Ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο

Η γλυκιά σοβιετία ήταν το πρώτο εργατικό κράτος στον κόσμο.
Η σοβιετική εξουσία (τα αδελφωμένα και μονιασμένα σοβιέτ εργατών και αγροτών) ήταν το "ένοπλο προλεταριάτο οργανωμένο σε κυρίαρχη τάξη", έδωσε σάρκα και οστά στην δικτατορία του προλεταριάτου, "την πολιτική μορφή που αντιστοιχεί στο μεταβατικό στάδιο από την καπιταλιστική στην κομμουνιστική κοινωνία" όπως μας λέει ο μαρξ (και δεν μπορεί να αντιστοιχεί σε τίποτα άλλο παρά σε αυτή τη δικτατορία).

Υπήρχε πραγματικά όμως δικτατορία του προλεταριάτου;
Σε μια χώρα σχεδόν αγροτική, όπου το προλεταριάτο ήταν συγκεντρωμένο σε δυο-τρία μεγάλα αστικά κέντρα και αποτελούσε μια μικρή μειοψηφία στο σύνολο του πληθυσμού της ρωσίας, μπορούμε να μιλάμε για εργατική εξουσία;
Δεν είναι τυχαίο ότι οι μπολσεβίκοι το 17 συμβιβάστηκαν και δέχτηκαν το αγροτικό πρόγραμμα των εσέρων (αναδιανομή γαιών αντί για κολεκτιβοποίηση) για να εξασφαλίσουν τη στήριξη των πολυάριθμων αγροτικών μαζών. Ή ότι ο Λένιν πριν τον οκτώβρη έκανε λόγο για δημοκρατική δικτατορία των εργατών και των αγροτών ως μεταβατικό στάδιο. Και υπάρχει μια φράση (του τρότσκι νομίζω, αλλά μπορεί και να κάνω λάθος) που αναφερόμενη στο μεταίχμιο της ΝΕΠ και τα αδιέξοδά του έλεγε ότι το προλεταριάτο καλούνταν να επιβάλει την δικτατορία του στην ύπαιθρο, αν δεν ήθελε να δει τους αγρότες να επιβάλουν τη δική τους στην πόλη.
Αν μάλιστα λάβουμε υπ' όψιν ότι πολλά πρωτοπόρα εργατικά στελέχη έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια του εμφυλίου, αφήνοντας κατά κάποιον τρόπο ακέφαλο το προλεταριάτο, δε θα ήταν άτοπος ο ισχυρισμός ότι ο όρος "εργατική εξουσία" δεν ανταποκρινόταν πλήρως στην πραγματικότητα.
Σύμφωνα με μια ιδιαίτερα εύστοχη περιγραφή, οι μπολσεβίκοι βρέθηκαν επικεφαλής μιας δικτατορίας του προλεταριάτου, χωρίς προλεταριάτο...

Έτσι λοιπόν φτάνουμε από την δικτατορία του προλεταριάτου στη δικτατορία του κόμματος. Από την οποία κάποιοι κρατάν μόνο το πρώτο συνθετικό (ως εκεί φτάνει η σκέψη τους) και κάνουν λόγο για απολυταρχικό καθεστώς, ενώ κάποιοι άλλοι αρνούνται ότι υπήρξε. Κάποιοι λένε ότι ήταν έκτακτο μέτρο προσωρινού χαρακτήρα και άλλοι ότι η έκτακτη κατάσταση παγιοποιήθηκε και έγινε συνταγή για πάσα νόσο. Αλλά αν περάσει η αρρώστεια κι εσύ φαρμακώνεσαι χωρίς λόγο, τότε σε σκοτώνει το φάρμακο, όχι ο ιός.
Και μετά μένουν τα φαρμακωμένα ορφανά (δηλ εμείς) να πίνουν να πάνε τα φαρμάκια κάτω και να ξεχάσουν...

Και σε αυτή την περίπτωση όμως μπορούν να προβληθούν οι ίδιες αντιρρήσεις. Οι μπολσεβίκοι παρά τη ραγδαία οργανωτική τους ανάπτυξη μετά το φλεβάρη του 17 δεν ήταν ιδιαίτερα μαζικό κόμμα για τα δεδομένα της ρωσίας και είχαν ελάχιστες οργανωμένες δυνάμεις και περιορισμένη επιρροή στην ύπαιθρο.
Συν τους άλλοις, ο ανθός των μπολσεβίκικων στελεχών χάθηκε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου. Το κόμμα των μπολσεβίκων αποδεκατίστηκε. Απέμεινε μόνο ένας μικρός αριθμός στελεχών της λεγόμενης παλιάς φρουράς που είχε την χαρά να ζήσει αρκετά για να παραστεί στις δίκες της Μόσχας.
Ως εκ τούτου, η πλειοψηφία των κομματικών μελών ήταν άπειρα, άκαπνα (ενταγμένα μετά την επανάσταση) και ανάμεσά τους βρίσκονταν κι αρκετοί αριβίστες που ψυχανεμίστηκαν ότι οι καιροί αλλάζουν και φόρεσαν τον κατάλληλο μανδύα για να επιβιώσουν και να ανελιχθούν.
Κατά συνέπεια θα μπορούσε να σταθεί ως ένα σημείο η άποψη ότι οι μπολσεβίκοι στερούνταν ικανού αριθμού έμπειρων μελών και της απαιτούμενης ομοιογένειας ίσως, ώστε να ασκήσουν σθεναρά και αποτελεσματικά την εξουσία τους.
Οι διάφοροι συμβιβασμοί και οι παλινδρομήσεις στην τακτική των μπολσεβίκων κατά τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας (δικαιολογημένες εν μέρει από το ότι βάδιζαν στα τυφλά σε πρωτόγνωρα για την ανθρωπότητα και την ιστορική πείρα μονοπάτια, για τα οποία δεν υπήρχαν έτοιμες συνταγές από το παρελθόν) είναι στοιχεία προς επίρρωση του ισχυρισμού.

