Ο ευρωκομμουνισμός του Καρίγιο

Τι περιλαμβάνει το σημερινό κυριακάτικο ιστορικό ένθετο της κε του μπλοκ; Ο τίτλος της ανάρτησης το καθιστά μάλλον πρόδηλο. Ένα μικρό αφιέρωμα στον παλαίμαχο οπορτουνιστή ηγέτη, που έφυγε πλήρης ημερών κι αποστασιών την περασμένη τρίτη.

Μετά το θάνατό του η κε του μπλοκ έκανε σχετικά μια μικρή έρευνα σε παλαιοβιβλιοπωλεία και βρήκε αυτό που έψαχνε. Δεν πρόκειται για το κλασικό του έργο «ευρωκομμουνισμός και κράτος», ούτε για την άλλη μπροσούρα του που έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά με τίτλο «μετά το φράνκο, τι;». Αλλά για το βιβλιαράκι «ενάντια στον ευρωκομμουνισμό και την αποστασία» απ’ τις εκδόσεις «ιδεολογική πάλη». Μια έκδοση του 78’, στη σειρά «κριτική της αστικής ιδεολογίας», η οποία περιλαμβάνει:

Το απόσπασμα από τις θέσεις της κετουκε και του 10^ου συνεδρίου για τον ευρωκομμουνισμό

-Ένα άρθρο από τους (σοβιετικούς) νέους καιρούς, που δημοσιεύτηκε σε δυο συνέχειες στο ριζοσπάστη, το καλοκαίρι του 77’, για το βιβλίο του καρίγιο «ευρωκομμουνισμός και κράτος» με τίτλο: ενάντια στα συμφέροντα της ειρήνης και του σοσιαλισμού στην ευρώπη. Και ένα διευκρινιστικό άρθρο των νέων καιρών, λίγες μέρες μετά.

-Άρθρο του πανάγου κούτουλα σην κομεπ (τ.7, 77’) με τίτλο: ο ευρωκομμουνισμός των αναθεωρητών της χώρας μας.

-Το άρθρο του σοβιετικού ζαγκλάντιν «ευρωκομμουνισμός και σοβιετικοί», που γράφτηκε ειδικά για την εφημερίδα «τα νέα» (!) και δημοσιεύτηκε ακριβώς δέκα χρόνια μετά από το μάη του 68’.

-Άρθρο του μήτσου στολίδη σε τέσσερις συνέχειες στο ρίζο, τον απρίλη του 78’, με τίτλο: γιατί λέμε όχι στον ευρωκομμουνισμό.

-Συνέντευξη για θέματα εσωτερικής και γενικότερης πολιτικής με τον οκτάβιο πάτο, μέλος της πολιτικής επιτροπής της κε του κκ πορτογαλίας.

-Άρθρο του ανδρουλάκη στην κομεπ (τ.9, 77’) με τίτλο «θέματα του κράτους και της επανάστασης», όπου μεταξύ άλλων ασκεί πολεμική σε πουλατζά και καρίγιο.

-Αποσπάσματα από σχετικό άρθρο του jan koitik, του γενικού γραμματέα του κκ τσεχοσλοβακίας.

Και τέλος, δύο άρθρα του χατζηαργύρη, ο οποίος προλογίζει και την έκδοση, στην ελευθεροτυπία, που είχε ανοίξει διάλογο από τις στήλες της για το βιβλίο του καρίγιο (!). Ένα σχετικά με την απάντηση των νέων καιρών στον καρίγιο (τι ζήτησαν και τι πέτυχαν οι νέοι καιροί της μόσχας) και ένα με πολεμική στο βιβλίο του τελευταίου και τίτλο: δεν υπάρχει συνεννόηση με τον καπιταλισμό.

Από αυτό το τελευταίο αντλήθηκαν και τα αποσπάσματα που ακολουθούν.

