Τετάρτη 19 Σεπτεμβρίου 2012

Από τον Κέυνς στον νεοφιλελευθερισμό και αντίστροφα ;

( Άρθρο συνεργάτη μας)

Η κε του μπλοκ φιλοξενεί άλλη μια δουλειά του Άναυδου. Αυτή τη φορά με θέμα επικαιρότητας. Καλή ανάγνωση και καλό σχολιασμό.

1. Εισαγωγή
Η πρόσφατη ομιλία του Α.Τσίπρα στη ΔΕΘ (15/9 το πλήρες κείμενο εδώ) αποτελεί ένα μνημείο σωτηριολογικού λόγου όπου ακόμη και οι τυφλοί θα βρουν το φως τους όταν ο Συριζα/ΕΚΜ θα γίνει κυβέρνηση. Αυτό που κάνει μεγάλη  εντύπωση είναι η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στην οικονομική κρίση και η αναγωγή όλων των προβλημάτων στο μνημόνιο, τη διαφορά, στο άδικο φορολογικό σύστημα. Ακόμη περισσότερο εντυπωσιάζει ο τρόπος που κατά τον Συριζα θα επιτευχθεί η ‘αναπτυξιακή και παραγωγική ανασυγκρότηση της πατρίδας’.  Πολύ συνοπτικά ο Συριζα πιστεύει ότι  θα (...) χρηματοδοτηθεί αποτελεσματικά η ανάκαμψη (...) με την αύξηση των δημόσιων εσόδων  (...)  καθώς και τη διαγραφή σημαντικού μέρους από το υπόλοιπο {του χρέους}  και την αποπληρωμή του με ρήτρα ανάπτυξης (...).
Με τον τρόπο αυτό θα επιτευχθεί το διπλό θαύμα της ενίσχυσης της οικονομικής δραστηριότητας από το κράτος αλλά και της αύξησης των κοινωνικών παροχών Με άλλα λόγια ο αρχηγός του Συριζα σαλπίζει μία επιστροφή στον κεϋνσιανισμό των τριών πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών. Θα δούμε παρακάτω πόσο εφικτή είναι μια τέτοια επιστροφή.

2. Κεϋνσιανισμός και νεοφιλελευθερισμός
Η οικονομική κρίση ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2008 και διαρκεί περίπου πέντε χρόνια τώρα Οι επιπτώσεις και η διάρκεια διαφέρουν από χώρα σε χώρα ανάλογα με τη θέση τους στο διεθνή καταμερισμό της εργασίας αλλά και την οικονομική και στρατιωτική τους δύναμη. Η κρίση έχει οδηγήσει τις κυβερνήσεις όλων σχεδόν των χωρών σε εκτεταμένες παρεμβάσεις για τη σωτηρία των επιμέρους καπιταλιστών αλλά και του συστήματος γενικότερα. Βέβαια η έξοδος από την κρίση στα πλαίσια του καπιταλισμού είναι εφικτή κάτω από δύο βασικές προϋποθέσεις:
-  την αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης της εργασίας
- την καταστροφή του λιγότερο παραγωγικού μέρους του κεφαλαίου

Με τον τρόπο αυτό αποκαθίσταται η κερδοφορία του κεφαλαίου και ένα νέος κύκλος συσσώρευσης ξεκινά. Συνεπώς ο ρόλος των  διαφόρων πακέτων δισεκατομμυρίων ευρώ ή δολλαρίων είναι να μειώσουν το εύρος και τη διάρκεια της ύφεσης όχι όμως να αποτρέψουν την εκδήλωση της κρίσης ή το ξεπέρασμα της. Ο ρόλος αυτός του κράτους ερμηνεύεται από πολλούς κυρίως σοσιαλδημοκράτες σαν μία επιστροφή στην κεϋνσιανή ρύθμιση.

Είναι αλήθεια ότι στη διάρκεια των τριών πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών οι περισσότερες καπιταλιστικές χώρες της Δύσης γνώρισαν μία άνευ προηγούμενου οικονομική ανάπτυξη που συνοδεύτηκε από μία σημαντική βελτίωση του επίπεδου διαβίωσης της εργατικής τάξης γενικά. Βελτίωση από την οποία σε μεγάλο βαθμό εξαιρέθηκαν οι ανειδίκευτοι και οι μετανάστες. Η ‘χρυσή’ εικοσιπενταετία θεωρήθηκε σαν η επιβεβαίωση  της  ικανότητας του καπιταλισμού να παράγει κέρδη αλλά και να επιτυγχάνει μία αναδιανομή του εισοδήματος.

Παρόλα τα θρυλούμενα η μεταπολεμική μεγέθυνση δε βασίστηκε στην αύξηση των κρατικών δαπανών αλλά σε 2 θεμελιώδεις παράγοντες:
- την αυξημένη γενική παραγωγικότητα
- το σχετικά ευνοϊκό συσχετισμό δυνάμεων για την εργατική τάξη

Η αύξηση της παραγωγικότητας βασίστηκε στην εξέλιξη της τεχνολογίας που απαιτούσε ο Β’ΠΠ καθώς και στην τεράστια καταστροφή του παγίου κεφαλαίου σαν αποτέλεσμα του πολέμου. Η ίδια η μεγέθυνση που ακολούθησε ανατροφοδότησε την περαιτέρω αύξηση της παραγωγικότητας.

