Το (τ)έλος του κόσμου

Στον κόκορα του αρκά, οι ήρωες του κόμικ συσκέπτονται γύρω από το χνάρι μιας μεγάλης πατημασιάς και αποφαίνονται ότι αποκλείεται το τέλος του κόσμου να ‘ρθει με τα πόδια. Ενώ στον αστερίξ του γκοσινί, το μόνο που φοβάται ο ατρόμητος αρχηγός του χωριού μαζεστίξ (ή μοναρχίξ, ή χοντρομπαλίξ –δεν τα χαλάσουμε εκεί τώρα) είναι μην τυχόν του έρθει ο ουρανός στο κεφάλι. Περίπου όπως την πατήσαμε και εμείς δηλ, που μας ήρθε ο ουρανός σφοντύλι, ενώ επιχειρούσαμε την επουράνια έφοδο. Κι έτσι ήρθε το τέλος του νέου κόσμου, του σοσιαλισμού, που θέλησαν να μας το πλασάρουν ως το τέλος της ταξικής πάλης και γενικώς κάθε αγώνα για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση. Κι όσοι το ‘βλεπαν να ‘ρχεται και προβληματίζονταν αλλά δε μιλούσαν, μάλλον ένιωσαν πριν το τέλος πως μοιάζει η σιωπή με αγάπη μεγάλη και προτίμησαν να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή για την αλεξάνδρεια που χάναμε.

Πώς να φοβηθούν λοιπόν το τέλος του κόσμου οι σύντροφοι, όταν έχουν ζήσει το τέλος της ιστορίας και των ιδεολογιών και κατάφεραν να παραμείνουν αλύγιστοι, κόντρα στο ρεύμα της εποχής; Ό,τι αρχίζει ωραία τελειώνει με πόνο, οι καρδιές των συντρόφων το ξέρουνε μόνο...

Γιατί όμως έπρεπε να είναι τόσο άδοξο το τέλος; Και μήπως στην πραγματικότητα είχε επέλθει νωρίτερα; Περίπου όπως στο όριαν εξπρές της αγκάθα κρίστι, όπου κάθε επιβάτης περνούσε απ’ την καμπίνα του θύματος κι έριχνε μια μαχαιριά εν είδει ενόρκου, χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιο ήταν το αποφασιστικό χτύπημα που επέφερε το θάνατο. Η μονοπρόσωπη διεύθυνση, ή η εδαφική συγκρότηση των σοβιέτ, ή το εικοστό συνέδριο, ή η υποτίμηση της υποδιαίρεσης Ι, ή η περεστρόικα, ή...

Σε τελική ανάλυση οι αιτίες καθορίζονται από την παραγωγή και την οικονομική βάση. Αλλά οι αποφάσεις κι οι κατευθύνσεις που θα δοθούν είναι θέμα αρχών και βασικά της αρχής, δηλ της (πολιτικής) εξουσίας. Η αρχή και η κατάληψή της από την εργατική τάξη και την πολιτική της πρωτοπορία είναι το ήμισυ του παντός, αλλά δεν είναι το παν, γιατί μπορεί να αποσπαστεί και να αυτονομηθεί από τις μάζες κι αυτό να λειτουργήσει μακροπρόθεσμα εις βάρος τους.

Η εξουσία δεν είναι κάποιο φετίχ, που ικανοποιεί την αρχομανία μας, αλλά ένα απλό μέσο που υποτάσσεται διαλεκτικά στον τελικό σκοπό. Μ’ άλλα λόγια η αρχή (δηλ η εξουσία) υπηρετεί ένα τέλος (δηλ κάποιο σκοπό). Τα μέσα παίζουν τον ιστορικό τους ρόλο και βρίσκουν την τελείωσή τους στην εκπλήρωση του επιδιωκόμενου σκοπού, χωρίς να τον υποκαθιστούν.

Οι αναρχικοί απορρίπτουν από θέση αρχής κάθε αρχή που εξουσιάζει και θέλουν να πετάξουν πάνω από την πραγματικότητα και όλες τις ενδιάμεσες πίστες, για να φτάσουν κατευθείαν στο τέλος της κοινωνικής εξέλιξης και τον ώριμο κομμουνισμό, προδίδοντας έτσι την μικροαστική τους ανυπομονησία.

Η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος απολυτοποιεί τη σημασία του μεταβατικού διαστήματος και την αόριστη κίνηση (για την κίνηση), καθώς ο τελικός σκοπός δεν είναι τίποτα. Ή όπως λέει και ο πι-πι στην επιστροφή στο μέλλον, ο κομμουνισμός είναι σαν την τελική γραμμή του ορίζοντα που όσο πλησιάζουμε, αυτή απομακρύνεται. Εδώ είναι το ταξίδι. Το οποίο αρχίζει και τελειώνει σε καπιταλιστικό έδαφος, με ευθύγραμμες ομαλές μεταρρυθμίσεις, χωρίς επαναστατικά άλματα και κενά αέρος.

Και στις δυο περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι μια άσκοπη κίνηση χωρίς αρχή και τέλος, που καταλήγει σε μηδενικό πηλίκο. Κι η σοβιετική περιπέτεια εκεί δεν οδήγησε όμως; Και ναι και όχι. Σε κάθε περίπτωση όμως, καλύτερα να έχουμε ένα επώδυνο τέλος, παρά μια οδύνη χωρί τέλος και διέξοδο, που θυμίζει τη μέρα της μαρμότας.

