Οι άγγελοι του Σάρλη

Αν ο σάρλης είχε ινδιάνικο όνομα, θα μπορούσε να λέγεται και έλληνας σουσλώφ. Ιδεολογικός υπεύθυνος του κόμματος επί μεταπολίτευσης, με πλούσιο έργο που πιάνει όλο το φάσμα που αφορά το κομμουνιστικό κίνημα: ζητήματα τακτικής και στρατηγικής, την ένταξη στην εοκ, το οργανωτικό, την ιστορία του κόμματος, κλπ. Εμείς θα ασχοληθούμε με το τελευταίο πεδίο και τη μελέτη του σάρλη (που ήταν και η διατριβή του στη σοβιετική ένωση) για την πολιτική του κκε κατά του μοναρχοφασισμού κατά τα χρόνια 1929-36, από την έκκληση της κομιντέρν ενάντια στη φραξιονιστική πάλη χωρίς αρχές, μέχρι την επιβολή της δικτατορίας του μεταξά.

 Στην ουσία η εργασία αυτή εξετάζει την πολιτική του κόμματος μετά το παγκόσμιο οικονομικό κραχ του 29 και το σταδιακό της πέρασμα από τη λογική του σοσιαλφασισμού στην τακτική του ενιαίου μετώπου της εργατικής τάξης και τη συγκρότηση λαϊκού αντιφασιστικού μετώπου (λαμε). Από αυτήν την άποψη καθίσταται εξαιρετικά επίκαιρη η ανάγνωσή του, καθώς η απόκρουση του φασιστικού κινδύνου αναδεικνύεται με δραματικό τρόπο σε άμεσο ζητούμενο της περιόδου. Στην ιστορία δεν υπάρχουν άμεσες, μηχανιστικές αναλογίες μεταξύ δύο περιόδων. Αλλά η κριτική εξέταση του παρελθόντος προσφέρεται για χρήσιμα συμπεράσματα τα οποία πάντως δεν είναι απαραίτητο να συμφωνούν με αυτά του σάρλη.

Ωστόσο το βασικό ερώτημα παραμένει: ποια πρέπει να είναι σήμερα η πολιτική του κκε εναντίον του σύγχρονου (μοναρχο)φασισμού; Ας δούμε πρώτα μερικά πράγματα για το βιβλίο και θα επιστρέψουμε στη συνέχεια σε αυτό το ερώτημα.

Η βασική θέση του συγγραφέα είναι ότι παρά την ευεργετική επίδραση της παρέμβασης της κομιντέρν, το κόμμα δεν απαλλάχτηκε κατευθείαν από τις στρεβλώσεις της προηγούμενης περιόδου και διόρθωσε σταδιακά τα λάθη του. Σύμφωνα με το σάρλη το κκε ακολουθούσε μέχρι το 33 αριστερίστικη, σεχταριστική πολιτική, στο πνεύμα της γραμμής του σοσιαλφασισμού. Το 34 με την 6^η ολομέλεια καθόρισε για πρώτη φορά σωστά – κατά το σάρλη πάντα- το στρατηγικό του στόχο και τον χαρακτήρα της επικείμενης επανάστασης ως αστικοδημοκρατικό. Αλλά μόνο μετά το 7^ο συνέδριο της κομιντέρν το 35 και τη θεωρητική της επεξεργασία για τα αντιφασιστικά μέτωπα, προσάρμοσε όλες τις πτυχές της πολιτικής του σύμφωνα με τη στρατηγική του και την τακτική που απέρρεε από αυτήν, καθορίζοντας σωστά το βασικό εχθρό του μετώπου και τις κοινωνικές δυνάμεις που το αποτελούν.

Παράλληλα ο σάρλης ασκεί κριτική σε μερικά δεξιού χαρακτήρα λάθη του κόμματος, όπως η υποτίμηση της δυναμικής της συγκυρίας μετά τα γεγονότα στη θεσσαλονίκη το μάη του 36 (για την οποία θεωρεί βασικό υπεύθυνο το ζαχαριάδη) και τη συγχώνευση των κομματικών οργανώσεων της υπαίθρου με τις αντίστοιχες οργανώσεις του αγροτικού κόμματος που οδήγησαν σε μερική απώλεια της οργανωτικής αυτοτέλειας του κκε.