Για κάποιους η αλυσίδα προχωράει παραπέρα κι ο κύκλος στενεύει κι άλλο.
Το κόμμα ασκούσε τη δικτατορία στο όνομα του προλεταριάτου και οι ηγέτες του κόμματος με τη σειρά τους ασκούσαν τη δική τους στο όνομα του κόμματος. Σύμφωνα με αυτή την άποψη η ιστορική πορεία της σοβιετικής κοινωνίας κρίνεται από την διαμάχη διαφόρων φραξιών στα ανώτατα κομματικά κλιμάκια ή από τη σύγκρουση ανάμεσα σε κορυφαία στελέχη του ΠΓ. Άποψη που στυχνά συνοψίζεται στο ιντριγκαδόρικο ερώτημα "πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα αν πχ είχε επικρατήσει ο τρότσκι", ή "αν δεν πέθαινε ο λένιν τόσο νέος".
Αυτή η προσέγγιση όμως είναι αντιδιαλεκτική. Δε μπορούμε να συναρτάμε την ιστορική έκβαση ενός ολόκληρου πολύπλοκου και σύνθετου κοινωνικού προτσές από την πολιτική στάση ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας και μόνης προσωπικότητας. Όσοι αντι-σταλινικοί το κάνουν αυτό πετυχαίνουν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που θέλουν αποδίδοντας στον σύντροφο με το μουστάκι ικανότητες που ξεπερνούν τα ανθρώπινα όρια. Προσωπολατρεία από την ανάποδη δηλ.

Το ερώτημα ωστόσο παραμένει αμείλικτο.
Ποιος κυβερνούσε σε αυτή την χώρα;
Η γραφειοκρατία, απαντάνε κάποιοι. Η απάντηση αυτή όμως είναι εξίσου ανόητη με το να ισχυριστεί κανείς ότι την ελλάδα πχ την κυβερνάν οι διανοούμενοι, ή οι δημόσιοι υπάλληλοι. Για να το θέσουμε με πιο επιστημονικούς όρους η γραφειοκρατία συνιστά στρώμα και όχι τάξη, με αυτοτελή και συνειδητοποιημένα ταξικά συμφέροντα. Πόσο μάλλον να φτάσει στο σημείο να είναι άρχουσα τάξη σε μια κοινωνία. Ειδικά από τη στιγμή που δεν έχει το παραμικρό δικαίωμα ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής που στην Σοβ.Ένωση ήταν δημόσια κρατική περιουσία.

Μπορούμε μήπως να δανειστούμε έναν όρο από την πασοκική διάλεκτο και να πούμε ότι την εξουσία την ασκούσε ο... κυρίαρχος σοβιετικός λαός μέσω των σοβιέτ; Αυτό ήταν σίγουρα το ζητούμενο, αλλά απείχαμε αρκετά από το να πούμε ότι είχε επιτευχθεί. Ειδικά αν συνυπολογίσουμε τις ανύπαρκτες δημοκρατικές παραδόσεις μιας χώρας που έβγαινε από την φεουδαρχική καθυστέρηση και τους μεσαιωνικούς πολιτικούς θεσμούς. Παράμετροι που ήταν ακόμα πιο ισχυρές στην ύπαιθρο όπου η σοβιετική εξουσία πολλές φορές είχε απλώς τυπικό χαρακτήρα.

Όμως αν ισχύουν όλα αυτά (που ισχύουν, αλλά εν μέρει μόνο), τότε δεν μπορούμε παρά να συμμεριστούμε την απορία του καραμανλή του πρεσβύτερου και να αναρωτηθούμε:
Μα ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο τέλος πάντων;

-η όλη συλλογιστική είναι σκόπιμα κάπως χοντροκομμένη. Αν συμβαίνει αυτό, είναι για να καταδείξει ότι η σοβιετική πραγματικότητα χρειάζεται αυξημένη αίσθηση του καλτ και χιούμορ για να την αντιμετωπίσουμε και πολύ περισσότερο για να την καταλάβουμε.
Έστω και αμφίβολης αισθητικής σαν το δικό μου.
Πέρα από αυτή τη βάση πάντως, τα ερωτήματα αυτά αυτονομούνται σαν εποικοδόμημα και διαδραματίζουν το δικό τους ιδιαίτερο ρόλο. Και το να ψάξουμε απαντήσεις σε τέτοια θέματα (όπως είναι δηλ η διαλεκτική κράτους-κόμματος-κοινωνίας) δεν υστερεί σε σημασία σε σχέση με άλλες τρέχουσες προτεραιότητες...