Έτσι βρισκόμαστε ξανά στην αφετηρία, όπως στο μαρτύριο του σισσύφου, να περιμένουμε τον αδύναμο κρίκο να κάνει την αρχή, για να ακολουθήσουν οι υπόλοιποι. Και να την πατάμε σαν αρχάριοι, για να ξαναβρεθούμε στο ίδιο σημείο και να καλούμε τον κόσμο να οργανωθεί για να δώσει μια πρώτη απάντηση στην επίθεση που υφίσταται. Που αν έχεις θητεύσει έστω και λίγο στον χώρο, έχεις μετρήσει μερικές δεκάδες πρώτες απαντήσεις κι αναρωτιέσαι πότε επιτέλους θα προχωρήσουμε παρακάτω στη δεύτερη ερώτηση –αφού καλά τα λέμε στη θεωρία, γιατί να κολλάμε στην πράξη;

Κι έτσι κάθε καινούρια απάντηση γίνεται η πρώτη απάντηση της υπόλοιπης ζωής μας, μέχρι να φτάσει ο κόμπος στο μη περαιτέρω. Όχι με την έννοια της εσχατολογίας, για την καταστροφή που μας απειλεί κι όταν έρθει, θα πούμε σαν προφήτες «εμείς τα λέγαμε» και θα πανηγυρίζουμε δικαιωμένοι που ο λαός δεν έβγαλε συμπεράσματα. Αλλά με τη λογική ότι θα αντιδράσει και θα βγει μπροστά. Και τότε οι έσχατοι έσονται πρώτοι και η πρώτη απάντηση θα γίνει ο τελευταίος λόγος του κινήματος, που θα πάρει τα πράγματα απ’ την αρχή και θα καταλάβει επαναστατικά την πολιτική αρχή, δηλ την εξουσία, για να φτάσει στον τελικό σκοπό. Που δε θα ‘ναι απλώς το τέλος της ανθρώπινης προϊστορίας, αλλά και η αρχή της πραγματικής ιστορίας του είδους μας, γιατί κάθε τέλος είναι και μια καινούρια αρχή. Αν και σήμερα έχουν αντιστραφεί τα πράγματα.

Γιατί η αναρχία που οραματίζεται ρομαντικά την επιστροφή μας στην απαρχή του κόσμου και την πρωτόγονη «κοινωνία», πριν μας χαλάσει ο πολιτισμός και αλλοιωθεί η ανθρώπινη ουσία μας, βαδίζει χέρι-χέρι με την αναρχία στην καπιταλιστική παραγωγή που έχει ως μοναδική της αρχή το κυνήγι του μέγιστου κέρδους. Η αστική ρωσία του γέλτσιν ήταν εξάλλου αυτή που αποκατέστησε ιστορικά την εξέγερση της κρονστάνδης. Προχώρησε όμως στην μετονομασία της οδού κροπότκιν, ο οποίος ήταν έντιμος αναρχικός και είχε καλές σχέσεις με το λένιν και με τους μπολσεβίκους.

Αυτή η απουσία κάθε αρχής λοιπόν, πλην της επιδίωξης του μέγιστου κέρδους, είναι αυτή που καθιστά αναπόφευκτο το τέλος του κόσμου. Μπορεί αυτό να μην ήρθε την παρασκευή, στις 21 του μηνός, αλλά αν συνεχίσουν έτσι τα πράγματα, η μέρα εκείνη δε θα αργήσει. Ο επίλογος θα γραφτεί πιθανόν από κάποια οικολογική καταστροφή, που πλησιάζει ολοένα και περισσότερο ως ενδεχόμενο. Κι αυτό θα έρθει ως επιστέγασμα στο τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε, και πρωτίστως του κόσμου της εργασίας, με την πλήρη απαξίωση και εξαθλίωση της βασικής παραγωγικής δύναμης, που είναι ο άνθρωπος. Το «τέλος της ιστορίας» σήμαινε ότι έπρεπε να τελειώνουμε με το κράτος πρόνοιας, τις σταθερές σχέσεις εργασίας και γενικώς κάθε δικαίωμα που κατέκτησε το εργατικό κίνημα κατά τον εικοστό αιώνα.

Σήμερα που το σύστημα έχει βαλτώσει στα αδιέξοδά του κι επιχειρεί να μας πνίξει στα απόνερά του, μόλις 23 χρόνια από την πανηγυρική διακήρυξη του τέλους της ιστορίας, οι αστοί θερίζουν ό,τι έσπειραν: μεσαιωνικό σκοταδισμό σε συσκευασία ετε (ενώ η ανεργία και η φτώχια θερίζουν αδιακρίτως νέους και περήφανα γηρατειά). Κι ο κόσμος ψάχνει απεγνωσμένα μια διέξοδο στη μετά θάνατον παρηγοριά της θρησκείας, ενώ φαίνεται σχεδόν να επιθυμεί μαζοχιστικά το τέλος της εγκόσμιας πραγματικότητας –ίσως κάποιοι να απογοητεύτηκαν κιόλας που δεν ήρθε. Αυτή θα είναι κι η τελική του καταδίκη, όσο δε βάζει ένα τέλος (όχι στον κόσμο, αλλά) στις αυταπάτες του, για να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και να δώσει τη δική του αυτοεκπληρούμενη προφητεία για το τι μέλλει γενέσθαι.