Σημαντικοί σταθμοί σε αυτήν την πορεία ήταν: η συνένωση των συνδικάτων της ενωτικής και των ρεφορμιστικών συνδικάτων της επίσημης σε μια ενιαία γσεε, για τη συγκρότηση του ενιαίου μετώπου της εργατικής τάξης. Η διόρθωση της θέσης για ανεξάρτητη, ομοσπονδιακή μακεδονία και η άμεση σύνδεση του εθνικού ζητήματος με την ιμπεριαλιστική εξάρτηση και την πάλη εναντίον της. Το κίνημα του πλαστήρα και η – λανθασμένη κατά το σάρλη- αρνητική στάση του κκε ενάντια στο πραξικόπημα και την προσπάθεια του βενιζελοφασισμού να επιβάλλει δικτατορία. Το σύμφωνο σοφούλη- σκλάβαινα και η προσπάθεια συγκρότησης λαϊκού μετώπου με τους φιλελεύθερους και άλλα μικροαστικά κόμματα για να κερδηθούν στον αντιφασιστικό αγώνα οι δημοκρατικές μάζες των βενιζελικών. Ο αγώνας για δημοκρατία και υπεράσπιση των αστικών ελευθεριών και δικαιωμάτων ενάντια στη φασιστική απειλή.

Ο σάρλης μας λέει ότι η αλλαγή πλεύσης του κκε δεν ήρθε εγκαίρως, ώστε να καταφέρει να συγκεντρώσει τις απαραίτητες δυνάμεις, για να ανατρέψει τη ροή των πραγμάτων και τη δικτατορία του μεταξά. Αλλά η πολιτική που χάραξε, έβαλε τα πρώτα φύτρα για τη σύλληψη και δημιουργία του εαμ και απέδωσε καρπούς μετά από μία πενταετία με την εποποιία της εθνικής αντίστασης.

Αυτά ως προς το κομμάτι της παρουσίασης. Περνάμε στο κομμάτι της κριτικής και σε ορισμένα κρίσιμα σημεία με προεκτάσεις στη σημερινή πραγματικότητα.

1. Από την επεξεργασία κομιντέρν, ο σάρλης ξεχωρίζει εκείνο το σημείο που λέει ότι ο φασισμός είναι η ανοιχτή, τρομοκρατική δικτατορία των πιο αντιδραστικών, των πιο σοβινιστικών, των πιο ιμπεριαλιστικών στοιχείων του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αυτά κατά συνέπεια αποτελούν το βασικό εχθρό του αντιφασιστικού μετώπου το οποίο σύμφωνα με το σάρλη μπορεί να συμπεριλάβει και τμήματα της – λεγόμενης εθνικής- αστικής τάξης. Αυτή η ερμηνεία διαστρέφει το πνεύμα της κομιντέρν και προσπαθεί να το φέρει στα μέτρα της τότε κυρίαρχης γραμμής στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα (ύπαρξη εθνικής αστικής τάξης και συνεργασία με τη μη μονοπωλιακή αστική τάξη). Διαβάζει δηλαδή το ιστορικό παρελθόν μέσα από το πρίσμα της εποχής του και τις πολιτικές σκοπιμότητες της συγκυρίας, διαπράττοντας το ίδιο ακριβώς σφάλμα για το οποίο κατηγορούν οι άγγελοι του σάρλη το σημερινό κκε στην περίπτωση του εαμ.