Τι λέγει ο καρίγιο; Ας δώσουμε σε χοντρές γραμμές τις αντιλήψεις του. Δεν είναι καλά βαλμένες στο βιβλίο του, μένουν θολές και είναι αρκετές φορές αντιφατικές, είτε γιατί δεν έχει την ικανότητα για τούτο, είτε πάλι γιατί νομίζει ότι έτσι το κενό και οι αφέλειες που παρουσιάζει η σκέψη του θα καμουφλαριστούν καλύτερα –δεν ξέρω την απάντηση σε τούτο το ερώτημα και δεν επιδιώκω να τη βρω, ο χρόνος θα αποκαλύψει τι ακριβώς συμβαίνει.

Ο καρίγιο ξεκινά από την προσπάθεια να μας πείσει ότι μπορούμε άφοβα να είμαστε σαν κι αυτόν «αναθεωρητές». Όλοι αναθεωρητές είμαστε, διότι για τον καρίγιο είτε προσαρμόζουμε το μαρξισμό αναπτύσσοντάς τον σε συγκεκριμένα και διαφορετικά δεδομένα, είτε πάλι τον αλλάζουμε ολότελα στερώντας τον από το βασικό του περιεχόμενο, το ίδιο πράγμα είναι –όλοι αναθεώρηση κάνουμε, ας μη φοβόμαστε τη λέξη, ας τη λέμε με περηφάνεια (ας το προσέξουν τούτο και κάτι άλλοι αναθεωρητές, ας μη φοβούνται να ομολογήσουν το τι είναι).

Από εκεί μπαίνουμε στην ουσία. Ο καρίγιο αναθεωρεί τη μαρξιστική-λενινιστική θεωρία του κράτους, δηλ της πάλης των τάξεων. Δεν το λέει έτσι. Απεναντίας τονίζει πως τάχα είναι στο βάθος ορθόδοξος. Και στη βία δε θα διστάσει να προσφύγει, αν του την επιβάλουν. Ταξικό είναι λέει το κράτος κι όχι υπερταξικό ή ουδέτερο –τον έχουν σωφρονίσει φαίνεται τα αποκαλυπτήρια του πουλατζά στα χέρια του θεωρητικού του γαλλικού κομμουνιστικού κόμματος, πωλ μποκαρά. Πιστεύουμε και στην πάλη των τάξεων –έτσι βεβαιώνει ο καρίγιο.

Αλλά... τα πράγματα άλλαξαν. Το κράτος σα μηχανισμός βίας όλο και χάνει, λέει, τη σημασία του. Το κράτος σαν ιδεολογικοί μηχανισμοί όλο και κερδίζει σε σημασία. Το κράτος σα μηχανισμός που μας επιβάλλεται με τη βία εξασθενίζει. Γιατί το κράτος, καθώς απλώνονται οι αρμοδιότητές του, καθώς μεγαλώνει ο ρόλος του σαν επηρεαστή και καθοδηγητή μιας κοινωνίας που κερδίζει σε μόρφωση, καθώς πολλαπλασιάζονται τα καθήκοντα και το προσωπικό του για τη ρύθμιση της οικονομικής ζωής, καθώς ταυτίζεται όλο και πιο πολύ με τα μονοπώλια και απομονώνεται έτσι όλο και πιο πολύ από τις μάζες, το κράτος αυτό αδυνατίζει, διαβρώνεται, μπορεί να αλωθεί από τα μέσα, διαμέσου των ιδεολογικών του μηχανισμών.

Κράτος-εκκλησία, κράτος-παιδεία, κράτος-αθλητισμός, κράτος-μμε, κράτος-σώματα ασφαλεία, κράτος-ένοπλες δυνάμεις -για όλους τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτος και για όλους τους μηχανισμούς βίας του επίσης ισχύει το ίδιο. Εκεί που ο μαρξ, ο ένγκελς κι ο λένιν υποστήριζαν ότι για να ανέλθει στην εξουσία η εργατική τάξη επικεφαλής του εργαζόμενου λαού πρέπει να συντρίψει τον κρατικό μηχανισμό βίας των καπιταλιστών και να βάλει στη θέση του το δικό της, ο καρίγιο –ακολουθώντας όπως λέγει τον γκράμσι και το γάλλο φιλόσοφο αλτουσέρ- υποστηρίζει ότι για να καταληφθεί η εξουσία, αρκεί να κατακτηθεί με τη λογική και με τη συστηματική εργασία και την ορθή πολιτική, με την ενεργητική και έξυπνη δράση, μια ηγεμονική θέση στον κρατικό μηχανισμό, αρκεί να κυριευτεί σταδιακά, με το βαθμιαίο εκδημοκρατισμό του κράτους.