Η αυξημένη παραγωγικότητα αυξάνοντας την παραγόμενη υπεραξία έκανε δυνατή την ταυτόχρονη αύξηση των κερδών, των μισθών και των κρατικών δαπανών. Η δυνατότητα αυτή μετατράπηκε σε πραγματικότητα λόγω του ευνοϊκού για την εργατική τάξη συσχετισμού των δυνάμεων. Οι λόγοι ήταν κυρίως δύο:
- η προσπάθεια ανάσχεσης του κομμουνισμού που υποχρέωσε την αστική τάξη να αναζητήσει συμμαχίες σε ευρύτερα στρώματα της εργατικής τάξης
- η καταρχήν έλλειψη εργατικού δυναμικού σαν αποτέλεσμα επίσης του Β’ΠΠ που αύξησε σημαντικά την διαπραγματευτική ισχύ των συνδικάτων.

Από τα παραπάνω συνάγεται ότι αντίθετα με την επικρατούσα άποψη η κεϋνσιανή ρύθμιση δεν ήταν η προϋπόθεση αλλά το αποτέλεσμα αυτής της συγκυρίας. Οι κρατικές δαπάνες προέρχονται είτε από τη φορολογία της σημερινής υπεραξίας είτε από το δανεισμό που και αυτός όμως θα πληρωθεί από τη φορολογία της μελλοντικής υπεραξίας.

Η μεγάλη κρίση του 1929-1932 δεν ξεπεράστηκε με το New Deal που θεωρείται η απαρχή του κεϋνσιανισμού αλλά μετά το τέλος του Β’ΠΠ.  Η διευρυμένη αναπαραγωγή και συσσώρευση του κεφαλαίου φτάνει πάντα σε κάποια όρια που θέτει η εκάστοτε οικονομική κοινωνική πραγματικότητα και το επίπεδο της επιστήμης και της τεχνολογίας. Προγράμματα ενίσχυσης της απασχόλησης και αυξημένες κρατικές δαπάνες απαλύνουν τις επιπτώσεις της κρίσης αλλά δε μπορούν να βγάλουν το σύστημα από αυτή. Οπως γράψαμε και πιο πάνω για να ξεπεραστεί η κρίση πρέπει να καταστραφεί είτε αξιακά είτε ακόμη καλύτερα φυσικά μέρος του υπάρχοντος κεφαλαίου. Με αυτό τον τρόπο η δεδομένη υπεραξία αντιστοιχεί σε μικρότερο κεφάλαιο και σα συνέπεια αποκαθίσταται το ποσοστό κέρδους. Η αποκατάσταση αυτή οδηγεί σε νέες επενδύσεις και αυξανόμενο ρυθμό συσσώρευσης. Ο Β’ΠΠ ήταν ακριβώς αυτό. Χωρίς να υπονοείται ότι αυτή ήταν η πραγματική αιτία, το οικονομικό αποτέλεσμα του πολέμου ήταν μία άνευ προηγουμένου καταστροφή του πάγιου κεφαλαίου και η μεταπολεμική του ανανέωση ήταν η γενεσιουργός αιτία της μεταπολεμικής μεγέθυνσης.

Ωστόσο η συγκυρία αυτή έφτασε στο τέλος  της περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και από τότε ο καπιταλισμός έχει εισέλθει σε μία  μακροχρόνια δομική κρίση που δεν πρέπει να συγχέεται με τις συγκυριακές κρίσεις υπερπαραγωγής ή εναλλακτικά υπερσυσσώρευσης όπως η σημερινή. Η βασικότερη αιτία της δομικής κρίσης βρίσκεται στην κάμψη του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας.  Οι λόγοι για την κάμψη αυτή είναι πολλοί οι βασικότεροι όμως είναι οι παρακάτω:
-          η χαμηλότερη παραγωγικότητα του τομέα των υπηρεσιών σε συνδυασμό με την αυξημένη συμμετοχή του στο συνολικό προϊόν
-          η αντίσταση της εργατικής τάξης στη συνεχιζόμενη εντατικοποίηση της εργασίας
-          η σχετική αδράνεια που επιδεικνύει το μονοπωλιακό κεφάλαιο στην ανανέωση του πάγιου εξοπλισμού του
-           η αργούσα παραγωγική δυναμικότητα του κεφαλαίου σαν αποτέλεσμα της υπερσυσσώρευσης.

Με δεδομένο το ύψος των κρατικών δαπανών και το βαθμό εκμετάλλευσης η χαμηλότερη  αύξηση της παραγωγικότητας έχει σαν αποτέλεσμα την πτώση της κερδοφορίας και άρα θέτει σε κίνδυνο τη διευρυμένη αναπαραγωγή του κεφαλαίου.

Η μόνη διέξοδος για το κεφάλαιο είναι ν΄ αυξήσει το μερίδιο του στην με βραδύτερους πλέον ρυθμούς αυξανόμενη συνολική αξία και υπεραξία. Αυτή είναι και η ουσία της  περίφημης νεοφιλελεύθερης ρύθμισης που απαιτεί:
- Μείωση του εργατικού κόστους (άμεσου & έμμεσου όπως αυτό καθορίζεται από τις κρατικές παροχές)
- Άνοιγμα των αγορών όλων των χωρών για να ξεπεραστεί η αδυναμία της αύξησης της τοπικής ζήτησης αλλά και ο εντεινόμενος ανταγωνισμός.
- Ιδιωτικοποιήσεις σαν αποτέλεσμα της υπερσυσσώρευσης  του κεφαλαίου αλλά και της πτώσης του ποσοστού κέρδους στις άλλες δραστηριότητες που μετατρέπει κάποιες δραστηριότητες του τομέα των υποδομών σε ελκυστικές.