2. Ξεκινώντας από τη συγκυρία και τη βασική της αντίθεση, φασισμός ή (αστική) δημοκρατία, ο σάρλης λέει ότι οι κομμουνιστές, εφόσον δεν έμπαινε στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της επανάστασης, έπρεπε να πάρουν θέση σε αυτό το δίλημμα και να συμμετέχουν σε ένα πλατύ δημοκρατικό μέτωπο για την υπεράσπιση της (αστικής) δημοκρατίας και των κατακτήσεων της απέναντι στη φασιστική απειλή. Έτσι όμως αφενός υποτιμά το αναντίρρητο γεγονός ότι ο «δημοκρατικός πολιτικός κόσμος» ήταν αυτός που έστρωσε το δρόμο – κι ως ένα βαθμό στήριξε ενεργά- το φασισμό. Κι αφετέρου φαίνεται να εξετάζει κάπως στατικά τη συγκυρία και να επιλέγει τη λογική του μικρότερου κακού, η οποία σχεδόν πάντα καταλήγει στο μεγαλύτερο – όπως ακριβώς έγινε και σε αυτήν την περίπτωση με την παλινόρθωση της μοναρχίας και την επιβολή της δικτατορίας του μεταξά.

3. Ο σάρλης – και εν μέρει το κκε της εποχής- μεταφέρει μάλλον μηχανιστικά στην ελληνική πραγματικότητα την επεξεργασία της κομιντέρν για λαϊκό, αντιφασιστικό μέτωπο με τη σοσιαλδημοκρατία και άλλα μικροαστικά, δημοκρατικά κόμματα. Ελλείψει ενός σ/δ κόμματος με ευρεία εργατική βάση κι αξιόλογη εκλογική επιρροή, βαφτίζονται ως τέτοιο οι φιλελεύθεροι του βενιζέλου που φέρνουν περισσότερο στη σύγχρονη χρεωκοπημένη κι ανοιχτά αντιδραστική σοσιαλδημοκρατία. Παράλληλα λείπει (αν και ξεφεύγει κάπως από τα χρονικά και θεματικά όρια της μελέτης του σάρλη) μια κριτική αποτίμηση της θετικής και αρνητικής πείρας των λαϊκών μετώπων στην ευρώπη.

4. Πιστός στο πνεύμα της μπρεζνιεφικής εποχής του, ο σάρλης βάζει στο στόχαστρο της κριτικής του το ζαχαριάδη για τη σεχταριστική πολιτική του σοσιαλφασισμού και τις παρόμοιες θέσεις που διατυπώνει αργότερα στο προσχέδιο θέσεων για την ιστορία του κκε και στο μεταγενέστερο βιβλίο του προβλήματα καθοδήγησης στο κκε. Αυτός τουλάχιστον μένει συνεπής στη λογική του και τις πολιτικές του συμπάθειες.

5. Αυτά ως προς τις αδυναμίες της μελέτης του σάρλη. Κλείνουμε την ανάρτηση με ένα άλλο σημαντικό σημείο γενικότερου ενδιαφέροντος. Οι άγγελοι του σάρλη θεωρούν τη μελέτη αυτή εξαιρετικά επίκαιρη στη σημερινή συγκυρία, ενώ κατηγορούν το σημερινό κκε ότι με την κριτική επανεξέταση της στρατηγικής του εαμ αμφισβητεί την απόφαση της 6^ης ολομέλειας του 34 και δικαιώνει τους τροτσκιστές που μιλούσαν από τότε ήδη για σοσιαλιστική επανάσταση.

Μπαίνουν λοιπόν εύλογα τα εξής ερωτήματα. Είναι σήμερα σωστή και εφικτή η συγκρότηση ενός παλλαϊκού αντιφασιστικού μετώπου με τα αστικά κόμματα; Και δεύτερον, ποια είναι σήμερα η επικαιρότητα της 6^ης ολομέλειας του 34; Ο χαρακτήρας της επικείμενης επανάστασης θα είναι αστικοδημοκρατικός; Μήπως σήμερα αυτό το α/δ στάδιο έχει αντικατασταθεί από διάφορα μεταβατικά αιτήματα που πρέπει να προηγηθούν της επανάστασης για να την προετοιμάσουν; Και ποια είναι η απάντηση στο αρχικό μας ερώτημα για την πολιτική που πρέπει να ακολουθήσουμε σήμερα απέναντι στο σύγχρονο φασισμό; Αυτά είναι τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν σε κάποια από τις επόμενες αναρτήσεις.