Ξεκινώντας από αυτή τη βάση ο καρίγιο αναλύει το τι πρέπει να κάνει ένα κομμουνιστικό κόμμα σε μια αναπτυγμένη καπιταλιστική χώρα –μόνο για εκεί ισχύει η συνταγή του- για να φτάσει στην εξουσία. Πρέπει να πάψει να είναι κόμμα της εργατικής τάξης, να γίνει κόμμα του εργαζόμενου λαού και των δυνάμεων της κουλτούρας. Να καταλάβει ότι την εργατική τάξη μπορεί να εκπροσωπήσουν διάφορα κόμματα σε μια χώρα, δεν έχει ενότητα δηλ η εργατική τάξη. Πρέπει να ενταχθεί σε ολοκληρωτική εφαρμογή του σοσιαλισμού, αλλά σε εφαρμογή του μέσα σε ορισμένα πλαίσια που να μη θίγουν τη μικρομεσαία καπιταλιστική ιδιοκτησία, να μην εμποδίζουν τις ξένες πολυεθνικές νάρθουν να εγκατασταθούν στην ισπανία, να μην αποπειραθύν να αλλάξουν τους παραδοσιακούς εμπορικούς και οικονομικούς προσανατολισμούς της χώρας που είναι από τη δύναμη των πραγμάτων με τη δύση, να φέρνουν στα χέρια της προοδευτικής συμμαχίας (ο ορισμός του καρίγιο θμίζει το ίδιο ακριβώς σύνθημα που έριξαν το 45’ οι εργατικοί στην αγγλία) «τους αποφασιστικούς μοχλούς της οικονομίας», να σημάνουν τη «μακρά περίοδο». Ακόμη είναι ανάγκη το πρόγραμμα της προοδευτικής παράταξης να δέχεται δίχως όρους και χρονικούς περιορισμούς τους κανόνες λειτουργίας της αστικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, μέχρι και τον χωρισμό των εξουσιών, κι απλώς να γυρέψει να τους τελειοποιήσει παραπέρα, να αποσαφηνίζει με κάθε δυνατό τρόπο πως η νίκη του δε θα επιφέρει την επέκταση της σοβιετικής κρατικής ισχύος και δε θα δημιουργήσει σοσιαλισμό κατά το σοβιετικό πρότυπο, να αναγάγει τη δημοκρατία αυτού του είδους σε αιώνια αξία με ανεξάρτητο δικό της κύρος, να παραδεχτεί τον αναγκαίο εθνικό ρόλο των ενόπλων δυνάμεων, να εντάξει την ισπανία σε μια δημοκρατική ευρώπη ανεξάρτητη από τις ηπα και την εσσδ και με τη δική της (στραμμένη αναγκαστικά ενάντια και στο σοσιαλιστικό κόσμο) οργάνωση στρατιωτικής άμυνας.

Αν γίνουν όλα αυτά, θα κατακτηθεί η εξουσία; Κάθε άλλο. Σε ένα κατάλληλα παραχωμένο, ώστε να μην προσεχτεί, απόσπασμά του ο καρίγιο παραδέχεται πως δεν πρόκειται για τίποτε παραπάνω από μια διαδικασία που αρχίζει, που μόλις τώρα εμφανίζεται και μπορεί ακόμη να παρεκκλίνει και να χειραγωγηθεί από τις άρχουσες τάξεις. Πρόκειται για ένα δρόμο για να πάμε στον εκδημοκρατισμό του κρατικού μηχανισμού, σαν απαρχή του μετασχηματισμού του και της μετατροπής του σε μηχανισμό ικανό να υπηρετήσει μια σοσιαλιστική, δημοκρατική κοινωνία.

