Τρόμος και Δημοκρατία στην Εποχή του Στάλιν II

Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος της μεταφραστικής δουλειάς του άναυδου. Ελπίζω μόνο να μη "χαθεί" λόγω των ημερών και της επήρειας των μελομακάρονων. Καλή ανάγνωση και καλή χρονιά.

Εκλογές με μυστική ψηφοφορία και πολλούς υποψήφιους

Οι εκλογές προξένησαν σημαντική αναταραχή στην ηγεσία, σαρώνοντας τους παλιούς ηγέτες και δημιουργώντας ζωηρή συγκίνηση στους εργάτες. Το Συνδικάτο Εργατών Μαλλιού για παράδειγμα διοργάνωσε συναντήσεις ‘ανάληψης ευθύνης’ σε κάθε εργοστάσιο στο οποίο οι εργάτες είχαν καταθέσει παράπονα. Για πρώτη φορά μετά από χρόνια  οι εργάτες συμμετείχαν ενεργητικά σε μαζικές θορυβώδεις συνελεύσεις για να επιλέξουν νέους υποψήφιους για τις επικείμενες εκλογές των εργοστασιακών επιτροπών. Από τους πάνω από 1,300 εκλεγμένους στις 195 εργοστασιακές επιτροπές της βιομηχανίας μαλλιού το 65% εκλέχθηκαν για πρώτη φορά και το 43% δεν είχε συμμετάσχει ποτέ προηγουμένως στις διαδικασίες του συνδικάτου. Περίπου οι μισοί από τους προέδρους των εργοστασιακών επιτροπών εκλέχθηκαν για πρώτη φορά.

(....)

Στο εργοστάσιο Κρασνι Τκαχ περίπου το ένα έκτο της συνολικής δύναμης των 4,400 εργατών εκλέχθηκε στις εργοταξιακές επιτροπές μια χωρίς προηγούμενο εθελοντική συμμετοχή. Καταργήθηκαν οι επ’ αμοιβή υπεύθυνοι στα εργοτάξια και αντικαταστάθηκαν από εθελοντές. Ο αριθμός των επ’ αμοιβή στελεχών της εργοστασιακής επιτροπής μειώθηκε κατά 15%. Η νεοεκλεγμένη εργοστασιακή επιτροπή εξέλεξε μια ολομέλεια που συνεδρίαζε τακτικά για να συζητήσει τις συνθήκες διαβίωσης.. Τον Αύγουστο το Συνδικάτο των Εργατών Μαλλιού διοργάνωσε το πρώτο του συνέδριο με 245 αντιπροσώπους. Αυτοί κριτίκαραν με οξύτητα την κεντρική επιτροπή για ελλιπή καθοδήγηση, ‘σοβαρές παραβιάσεις της συνδικαλιστικής δημοκρατίας’, έλλειψη επαφής με τις κατώτερες οργανώσεις, και πλαστές επιδόσεις. Οι αντιπρόσωποι καταψήφισαν τα παλιά μέλη και αντικατέστησαν περίπου τους μισούς με Σταχανοβίτες από τα εργοτάξια. Η νέα κεντρική επιτροπή γρήγορα οργάνωσε επιτροπές προστασίας για να βελτιώσουν τον εξαερισμό, να κρατούν αρχεία ατυχημάτων, να προμηθεύουν με ρούχα εργασίας και να παρακολουθούν την υπερωριακή εργασία.

 (...)