Η ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων καθώς και η υποχώρηση της επιρροής, ειδικότερα από τη δεκαετία του ’90 και μετά, των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων στις καπιταλιστικές χώρες άλλαξε το συσχετισμό δύναμης σε βάρος της εργατικής τάξης και  άνοιξε το δρόμο στο κεφάλαιο για μία εκ νέου επίθεση στο μερίδιο της εργατικής τάξης στην παραγόμενη αξία. Το ‘κοινωνικό’ κράτος  και η μειωμένη αξία της εργατικής δύναμής αντικαταστάθηκε προσωρινά με την επέκταση της ιδιωτικής πίστης.

Η συσσώρευση του κεφαλαίου αν και αυξάνει το προλεταριάτο σε απόλυτο αριθμό από την άλλη μειώνει τη ζήτηση για εργασία αναλογικά με το αυξανόμενο κεφάλαιο. Συνεπώς η συσσώρευση του κεφαλαίου είναι ταυτόχρονα και συσσώρευση της μιζέριας και της φτώχειας για την εργατική τάξη. Σύμφωνα με τον Μαρξ  αυτός είναι και ο απόλυτος νόμος της συσσώρευσης του κεφαλαίου.

Η ιστορία του καπιταλισμού αν τη δούμε παγκόσμια και ανά τους αιώνες και όχι μόνο σε ορισμένες οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες και για ορισμένο χρονικό διάστημα είναι μία σειρά επαναλαμβανόμενων κρίσεων, μακροχρόνιων περιόδων ύφεσης καθώς και μίας μακροχρόνιας τάσης οικονομικής καχεξίας. Οι περίοδοι δικαιότερης κατανομής της παραγόμενης υπεραξίας είναι απλώς σύντομα διαλείμματα και δεν χαρακτηρίζουν τον καπιταλισμό σαν σύστημα.

Η γρήγορη συσσώρευση του κεφαλαίου οδηγεί στη δημιουργία μονοπωλίων που με τη σειρά τους οδηγούν στη μονοπώληση της επιστήμης και της τεχνολογίας και την υποταγή τους στα συγκεκριμένα συμφέροντα του κεφαλαίου. Αυτό εμποδίζει την αύξηση της παραγωγικότητας στον εναπομείναντα ανταγωνιστικό ή μη-μονοπωλιακό τομέα της οικονομίας. Εμποδίζει επίσης την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στις υπανάπτυκτες χώρες εκτός και αν αυτό εξυπηρετεί τα συμφέροντα των συγκεντρωμένων κεφαλαίων και των κυρίαρχων καπιταλιστικών χωρών. Τέλος η μονοπώληση της παγκόσμιας αγοράς βάζει το μεγαλύτερο μέρος της παγκοσμίως παραγόμενης  υπεραξίας στα χέρια ενός ελάχιστου αριθμού πολυεθνικών κεφαλαίων με αντίτιμο την αυξημένη εξαθλίωση του παγκόσμιου πληθυσμού. Η υπεραξία παράγεται παγκόσμια ιδιοποιείται όμως εθνικά. Έτσι σήμερα η παραγωγική δύναμη του κεφαλαίου μετατρέπεται  σε  δύναμη καταστροφής που απειλεί όχι μόνο με νέους πολέμους αλλά με την ίδια αυτή την καταστροφή του πλανήτη. Το καπιταλιστικό σύστημα έχει προ πολλού πάψει να είναι ένα όχημα για την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων είναι πλέον στο στάδιο όπου θα πρέπει να αλλάξουν οι σχέσεις παραγωγής.

Η επιστροφή στην κεϋνσιανή ρύθμιση είναι απίθανη με βάση τη σημερινή κατάσταση. Η επανάληψη της προϋποθέτει ανάλογης έκτασης εκατόμβη τόσο σε ανθρώπους όσο και σε κεφάλαιο. Τόσο ο κεϋνσιανισμός όσο και νεοφιλελευθερισμός είναι οι διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος δηλαδή της ρύθμισης που το συνολικό κεφάλαιο μέσω του κράτους και των διεθνών οργανισμών θέτει σε εφαρμογή με αποκλειστικό στόχο την απρόσκοπτη αναπαραγωγή του συστήματος. Συνεπώς η εργατική τάξη δεν έχει κανένα όφελος να στοιχηθεί πίσω από τη μία ή την άλλη πλευρά. Όποιος πιστεύει ότι αυτό το σύστημα  μεταρρυθμίζεται πλανάται πλάνη μεγάλη ή απλώς  έχει συμφέρον στη συνέχιση της εκμετάλλευσης  της εργατικής τάξης από το κεφάλαιο με λίγο καλύτερους όρους. Η εργατική τάξη όμως έχει ένα και μόνο συμφέρον, συσπειρωμένη γύρω από το κόμμα της νέου τύπου να δώσει τη μάχη για την ανατροπή του συστήματος και την εγκαθίδρυση του Σοσιαλισμού.