Πάμε στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα; Ίσως, αλλά ταυτόχρονα γινόμαστε επίσης δημοφιλείς στους κάθε λογής σοσιαλδημοκράτες και ιμπεριαλιστές. Κάτι είναι κι αυτό.

Τι είναι εκείνο που δεν καταλαβαίνει ο καρίγιο; Ότι ο ιμπεριαλισμός, όσο βαθαίνει η κρίση του, όσο γίνεται πιο φανερό το αδιέξοδό του, τόσο πιο επιθετικός γίνεται, τόσο πιο πολύ γυρεύει να ξεφύγει από την κρίση σε βάρος των εργαζομένων, τόσο πιο πολύ εντείνει την εκμετάλλευση και πιέζει το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων, τόσο πολύ πιο τείνει προς την αυταρχικότητα, προς τον αντικομμουνισμό, προς τα ανελεύθερα μέτρα πολιτκής, προς την κατάργηση του «κράτους ευημερίας» και της «κοινωνίας της αφθονίας», προς τη λιτότητα, προς την άυξηση των διαφορών ανάμεσα στις τάξεις. Δεν υπάρχει τρόπος φιλικής συνεννόησης με τον καπιταλισμό, γιατί η αύξηση της εκμετάλλευσης είναι ο τρόπος ζωής του, η πεμπτουσία, ο λόγος ύπαρξης του καπιταλιστικού κράτους.

Δεν επηρεάζεται ο καπιταλισμός από υποσχέσεις ότι η απαλλοτρίωση, η κατάργησή του, θα γίνει δημοκρατικά, ότι θα γίνει δίχως να θιχτεί το νατο και με παράλληλες κατάρες ενάντια στη εσσδ, που για τη νοοτροπία του καρίγιο αποτελούν έξυπνο ελιγμό μεγάλης σημασίας. Ο καρίγιο για να μη τυχόν κι αναγκαστεί να παραδεχτεί το άδικό του, επιμένει να κινείται σε έναν κόσμο ειδυλλιακό και φανταστικό.

«Αυτοί που κυβερνούν πρέπει να συνηθίσουν να βλέπουν διεκδικητικές εκδηλώσεις και να δέχονται στα γραφεία τους τις επιτροπές για να συζητήσουν μαζί τους. Να συνηθίσουν να κουβεντιάζουν με το λαό, να τον ακούν και να διορθώνουν ακόμη και δικές τους αποφάσεις. Η εξουσία θα πρέπει να πάψει να νιώθει πάνω από την κοινωνία. Οι εργοδότες πρέπει να συνηθίσουν να διαπραγματεύονται απευθείας με τους εργάτες, να βάλουν κατά μέρος την υπεροψία που τους δίνει η γνώση ότι μπορούν να επιβάλουν τους όρους τους με την υποστήριξη των κρατικών δυνάμεων».

Διαρρηγνύει τα ιμάτιά του ο καρίγιο ότι είναι βέρος κομμουνιστής και δεν έχει σχέση με τη σοσιαλδημοκρατία. Αυτό είναι που τον καθιστά κατεξοχήν επικίνδυνο. Είναι σε όλα του ένας πεπεισμένος κι αδιόρθωτος σοσιαλδημοκράτης. Είναι ο δήθεν επαναστάτης που νομίζει ότι θα τον ανεχτούν πιο εύκολα, αυτόν και το κόμμα του, οι ιμπεριαλιστές κι οι σοσιαλδημοκράτες αν περνάει την ώρα του καταγγέλλοντας το σοβιετικό γραφειοκρατισμό, μιλώντας για εκφυλισμούς του σοσιαλισμού στις σοσιαλιστικές χώρες, αρνούμενος ακόμη και να τις παραδεχτεί σα σοσιαλιστικές. Ο άνθρωπος που έκανε ό,τι μπορούσε για να σπάσει την πορτογαλική επανάσταση, δεν πρόκειται να γίνει ηγέτης της δυτικοευρωπαϊκής αριστεράς. Παραείναι διάφανος για τούτο.