Στο τέλος του 1937 νέες κεντρικές επιτροπές εκλέχθηκαν στα 146 από τα 157 συνδικάτα της χώρας. Η κομματική και συνδικαλιστική ηγεσία διακήρυξαν ότι η καμπάνια είχε μεγάλη επιτυχία. Περίπου 1,200,000 άτομα το 6% των 22 εκατομμυρίων μελών εκλέχθηκαν σε θέσεις ευθύνης στα συνδικάτα περιλαμβάνοντας 31.000 σε περιφερειακές και ενωσιακές επιτροπές, 830,000 σε εργοστασιακές επιτροπές, 160,000 σε εργοταξιακές επιτροπές και 163,000 σε επιτροπές βάσης. Το ΠΚΣΣ ακύρωσε εκατοντάδες εκλογές στις οποίες παραβιάστηκαν ‘οι αρχές της συνδικαλιστικής δημοκρατίας’ αφού δεν υπήρξε μυστική ψηφοφορία και περισσότεροι του ενός υποψηφίου. Αυτό έκανε μεγάλη εντύπωση στους εργάτες’ σύμφωνα με μια έκθεση. Στα κατώτερα επίπεδα οι εργάτες ψήφισαν για την αναδιάρθρωση εκατοντάδων χιλιάδων οργανώσεων βάσης και εργοταξιακών επιτροπών, περίπου 100,000 εργοστασιακών επιτροπών και 1645 περιφερειακών επιτροπών. Τα τελικά εκλογικά αποτελέσματα έδειξαν μια σοβαρή αλλαγή στη σύνθεση των συνδικάτων. Πάνω από 70% των μελών των εργοστασιακών επιτροπών αντικαταστάθηκαν, το 66% των 94,000 προέδρων των εργοστασιακών επιτροπών και το 92% των 30.723 μελών των περιφερειακών επιτροπών. Πολλοί από τους νεοεκλεγμένους ήταν εργάτες ή ‘άνθρωποι από την παραγωγή’: 65% αυτών που εκλέχθηκαν στις οργανώσεις βάσης ήταν Σταχανοβίτες και πρωτοπόροι εργάτες όπως και το 62% που εκλέχθηκε στις εργοταξιακές επιτροπές, 45% στις εργοστασιακές επιτροπές και 25% στις περιφερειακές επιτροπές. Οι αριθμοί δείχνουν ισχυρή εκπροσώπηση των εργατών αλλά επίσης δείχνουν και μία άλλη τάση. Όσο πιο ψηλό ήταν το επίπεδο αντιπροσώπευσης στη συνδικαλιστική οργάνωση τόσο πιο χαμηλό ήταν το ποσοστό συμμετοχής των εκλεγμένων εργατών. Από την οργάνωση βάσης μέχρι την περιφερειακή επιτροπή το ποσοστό των εκλεγμένων εργατών πέφτει κατά 40%. Άνθρωποι που δεν δούλευαν στον κλάδο που εκπροσωπούσε το συνδικάτο ακόμη καταλάμβαναν τις περισσότερες θέσεις στα ψηλά κλιμάκια. Το κύμα της ανανέωσης εξασθένιζε όσο ανέβαινε τα ψηλά πατώματα των συνδικάτων.

Στις εκλογές για τα ανώτερα κλιμάκια της συνδικαλιστικής ηγεσίας, τις κεντρικές επιτροπές, τα μέλη των συνδικάτων έδωσαν ισχυρή ψήφο αποδοκιμασίας. Τα εκλογικά αποτελέσματα σε 116 κεντρικές επιτροπές συνδικάτων έδειξαν ότι το 96% των 5054 μελών της ολομέλειας το 87% των μελών των προεδρείων το 92% των γραμματέων και το 68% των προέδρων αντικαταστάθηκαν.

(...)

Οι κομματικοί και συνδικαλιστικοί ηγέτες σημείωναν με περηφάνια το γεγονός ότι πολλοί νεοεκλεγμένοι υπεύθυνοι δεν ήταν κομματικά μέλη απόδειξη ότι ‘νέοι άνθρωποι’, ‘οι καλύτεροι Σταχανοβίτες’ λάμβαναν ενεργό μέρος στις υποθέσεις των συνδικάτων. Πολλοί περισσότεροι μη-κομματικοί βρίσκονταν στα χαμηλότερα παρά στα ψηλότερα επίπεδα της συνδικαλιστικής ηγεσίας: 93% των οργανώσεων βάσης, 84% των εργοταξιακών επιτροπών 80% των εργοστασιακών επιτροπών, 66% των προέδρων των εργοστασιακών επιτροπών, 47% των περιφερειακών επιτροπών, 34% των προεδρείων των περιφερειακών επιτροπών, 33% των κεντρικών επιτροπών και 19% των μελών των προεδρείων των κεντρικών επιτροπών δεν άνηκαν στο Κόμμα. Ανεβαίνοντας την οργανωτική κλίμακα το ποσοστό των κομματικών μελών αυξανόταν ενώ το ποσοστό των εργατών μειωνόταν. Η ενεργητική υποστήριξη από την κομματική ηγεσία των μη-κομματικών υποψηφίων βρισκόταν στον αντίποδα στη συνηθισμένη τους πολιτική της προώθησης των δικών τους μελών. Τον Σεπτέμβρη του 1937 ο Μπρέγκμαν ο νεο-προαχθείς στη γραμματεία του ΠΚΣΣ επέκρινε με δριμύτητα τους επικεφαλής των συνδικάτων επειδή έστελναν τόσο πολλά κομματικά μέλη στο Πανενωσιακό Συνέδριο των Συνδικάτων. ‘Αυτό είναι λάθος’ έγραψε. ‘Τουλάχιστον 35-40% των αντιπροσώπων πρέπει να μην είναι κομματικά μέλη’.

