Πιο ζωντανός κι από εμάς τους ζωντανούς

Με το λένιν συνέβη αυτό ακριβώς που περιέγραφε ο ίδιος στην πρώτη κιόλας σελίδα του «κράτος κι επανάσταση» για το μαρξ και τους μεγάλους επαναστάτες· που οι πολιτικοί τους αντίπαλοι τους πολεμούν λυσσαλέα, όσο βρίσκονται εν ζωή και μετά θάνατο τους τυλίγουν με φωτοστέφανα και εγκώμια, για να αφαιρέσουν κάθε τι ζωτικό και επικίνδυνο από το έργο και τη διδασκαλία τους.

Αλλά τώρα με την κρίση, ξαναθυμήθηκαν τους κλασικούς, που… «επιστρέφουν στη μόδα» –λες και είχε πάψει ποτέ να είναι επίκαιρη η ανάλυσή τους. Όταν όμως αντιμετωπίζει κανείς το μαρξισμό σαν τάση της μόδας, τρέχα γύρευε τι θα έχει καταλάβει από αυτόν, τι θα έχει πάρει επιλεκτική με υψηλή κοπτοραπτική και πώς θα το παρουσιάζει στις πολιτικές του κολεξιόν. Έτσι λοιπόν μπορεί να μάθει πολλά κανείς βλέποντας κι ακούγοντας όλη αυτή τη στρατιά των όψιμων λενινιστών.

Όπως για παράδειγμα ότι η οκτωβριανή ήταν λέει η τελευταία αστική επανάσταση στην ευρώπη, γιατί έγινε με καθαρά (αστικο)δημοκρατικά αιτήματα για γη, ψωμί κι ειρήνη –καθώς είναι πολύ βολικό να ξεχνάμε, ως ασήμαντη λεπτομέρεια, το σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ», που τα συνόδευε. Και πως ήδη από την επανάσταση του 1905 και τις «δύο τακτικές της σοσιαλδημοκρατίας», η έγνοια του βλαδίμηρου δεν ήταν να χωρίσει σε φάσεις και στάδια την επαναστατική διαδικασία, αλλά πώς θα βγει μπροστά το προλεταριάτο ως αυτόνομη παρουσία να πάρει την εξουσία για να εξασφαλίσει ότι η υπόθεσή του θα τραβήξει ως το τέλος και δε θα μείνει στου δρόμου τα μισά.

Μαθαίνουμε ακόμα πως ο λένιν στην μπροσούρα του για τον αριστερισμό ήταν υπέρ της ενότητας, των συνεργασιών και των συμβιβασμών, συμβουλεύοντας πχ τους άγγλους συντρόφους του να συγχωνευτούν με τους εργατικούς. Κι είναι πολύ βολική η αμνησία που αδυνατεί να θυμηθεί πως οι μπολσεβίκοι δεν μπήκαν ποτέ στην κυβέρνηση του κερένσκι, ούτε τάσσονταν γενικά κι αφηρημένα υπέρ μιας ενότητας με τους άλλους σοσιαλιστές που δρούσαν στα σοβιέτ (μενσεβίκους κι εσέρους). Είναι δηλ βολικό να συγχέουμε την τακτική ευελιξία με τους συμβιβασμούς πάση θυσία κι από θέση αρχής, χωρίς να εξετάζουμε τι υπηρετούν και ποιος ωφελείται κάθε φορά. Γιατί ευελιξία δε σημαίνει σώνει και καλά ενότητα και πολιτικές συνεργασίες· αλλά εκτίμηση των συνθηκών και ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης, συνεχείς δοκιμές τακτικών μέσων και συνθημάτων κι ελιγμοί στη βάση της πιο αδιάλλακτης στάσης σε ζητήματα αρχών και στρατηγικής.

Πληροφορούμαστε επίσης πως το κόμμα νέου τύπου έχει παλιώσει κι ανήκει πια στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ενώ η τελευταία λέξη της λενινιστικής μόδας είναι οι φράξιες και οι συνιστώσες, που υπήρχαν στους μπολσεβίκους μέχρι το δέκατο συνέδριο (1921). Κι όταν σκέφτομαι πόσο «συνεπές» είναι κάθε πολιτικό μαγαζάκι που κάνει τα πάντα για να μπλοκάρει αποφάσεις, να διατηρήσει την αυτονομία του και τα οφέλη της επιχείρησης, αλλά υποτάσσεται υπάκουα στο συγκεντρωτισμό, όταν μυριστεί οφίτσια και προνόμια, θυμάμαι εκείνο το χαβαλεδιάρικο άσμα του ζουγανέλη, που ταιριάζει με την περίσταση και τη σοβαρότητα της κατάστασης.