Υπάρχει ένας μόνο σοσιαλισμός, ένας κομμουνισμός, κι αυτός δεν έχει καμιά σχέση με τον αστικό κοινοβουλευτισμό του καρίγιο. Την πραγματικότητα των διαφορετικών δρόμων προς το σοσιαλισμό δεν υπάρχει κράτος σοσιαλιστικό και κόμμα κομμουνιστικό που να μην την έχει παραδεχτεί όχι μια φορά, αλλά πολλές. Αλλού βρίσκεται η διαφορά με τον καρίγιο. Βρίσκεται στο γεγονός ότι εκείνος χαράζει την πορεία του με βάση την πίστη στη συμφιλίωση των τάξεων, με βάση την πίστη ότι άμα ένας σοσιαλιστής είναι δημοκράτης, όπως βέβαια οφείλει να είναι, αλλά κι είναι ταυτόχρονα «καλός», δηλ βρίζει επαρκώς τη σοβιετική ένωση, είναι «έξυπνος», δηλ κρύβει τη σκέψη του και τις προθέσεις του, τότε θα πειστούν οι ιμπεριαλιστές να του παραδώσουν δίχως αντίσταση την εξουσία, τότε θα το προσφερθούν θαύματα προσηλυτισμού των αντιπάλων του που ούτε κι ο απόστολος παύλος δεν πέτυχε.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διάκριση που κάνει ο χατζηαργύρης μεταξύ αλτουσέρ και πουλαντζά. Για τον μεν πρώτο –που τον επικαλείται ο καρίγιο στα γραπτά του- λέει: ο αλτουσέρ μελέτησε σε βάθος το ιδεολογικό εποικοδόμημα, τους «ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους», όπως τους αποκάλεσε, τη σημασία τους, το ρόλο τους, τη διάρθρωσή τους, δίχως να φύγει στο παραμικρό από το μαρξισμό-λενινισμό, δίχως να ξεγράψει με κανένα τρόπο το ρόλο του κράτους σα μηχανισμού βίας, δίχως να απαρνηθεί τη δικτατορία του προλεταριάτου.

Ενώ για το δεύτερο που ήταν επιφανής αλτουσεριανός, τοποθετείται σε εντελώς διαφορετικό πνεύμα: Αλίμονο, ο καρίγιο με το βιβλίο του δείχνει απλώς ότι δε μπορεί να ξεπεράσει τον πουλαντζά, που ο πωλ μποκαρά πολύ σωστά χαρακτήρισε σα δεμένο με τον «ιδεολογισμό» και τον «πολιτικισμό», σαν ανίκανο δηλ να καταλάβει τι σημαίνει καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, ποια η πορεία της παγκόσμιας καπιταλιστικής κοινωνίας (κι ας σημειώσουμε εδώ σε βάρος του καρίγιο, ότι ο πουλαντζαδισμός δεν υπήρξε ποτέ μαρξισμός-λενινισμός ή κομμουνισμός αλλά από την πρώτη στιγμή ένα διαβρωτικό αντικομμουνιστικό προϊόν.

Ποιο είναι το επιμύθιο από όλα αυτά;

Ότι ο καρίγιο ήταν μπροστά από την εποχή του. Και το 85’ αποχώρησε από το κκ ισπανίας, προσχωρώντας στους σοσιαλιστές –το σημερινό κόμμα του θαπατέρο- πολύ πριν το 89’ και την πλήρη μετάλλαξη άλλων ευρωκομμουνιστών –και όχι μόνο. Ίσως για αυτό σήμερα ο σύγχρονος ευρωκομμουνιστικός τύπος να τιμά τη μνήμη του με πλούσια αφιερώματα στις σελίδες του..