Ποιο ήταν το κίνητρο του ΠΚΣΣ να προωθήσει μη κομματικούς; Ο στόχος τους ήταν ο ίδιος με το πρόγραμμα του Στάλιν και του Ζντάνοφ για το ίδιο το Κόμμα: μια ανανέωση της δημοκρατίας από τα κάτω και η απομάκρυνση των πρώην αντιπολιτευόμενων. Στην καμπάνια για τη δημοκρατία στα συνδικάτα, μη κομματικός χρησίμευε σαν προσδιορισμός του εργάτη όπως το ‘κομματικό μέλος’ ειδικά ανάμεσα σε υπεύθυνους σε ηγετικές θέσεις  σηματοδοτούσε μεγαλύτερη πιθανότητα αντιπολιτευτικής δραστηριότητας. Μειώνοντας το ρόλο του Κόμματος στις εκλογές οι κομματικοί ηγέτες έδιναν στους εργάτες την αίσθηση μεγαλύτερης δύναμης. Οι κομματικοί ηγέτες έβλεπαν στα μεσαία και ψηλά στελέχη των συνδικάτων το ανάλογο των περιφερειακών ‘πριγκίπων’ που κατήγγειλαν στην Ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής τον Φεβρουάριο-Μάρτιο. Αυτά τα συνδικαλιστικά στελέχη ήταν πιθανότερο να έχουν περιπλεγμένα πολιτικά βιογραφικά και καριέρα από ό,τι οι μη-κομματικοί εργάτες. Επιπλέον οι εργάτες δυσανασχετούσαν μαζί τους για την αποτυχία τους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα στα εργοστάσια. Κινητοποιώντας τους εργάτες για να απομακρύνουν αυτά τα στελέχη οι κομματικοί ηγέτες κατάφεραν να κερδίσουν την υποστήριξη της εργατικής τάξης και να στοχοποιήσουν τους παλιούς αντιπολιτευόμενους περίπου με τον ίδιο τρόπο που ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τα απλά μέλη και στελέχη ενάντια στους ηγέτες των περιφερειών.

(....)

Wendy Z. Goldman Terror and Democracy in the Age of Stalin – The social dynamics of repression – Cambridge University Press 2007 p. 146-151

(...)

Τα όρια της Δημοκρατίας στα Συνδικάτα.