Θα ασκήσω βέτο, κατάλαβέ το…

Κι ο κατάλογος αυτός θα μπορούσε να συνεχιστεί επ’ αόριστον με πολλά αντίστοιχα παραδείγματα, πχ για τη λενινιστική ανάλυση του κράτους, του ιμπεριαλισμού, του αδύναμου κρίκου, κοκ. Εξάλλου αυτή η φάμπρικα της διαστρέβλωσης είναι παλιά ιστορία, που κρατά ήδη από τα χρόνια που κάποιοι σοβιετικοί χρησιμοποιούσαν αποσπάσματα του βλαδίμηρου για να δικαιολογήσουν πχ την ειρηνική συνύπαρξη ή ακόμα και την περεστρόικα –στη βάση της… λενινιστικής στροφής προς τη νεπ στα τελευταία χρόνια της ζωής του, που έμεινε ως διαθήκη και παρακαταθήκη για το μέλλον. Εξάλλου δεν είναι τόσο δύσκολο μες σε τόσες καμπές της ιστορίας και 50τόσους τόμους απάντων, να βρει κανείς την περίοδο και το τσιτάτο που τον βολεύει, για να δικαιολογήσει μια σημερινή του θέση. Κι αν έχει μείνει κάτι στον οπορτουνιστικό χυλό από όσα άκουσε και διάβασε κάποτε από το έργο του βλαδίμηρου, είναι αυτό ακριβώς: η τακτική ευελιξία στην επιλογή συγκεκριμένων τσιτάτων για κάθε συγκεκριμένη περίσταση, που πασπαλίζουν με λενινιστική χρυσόσκονη την πολιτική τους γραμμή.

Πρέπει πρώτα λοιπόν να ξύσουμε την οπορτουνιστική σκουριά που προσπάθησαν να αφήσουν στο λένιν κάποιες σύγχρονες αναγνώσεις –αν και σε τούτα δω τα μάρμαρα, κακιά σκουριά δεν πιάνει- και να του αφαιρέσουμε τα εκτυφλωτικά φωτοστέφανα που του φόρεσαν για να συσκοτίσουν την ουσία. Και ύστερα να επιχειρήσουμε μα αποτιμήσουμε την προσφορά και το έργο του, που δεν χωράνε στα απλά καθημερινά μέτρα κι ίσως χρειαστούν λιγότερο συμβατικά μέσα, για να το προσεγγίσουμε.

Γιατί ο λένιν ηγήθηκε μιας «επανάστασης ενάντια στο κεφάλαιο», όπως είπε λογοτεχνικά ο γκράμσι για τον οχτώβρη, λόγω της οικονομικής καθυστέρησης της ρωσίας και των λιγοστών πιθανοτήτων, που έμοιαζε να έχει αρχικά για να νικήσει.

Και ήταν η μορφή που άλλαξε τη ροή της ιστορίας στον εικοστό αιώνα και δοκίμασε κατά κάποιον τρόπο τα όρια της μαρξιστικής θεωρίας για την προσωπικότητα. Γιατί αν ακολουθήσουμε το κλασικό παράδειγμα του πλεχάνοφ για τη γαλλική επανάσταση κι ισχυριστούμε ότι η ιστορική ανάγκη της εποχής, θα μπορούσε να εκφραστεί και μέσω κάποιου άλλου προσώπου με παρόμοια χαρακτηριστικά, αν είχε εκλείψει ο ναπολέων, είναι ωστόσο εξαιρετικά αμφίβολο ότι η επανάσταση στη ρωσία θα είχε την ίδια εξέλιξη, χωρίς τη συμβολή του λένιν στην πολιτική των μπολσεβίκων.

Ο λένιν επίσης είναι εκείνη η μορφή που μπορεί να κάνει κάποιους από εμάς –σοβαρούς και υλιστές ανθρώπους, χωρίς δεισιδαιμονίες- να υπερασπιστούμε με πάθος τη διατήρηση ενός αναχρονιστικού μνημείου –φαραωνικού τύπου, καταπώς λένε μερικοί- όπως το μαυσωλείο, όπου εκτίθεται η σορός του. Όχι γιατί θέλουμε να κρατήσουμε άταφο το μαρμαρωμένο βασιλιά και την πολιτική του σκέψη σε μαυσωλείο· αλλά γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά τη δύναμη του συμβολισμού του για το λαό, αλλά και για τους αστούς, που τους μπαίνει στο μάτι και τους θυμίζει το πάθημα του παρελθόντος και το φάντασμα που πλανάται ακόμα και σήμερα πάνω από την ευρώπη και όλο τον κόσμο.

Μα πάνω απ’ όλα ο βλαδίμηρος ήταν ο θεωρητικός της πράξης, ο πολυπράγμων, πολυγραφότατος πολιτικός επιστήμονας, που κατείχε όσο κανείς άλλος την τέχνη της επανάστασης. Που μπορεί πχ να απομονωνόταν στην εξορία του για να μελετήσει τον καπιταλισμό της εποχής του και να συγγράψει την μπροσούρα για τον ιμπεριαλισμό ή και να αφήσει στη μέση το «κράτος και επανάσταση», όταν ξεσπούσε η θύελλα του οχτώβρη. Και όλα σχεδόν τα θεωρητικά έργα του ήταν προσανατολισμένα στη δράση και τις ανάγκες της πραγματικότητας, γραμμένα με απλό, εκλαϊκευτικό τρόπο, χωρίς θεωρητικές εκπτώσεις, για να μπορεί να τα διαβάσει και να τα καταλάβει κι ο μέσος προλετάριος της εποχής του –άλλο αν δεν μπορούν να το καταλάβουν οι σύγχρονοι μορφωμένοι μικροαστοί.

Κι αυτή ακριβώς η εκπληκτική σύνδεση της επαναστατικής θεωρίας και πράξης είναι ίσως το κορυφαίο επίτευγμα που μας αφήνει ενενήντα χρόνια μετά το θάνατό του ως παρακαταθήκη ο βλαδίμηρος, ο πιο ζωντανός από όλους τους ζωντανούς, όπως έλεγε προς τιμήν του ο ποιητής. Και συνεχίζει να είναι και το ζητούμενο της δικής μας εποχής.