ όχι μόνο δεν αντιπροσώπευε ένα γερασμένο, παρηκμασμένο οικονομικό σύστημα, αλλά την μοναδική εναλλακτική λύση προς την καπιταλιστική βαρβαρότητα.
(παρεμπιπτόντως, πολλοί είναι σήμερα αυτοί που τονίζουν τις ομοιότητες του σημερινού κόσμου με την εποχή της διάλυσης της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η περαιτέρω ανάπτυξη του αρχαίου κόσμου, θα ερχόταν μέσα από τη δημιουργία κεφαλαίου και το πέρασμα στον καπιταλισμό. Όμως το επίπεδο των παραγωγικών δυνάμεων ήταν ακόμα πολύ χαμηλό κι οι συνθήκες εν γένει δεν είχαν ωριμάσει. Έτσι η μετάβαση αυτή "αναβλήθηκε" για χίλια περίπου χρόνια και περάσαμε στην φεουδαρχία, που από τη μια ήταν προοδευτικός οικονομικο-κοινωνικός σχηματισμός σε σχέση με την δουλοκτησία, από την άλλη όμως "τύλιξε" την ευρώπη στην μεσαιωνική βαρβαρότητα. Την ίδια προοπτική -δηλ την βαρβαρότητα- βλέπουν κάποιοι και για την σημερινή κοινωνία, από τη στιγμή που δεν μπόρεσε να κάνει την υπέρβαση του καπιταλισμού και τη μετάβαση στο σοσιαλισμό. Αφού δεν ήρθε ο σοσιαλισμός, η βαρβαρότητα είναι προ των πυλών).

Ο αντίλογος στα παραπάνω είναι ότι στη Σοβιετική Ένωση δεν κατέρρευσε κανένας σοσιαλισμός, αλλά η ψευτοσοσιαλιστική σοβιετική εκδοχή του που λειτουργούσε σαν βαρίδιο στο όραμα του κομμουνισμού.
Εύλογα βέβαια προκύπτει το ερώτημα πώς κατέρρευσε κάτι που δεν υπήρχε; Γιατί αν η φύση της ΕΣΣΔ ήταν εκμεταλλευτική, σταλινική-αυταρχική, κρατικο-καπιταλιστική, ή οτιδήποτε άλλο από όλα αυτά που έχουν λεχθεί κατά καιρούς, τότε δεν θα αρκούσε μια απλή εναλλαγή από τη μια εκμεταλλευτική μορφή στην άλλη; Πώς εξηγείται η διάλυση, η πτώση, η "κατάρρευση";
Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι υπήρχε σε προηγούμενη φάση, τότε το κύριο είναι να ορίσουμε πώς -και πότε, αλλά αυτό είναι μεγάλη ιστορία- ανατράπηκε, να ορίσουμε την αντεπανάσταση και τους όρους υπό τους οποιόυς συντελέστηκε.

Σε κάθε περίπτωση ο όρος ανατροπή είναι πολύ πιο συνεπής από την άποψη της ταξικής πάλης και του κομμουνιστικού κινήματος (και δε σημαίνει ότι δικαιολογεί, ή συγκαλύπτει τις ευθύνες του επαναστατικού υποκειμένου του οποίου η "πρωτοπορία" έγινε υποκείμενο της αντεπανάστασης).
Και κατά τη γνώμη μου, ο όρος αντεπανάσταση είναι ακόμα πιο καθαρός και κατάλληλος.