19 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

'Εξοχο άρθρο!

ΥΓ:Μια απορία μόνο: "παγκόσμια παραγωγή - εθνική ιδιοποίηση": μπορεί να εξηγηθεί λίγο πιο λεπτομερώς αυτό;


Φιλιπ

Αναυδος είπε...

ορθή η απορία

φράση θέλει να δείξει ότι παρόλη τη διεθνοποίηση της παραγωγικής διαδικασίας η υπεραξία εντέλει ιδιοποιείται από τον εκάστοτε εγχώριο καπιταλιστή. Δεν υπάρχει μια αυτοκρατορία (αλά Νεγκρι) αλλά ιμπεριαλιστές που ναι μεν έρχονται σε προσωρινές ή και πιο μόνιμες συμμαχίες αλλά στο τέλος η σύγκρουσή τους είναι αναπόφευκτη

Ανώνυμος είπε...

Ορθό. Η διαπίστωση έχει επίσης να κάνει με την θεωρία της εξάρτησης και τη θέση της εγχώριας αστικής τάξης ως προς αυτήν.
Πολιτικά τα πράγματα είναι απλά: ακόμη και οι σοσιαλδημοκράτες δυτικοευρωπαίοι παραδέχονται εδώ και καιρό ότι ο κεϋνσιανισμός είναι ανεφάρμοστος στις σημερινες συνθήκες συσώρρευσης. Αρα τα φλιναφήματα του ΣΥΡΙΖΑ είναι μόνο για εσωτερική κατανάλωση και συνιστούν απλώς οικονομίστικες αρλούμπες. Αν οι μάζες δεν ριζοσπαστικοποιηθούν είναι μάλλον νομοτελειακή η άνοδος της άκρας δεξιάς. Εδώ παίζεται το παιχνίδι, και όχι με το καμμένο χαρτί ΣΥΡΙΖΑ. Απαντηση σε αυτόν με άρθρα σα το σημερινό. Μπράβο στον Άναυδο.

Antonxxx είπε...

Μπραβο Αναυδε!

Πρεπει να σπασει η αμαθεια των λαικων στρωματων για την λειτουργια και τις αναγκες του καπιταλισμου.

Οταν παψουν τα λαικα στρωματα να βλεπουν κλεφτες, λαμογια,χρεος,
ανικανους πολιτικους
σαν τις αιτιες για την εξαθλιωση τους,
αν διαλυθουν οι αυταπατες των μικρομεσαιων, για επιστροφη στο καλο παρελθον,
θα εχουμε κανει συμαντικα βηματα μπρος.

Ανώνυμος είπε...

Η απόπειρες θεωρητικής ανάλυσης είναι απαραίτητες τη δεδομένη ιστορική συγκυρία. Ζητήματα που νομίζω χρειάζονται αποσαφήνιση:


"Ωστόσο η συγκυρία αυτή έφτασε στο τέλος της περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και από τότε ο καπιταλισμός έχει εισέλθει σε μία μακροχρόνια δομική κρίση που δεν πρέπει να συγχέεται με τις συγκυριακές κρίσεις υπερπαραγωγής ή εναλλακτικά υπερσυσσώρευσης όπως η σημερινή."

Το σημείο αυτό μπορεί να συνδεθεί με τη θεωρία περί "μακρών κυμάτων" του Κοντράτιεφ; Υπάρχουν άλλα παραδείγματα δομικών κρίσεων; Ποια η διαφορά τους από τις κρίσεις υπερσυσσώρευσης; Η εν λόγω δομική κρίση βρίσκεται σε εξέλιξη; Είναι κατά κάποιο τρόπο αυτό που οι Σοβιετικοί και τα Κ.Κ. αποκαλούσαν "γενική κρίση του καπιταλισμού";

"Η επιστροφή στην κεϋνσιανή ρύθμιση είναι απίθανη με βάση τη σημερινή κατάσταση."

Εδώ κατά τη γνώμη μου ανακύπτει ένα ζήτημα που αφορά όλες τις αναλύσεις για το ζήτημα, του τι ακριβώς είναι ο κεϋνσιανισμός. Οι μεταρρυθμίσεις χωρών της Λ. Αμερικής (Βενεζουέλα, Εκουαδόρ,Αργεντινή) πώς μπορούν να χαρακτηριστούν; Μην ξεχνάμε ότι εκεί συνέβησαν και συμβαίνουν σοβαρές συγκρούσεις. Αν έχουμε να κάνουμε με κεϋνσιανισμό, γιατί εκεί είναι εφαρμόσιμος;

Τέλος, με προβληματίζει μήπως ο "ευνοϊκός συσχετισμός για την εργατική τάξη" είναι ταυτισμένος μόνο με το διεθνές διακρατικό επίπεδο και δεν περιλαμβάνει, όπως θα έπρεπε, την εσωτερική διαπάλη στις καπιταλιστικές χώρες, που οδήγησε σε σημαντικές μάχες,παρότι στην πλειοψηφία τους μισοτελειωμένες ή συντεχνιακές.

Π.Δ.

Ανώνυμος είπε...

Πραγματικά ωραίο άρθρο.