Οι ηγεσίες του Κόμματος και του ΠΚΣΣ ομολογούσαν ανοικτά ότι η καμπάνια για τη δημοκρατία στα συνδικάτα είχε δύο στόχους: ‘να διαλύσουν τη στασιμότητα’ και ‘να ξεριζώσουν τους Τροτσκιστο-Μπουχαρινικούς πράκτορες του φασισμού και τους υποστηριχτές τους’. Η ηγεσία ποτέ δεν θεώρησε αυτούς τους στόχους σαν αντιδιαμετρικούς παρά οραματιζόταν ένα αναγεννημένο συνδικαλιστικό κίνημα πρόθυμο να στηρίξει την Σταλινική εκβιομηχάνιση. Τα συνδικάτα δεν θα αμφισβητούσαν τις κρατικές πολιτικές της συσσώρευσης, επένδυσης ή μισθών αλλά παρόλα αυτά είχαν να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο. Θα εξασφάλιζαν ότι οι κρατικοί πόροι για στέγαση, παιδική φροντίδα, οίκους ευγηρίας, κοινωνική ασφάλιση και ασφάλεια θα ξοδεύονταν τίμια και αποτελεσματικά, θα επέβλεπαν τη διανομή τροφίμων και θα αποτελούσαν τους φύλακες ενάντια στη διαφθορά και στις κακής ποιότητας κατασκευές. Θα μείωναν τους δείκτες ατυχημάτων και θα εξασφάλιζαν την τήρηση των κανόνων ασφαλείας και υπερωρίας. Οι υπεύθυνοι των συνδικάτων θα ήταν γνήσιοι εκπρόσωποι των εργατών που θα εκλέγονταν τακτικά με μυστική ψηφοφορία σε εκλογές με πολλούς υποψήφιους. Οι κομματικοί ηγέτες συνειδητοποίησαν ότι με την απουσία ενεργών μελών, τα συνδικαλιστικά στελέχη θα γινόντουσαν ολοένα και περισσότερο οκνηρά και διεφθαρμένα, προσανατολισμένα αποκλειστικά στην καλυτέρευση των δικών τους κοινωνικών και υλικών συμφερόντων. Στην ουσία το Κόμμα  επεξεργάστηκε ένα νέο ρόλο για τα συνδικάτα το ρόλο του διαχειριστή της ‘κοινωνικής πρόνοιας’. Μπορούσαν να πιέσουν τους διευθυντές των επιχειρήσεων, να αναφέρουν τις παραβιάσεις των κανονισμών ασφαλείας στα δικαστήρια. Δεν μπορούσαν ωστόσο να αμφισβητήσουν  την πολιτική του κράτους, να προτείνουν ένα εναλλακτικό οικονομικό πρόγραμμα ή να αμφισβητήσουν νόρμες και μισθούς.

Η πιο εντυπωσιακή επιτυχία της καμπάνιας για τη δημοκρατία στα συνδικάτα ήταν η νέα προσοχή για την ασφάλεια στην εργασία. Σε κάθε κλάδο οι εργάτες υπέφεραν από ψηλούς δείκτες ατυχημάτων στις αρχές του 1930. Το 1934 25 με 33% του εργατικού δυναμικού στους πιο επικίνδυνους κλάδους είχαν υποστεί ένα ατύχημα στην εργασία και τουλάχιστον ένα 10% στην πλειοψηφία των κλάδων. Το 1937 ωστόσο πάνω από το 90% των κλάδων  με την εξαίρεση της εξόρυξης άνθρακα, επεξεργασίας κωκ, τα χημικά λιπάσματα, κόντρα πλακέ, λικέρ και αλκοόλ, και την κατασκευή δρόμων έδειξαν πτώση στους δείκτες ατυχημάτων. Η νέα επικέντρωση στη δολιοφθορά χωρίς αμφιβολία ενθάρρυνε τους διευθυντές και τους υπεύθυνους των συνδικάτων να δώσουν μεγαλύτερη σημασία στην ασφάλεια στους χώρους εργασίας. 

(...)

Ο Στάλιν και οι υποστηρικτές του στο ΠΚΣΣ και το Κόμμα δεν θεωρούσαν ότι η εκστρατεία για δημοκρατία ερχόταν σε αντίθεση με την καταστολή της αντιπολίτευσης. Οραματίζονταν μια εργατική δημοκρατία σε περιορισμένα πλαίσια δίνοντας έμφαση στην επίβλεψη από τους εργάτες των καταναλωτικών υπηρεσιών, τον πολιτικό τους ακτιβισμό, και την ευρεία λαϊκή συμμετοχή. Οι εργάτες επιτρέπονταν μάλιστα ενθαρρύνονταν να κριτικάρουν τους διευθυντές και τους υπεύθυνους, να μιλάνε ανοικτά ενάντια στις καταχρήσεις εξουσίας, τη διαφθορά και τις ελλιπείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης. Παροτρύνονταν να αναγράφουν τις καταχρήσεις στις εφημερίδες τοίχου στα εργοστάσια, να γράφουν γράμματα στον τύπο, την κυβέρνηση και τους κομματικούς υπεύθυνους

Wendy Z. Goldman Terror and Democracy in the Age of Stalin – The social dynamics of repression – Cambridge University Press 2007 p. 158-161