Θα ήθελα μόνο να πω-είναι απλοϊκή η σκέψη μου βέβαια-ότι ίσως κ η παράμετρος του ρυθμού πληθυσμιακής αύξησης να μπορεί να εξεταστεί επίσης ως επιδρούσα ως ένα κάποιο μικρό βαθμό.

Αυτό που θέλω να πω είναι το εξής: Οι ΗΠΑ είχαν το μέγιστο ιστορικά κλάσμα δάνεια/ΑΕΠ (κλάσμα που είχε εκτοξευθεί με τον πόλεμο) στις αρχές του σχεδίου Μάρσαλ (νομίζω γύρω στο 1946-47). Αυτά τα δάνεια ήταν απαραίτητα κ για την αναπαραγωγή κεφαλαίου εντός ΗΠΑ αλλά κ για να στρωθεί το έδαφος για την αναπαραγωγή του κεφαλαίου κ στην Δυτ. Ευρώπη. Το βάρος των δανείων βέβαια έπεσε στη πλάτη των εργαζομένων (σε ΗΠΑ κ Δυτ. Ευρώπη). Επειδή όμως ο πληθυσμός τις μεταπολεμικές δεκαετίες γνώρισε αύξηση ο όγκος των δανείων που χρηματοδοτούσε την καπιταλιστική ανάπτυξη διαμοιράζετο σε περισσότερους εργαζόμενους (άρα ποσοτικά αντιστοιχούσε μικρότερο βάρος στον καθένα).

Αυτή την περίοδο όμως ο πληθυσμός σε ΕΕ (περισσότερο) αλλά κ ΗΠΑ (λίγο λιγότερο εκεί) παρουσιάζει στασιμότητα ή κ συρρίκνωση. Τα δάνεια που έχουν ήδη αρχίσει να προσεγγίζουν τα χρόνια του Β' ΠΠ πολέμου-χωρίς να έχει προηγηθεί πόλεμος-θα πρέπει να διαμοιραστούν τα επόμενα χρόνια σε λιγότερους, πιο γηρασμένους εργαζόμενους.

Ανώνυμος είπε...

Για τον Π.Δ.
α)συνδέεται νομίζω με τη θεωρία των οικονομικών κύκλων του Κοντραντίεφ
β) δομική ήταν η κρίση του καπιταλισμού την τελευταία 25ετία του 19ου αιώνα και με αυτήν θα πρέπει κατά τ γνώμη μου να συγκρίνεται η σημερινή κρίση και όχι με εκείνη του 1929. Φυσικά στα τέλη του 19ου η ταξική συγκρότηση ήταν τελείως διαφορετική (βλ. σημερινή κατίσχυση των μικρομεσαίων στρωμάτων)
γ) Στη Βενεζουέλα το μοντέλο δεν είναι κεϋνσιανό και δεν θα πρέπει να υποτιμάται ως υπόδειγμα.
δ) Ο ταξικός διεθνισμός είναι η απάντηση στην παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου, χωρίς να υποτιμώνται οι ενδοκρατικές διαμάχες

ο δείμος του πολίτη είπε...

Πολύ ενδιαφέρον άρθρο. Θα μου επιτρέψεις μερικές ενστάσεις (όχι διαφωνίες απαραίτητα), αν και σε γενικές γραμμές συμφωνώ.
Η κρίση άρχισε να ξεπερνιέται μετά το 1934 στις ΗΠΑ (σε διάστημα 2 ετών είχε πέσει τρομακτικά ο δείκτης ανεργίας και τα χαρακτηριστικά λιμοκτονίας, συσσιτίων κλπ). Το ξεπέρασμα της κρίσης δεν μπορεί να ταυτίζεται με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, αλλά εννοιολογικά ταυτίζεται με την επιστροφή στην προγενέστερη κατάσταση. Στις άλλες αστικές οικονομίες η κρίση ξεπεράστηκε όντως μετά τον πόλεμο, απλά επειδή καθυστέρησαν να υιοθετήσουν το μοντέλο των δημόσιων επενδύσεων και όταν το εφάρμοσαν το συνέδεσαν με κράτος πρόνοιας πρόνοιας.
Το ξεπέρασμα της κρίσης ο αρθρογράφος το συνδέει έμμεσα με την καταναλωτική δύναμη των εργαζόμενων (για να μην πω το ταυτίζει). Δεν είναι αναγκαία λάθος, αρκεί να έχουμε υπόψη ότι η κατανάλωση αποτελεί μία καπιταλιστική σταθερά εξόδου από την κρίση κι ενίσχυσης όχι των εργατικών στρωμάτων, αλλά των μεσοαστικών (κυρίως ελεύθερων επαγγελματιών) τα οποία ήδη πριν την κήρυξη του πολέμου είχαν αρχίσει να ενισχύονται οικονομικά (και με τη βοήθεια του φασισμού σε όλο τον Άξονα και αντικειμενικά στις δυτικές οικονομίες).
Ο πόλεμος ήρθε ως αποτέλεσμα όχι απλά της κρίσης (αν το βάλουμε έτσι σημαίνει ότι μετά από κάθε κρίση θα έπρεπε να έχουμε πόλεμο ή φασισμό), αλλά την πολιτικής κεϋνσιανικής λογικής για δημόσιες επενδύσεις στην πολεμική βιομηχανία πρωτίστως στην Κεντρική Ευρώπη και δευτερευόντως στις ΗΠΑ. Αν η κεϋσιανική λογική στρέφονταν πχ στην πρόνοια δε θα φτάναμε σε πόλεμο και η κρίση θα αποσοβούνταν με άλλες λογικές (πχ νωρίτερη έλευση νεοφιλελευθερισμού).
Και σε όλο το ζήτημα παραβλέπεται ο ρόλος της γυναικείας εργασίας. Ο πόλεμος επέβαλε τη γυναικεία εργασία (ειδικά σε ΗΠΑ και ΗΒ). Οι εργαζόμενες λοιπόν συγκέντρωναν μισθούς (που βέβαια για ένα διάστημα διαχειρίζονταν οι τράπεζες επενδύοντας στην πολεμική βιομηχανία των ΗΠΑ πρωτίστως) που μετά τη λήξη του πολέμου και την επάνοδο στην εργασία των στρατιωτών χρησιμοποίησαν για κατανάλωση.

Ανώνυμος είπε...

@ 'δείμος του πολίτη"
"Ο πόλεμος ήρθε ως αποτέλεσμα όχι απλά της κρίσης (αν το βάλουμε έτσι σημαίνει ότι μετά από κάθε κρίση θα έπρεπε να έχουμε πόλεμο ή φασισμό), αλλά την πολιτικής κεϋνσιανικής λογικής για δημόσιες επενδύσεις στην πολεμική βιομηχανία...."
Τι εννοείς? Ότι ο ΒΠΠ έγινε επειδή έγιναν δημόσιες επενδύσεις στην πολ. βιομηχανία και κατά κάποιον τρόπο έπρεπε να "καταναλωθεί" το προϊόν αυτών των βιομηχανιών?

λαθραναγνώστης

Αναυδος είπε...

Ορισμένες απαντήσεις στα σχόλια

@ΠΔ
1. Ουτε Κοντρατιεφ (ουτε Ε. Μαντελ). Ο Λένιν καθόριζε τον ιμπεριαλισμό σαν το ανώτατο και τελικό στάδιο του καπιταλισμού όπου το σύστημα πλεόν αρχίζει και σαπίζει είναι ετοιμοθάνατο. Η δομική κρίση είναι απόρια του γεγονότος ότι ο καπιταλισμός είναι στο τελικό του στάδιο έχει εξαντλησει το προοδευτικό του περιεχόμενο είναι η εποχή της σοσιαλιστικής επανάστασης. Οπως γράφει ο Λένιν (η μεταφραση δική μου) (...) Θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι αυτή η τάση για σάπισμα αποκλείει την γρήγορη αύξηση του καπιτλιισμού. Στην εποχή του ιμπεριαλισμού ορισμένοι κλάδοι της βιομηχανίας, ορισμένα στρωματα της μπουρζουαζίας προδίδουν σε μεγάλο ή μιρκό βαθμό τη μία ή την άλλη από αυτές τις τάσεις. Συνολικά ο καπιταλσιμός αυξάνεται πιο γρήγορα από οτι πριν αλλά αυτη η άνοδος όχι μόνο γίνεται πιο άνιση γενικά αλλά αυτή ή ανισότητα εκδηλώνεται ειδικα με την παρακμή των χωρών που είναι πλουσιότερες σε κεφαλαίο (...).
Οι κρισεις υπερσσυσώρευσεις είναι περιοδικές (κάθε 7-9 χρόνια) και από αυτές το σύστημα βγαίνει καταστρεφοντας κεφάλαιο και αυξάνοντας τηο βαθμό εκμετάλλευσης.

2. Οι εξελίξεις στη Λατινική Αμερική πρέπει να τις βλέπουμε με το παραπάνω πρίσμα της ανισόμετρης ανάπτυξης. Διαφωνώ με το τσουβαλιασμα Αργεντινής, Εκουαδόρ και Βενεζουέλας) αλλά δεν πρεπει να μας διαφευγει το ότι οι προυποθεσεις για μια κευνσιανή ρύθμιση δεν ειναι αποτέλεσμα της ταξικης πάλης αλλά της εκάστοτε οικονομικής συγκυρίας. Από την άλλη στη Βενεζουέλα και τη Βολιβία έχουμε ουσιαστικά μια εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση ινδιάνων ενώ στη Βενεζουέλα σημαντική ήταν η ανακάλυψη κοιτασμάτων πετρελαίου στη δεκαετία του 1990. Στην Αργεντινη η εργατικη ταξη έχει πάρει πισω μέρος μόνο των κλεμένων της κρίσης του 2001. Η Λ. Αμερική θυμίζει τις αραβικές χώρες τη δεκαετία του 1950 η κατάλη του Μπααθ αλλά κα του νασερικού καθεστωτος είναι γνωστη

3. Ο ευνοικός συσχετισμός της δυναμης μπορεί να είναι τοπικός ή παγκόσμιος

@Ανωνυμος 19/9 10¨40
Το δημογραφικό λύνεται με τη μετανάστευση ωστοσο υπάρχει μια παράμετρος στη διάρκεια της ‘χρυσής’ τριαοκανταετίας που παραγνωριζεται. Συνηθως το εισόδημα ειναι οικογενειακό συνεπώς η είσοδος της γυναίκας στην παραγωγή οδήγησε σε αύξηση του εισοδήματος ακόμη κι όταν ο ατομικός μισθός έπεφτε

Ανώνυμος είπε...

To 1937 οι ΗΠΑ ξαναείχαν ύφεση.

Μόνο με το Β' ΠΠ ξεπεράστηκε η κρίση.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Όχι, άναυδε, δεν ήθελα να πω αυτό. Σίγουρα ο πόλεμος ήταν αποτέλεσμα των πολυεθνικών ανταγωνισμών του κεφαλαίου εκείνη την εποχή και της αναζήτησης νέων πηγών πρώτων υλών, αγορών κλπ κλπ. Ωστόσο, αναμφισβήτητα έγιναν πριν την κήρυξή του δημόσιες επενδύσεις σημαντικές οι περισσότερες εκ των οποίων στράφηκαν στην πολεμική βιομηχανία κι όχι πχ στην κοινωνική ανάπτυξη.

Αναυδος είπε...

@Δειμε
Δεν νομιζω ότι υπονόησα ότι η εξοδος απο την κριση ταυτίζεται με την αποκατασταση του επιπεδου της κατανάλωσης. Το αντίθετο συμβαίνει προυποθεση για την εξοδο απο την κριση ειναι η υπονομευση και της καταναλωσης μεσω της αυξηση του βαθμου εκμετάλλευσης Η εξοδος απο την κριση για το κεφάλαιο πιστοπποιείται με την αποκατασταση της κερδοφορίας και της διευρυμενης αναπαραγωγής του. Οι ΗΠΑ ξανακύλησαν σε υφεση το 1937-1938

Επίσης δυστυχως αλλά ναι ο πολεμος είναι αναποφευκτος για να ξεπεραστει η κριση. Η απαραιτητη καταστροφη του κεφαλαίου γινεται κυριως με στρατιωτικά μεσα γιατι η απαιτουμενη κλιμακα ειναι τεράστεια Και ο φασισμός αναζωπυρωνεται με την κριση γιατι το καθυστερημενο κεφάλαιο αντιδρα στην καταστροφή του αλλά και οι μικροαστοί το ίδιο.

Αναυδος είπε...

@Δειμε

Υπάρχει ενα λάθος στο συλλογισμό σου
Οι κρατικές δαπάνες (ειναι αδόκιμο να μιλάμε για κρατικές επενδύσεις το κρατος δεν επενδυει το κεφάλαιο επενδυει) εξαρτούνται από την παραγώμενη υπεραξία. Στη περίοδο της κρίσης η υπεραξία μειώνεται συνεπως η δυνατότητα του κράτους να χρηματοδοτήσει τις δαπάνες του μειώνεται

Οι στρατιωτικές δαπάνες δεν είναι αποτέλεσμα επιλογής (τουλάχιστον έτσι μου φαίνεται ότι το θέτεις) αλλά ανάγκης. Για να υπερασπίσει ο συλλογικός τοπικός καπιταλιστης τον εαυτό του από την επίθεση του άλλου συλλογικού καπιταλιστή χρειάζεται όπλα. Μαλιστα οι στρ. δαπάνες εμποδίζουν τη διευρυμενη αναπαραγωγή του κεφαλαίου μιας και απαιτουν μέρος από την παραγωμενη υπεραξία.

ο δείμος του πολίτη είπε...

Θεωρητικά για τις στρατιωτικές δαπάνες έτσι είναι. Έλα όμως που ορισμένες χώρες από πολιτική επιλογή δεν το έκαναν (πχ γαλλική συμμαχική κυβέρνηση ή το η Αγγλία σε σημαντική έκταση ή η Αυστραλία που την ξεχνάμε συχνά με τον Καναδά). Ορισμένες κυβερνήσεις ως πολιτική επιλογή είχαν την εγκαθίδρυση απολυταχιών (Ισπανία), άλλες της προετοιμασία πολέμου (Ιταλία, Γερμανία, Ιαπωνία -χρονολογικά), άλλες την έξοδο από την κρίση με δημόσια έργα υποδομών (ΗΠΑ πρωτίστως και λιγότερο στρατιωτικές δαπάνες) κι άλλες στήριξαν το κράτος πρόνοιας (δημοκρατική Γαλλία).

Ανώνυμος είπε...

Οι μεταβιβαστικες πληρωμές είναι κρατικές δαπάνες και όχι επενδύσεις, αλλά πως μπορεί να τεκμηριωθεί ότι τα κονδύλια σε εταιρείες του δημοσίου δε συνιστούν επενδύσεις?

Π.Δ.

Ανώνυμος είπε...

Στην περίοδο του μεσοπολέμου περνάμε στη φάση του εθνικιστικού καπιταλισμού, ως άμυνα και απέναντι στην κρίση και απέναντι στην ανάπτυξη του εργστικού κινήμστος (πλην εξαιρέσεως όπως η Γαλλία και η Βρετανία). Άρα οι στρατιωτικές δαπάνες πάνε μαζί με τον οικονομικό εθνικισμό (βλ. Γερμανία, Ιταλία, Ελλάδα κλπ)

Λαμογιος είπε...

Πολυ ενδιαφερον αρθρο,ισως το πιο ενδιαφερον που εχω δει εδω.Οι κευνσιανες λογικες ειναι οι κυριαρχες στο ''αντιμνημονιακο'' στρατοπεδο και πρεπει να τις αντικρουσουμε αποτελεσματικα αν θελουμε να ρθει ο κοσμος στο μερος του ΚΚΕ.

Εχω μερικες αποριες/ενστασεις ομως που θα ηθελα να λυθουν.Ελπιζω να το δουνε το ποστ μου.

''Παρόλα τα θρυλούμενα η μεταπολεμική μεγέθυνση δε βασίστηκε στην αύξηση των κρατικών δαπανών αλλά σε 2 θεμελιώδεις παράγοντες:
- την αυξημένη γενική παραγωγικότητα''

Βαζω εδω και ενα αλλο κομματι για την παραγωγικοτητα που εγραψες λιγο πιο κατω.


''Η αυξημένη παραγωγικότητα αυξάνοντας την παραγόμενη υπεραξία έκανε δυνατή την ταυτόχρονη αύξηση των κερδών, των μισθών και των κρατικών δαπανών. Η δυνατότητα αυτή μετατράπηκε σε πραγματικότητα λόγω του ευνοϊκού για την εργατική τάξη συσχετισμού των δυνάμεων.''

Οι γνωσεις μου πανω στα μαρξικα οικονομικα ειναι σκουριασμενες αλλα θυμαμαι οτι η αυξηση της παραγωγικοτητας μειωνει τον αναγκαιο κοινωνικα χρονο εργασιας αλλα οχι το συνολικο μεγεθος της υπεραξιας.Πχ αν διπλασιαστει η παραγωγικοτητα σε ενα κλαδο,αξια 10 ευρω,θα αντιστοιχει σε 20 εμπορευματα αυτου του κλαδου,οχι 10(τελειως υποθετικα τα νουμερα).Το συνολικο μεγεθος της αξιας και της υπεραξιας θα χει μεινει σταθερο.

Η ανοδος της παραγωγικοτητας μπορει να ωφελησει ως προς αυτο,μεμονωμενες επιχειρησεις και χωρες που ειναι πιο παραγωγικες,κατεβαζοντας την ατομικη αξια των εμπορευματων τους,κατω απο την κοινωνικη.Αν θυμαμαι κατι λαθος διορθωσε με.

''- το σχετικά ευνοϊκό συσχετισμό δυνάμεων για την εργατική τάξη''

Το αναποδο δεν θα πρεπε να συμβαινει?Η ανοδος της εργατικης δυναμης θα επρεπε να μειωνει το ποσοστο εκμεταλευσης αρα και το ποσοστο κερδους και την μαζα υπεραξιας.

''Οι λόγοι για την κάμψη αυτή είναι πολλοί οι βασικότεροι όμως είναι οι παρακάτω:
- η χαμηλότερη παραγωγικότητα του τομέα των υπηρεσιών σε συνδυασμό με την αυξημένη συμμετοχή του στο συνολικό προϊόν''

Γιατι εχει χαμηλοτερη παραγωγικοτητα?Btw συμφωνα με την μαρξικη θεωρια,ο τομεας αυτος παραγει νεες αξιες ή απλως ''ρουφαει'' την αξια αλλων κλαδων οπως πχ το εμποριο?

''- η αντίσταση της εργατικής τάξης στη συνεχιζόμενη εντατικοποίηση της εργασίας''

Την εποχη του ''νεοφιλελευθερισμου'' δεν αυτη η αντισταση δεν ειχε ηδη αρχισει να καμπτεται?Αλλωστε την ιδια αντισταση του προλεταριατου την χαρακτηρισες ως παραγοντα μεγενθυσης στην κευνσιανη περιοδο.

''- η σχετική αδράνεια που επιδεικνύει το μονοπωλιακό κεφάλαιο στην ανανέωση του πάγιου εξοπλισμού του
- η αργούσα παραγωγική δυναμικότητα του κεφαλαίου σαν αποτέλεσμα της υπερσυσσώρευσης.''

Συμφωνω με αυτες τις παρατηρησεις,αλλα απο θεωρητικη πλευρα.Οχι πως τις αμφισβητω,αλλα δεν εχω ψαξει συγκεκριμενα στοιχεια που να το μαρτυρουν αυτο.

Αναυδος είπε...

1. ''Η αυξημένη παραγωγικότητα αυξάνοντας την παραγόμενη υπεραξία’’
Το σωστό
''Η αυξημένη παραγωγικότητα αυξάνοντας την παραγόμενη ΝΕΑ αξία’’

2. Ο ευνοικός συσχετισμός της δύναμης μετατρέπει τη δυνατότητα σε πραγματικότητα δηλ. η εργατική τάξη να διατηρήσει το μερίδιο της ή και να το αυξησει) στη νέα αξία

3. Ο τομέας των υπηρεσιών σε αντιδιαστολή με τη βιομηχανία. Σε πάρα πολλές δραστηριότητες παράγεται υπεραξία π.χ. βιομηχανία του θεάματος (κινηματογράφος, μουσικής, αθλητισμός ), ιδ. υγεια, ιδ. παιδεία, τουρισμός, εστίαση κλπ) Οι δραστηριότητες αυτές παραμένουν εντάσεως εργασίας και η παραγωγικότητα τους αυξάνει με βραδύτερους ρυθμούς.