Διαλεκτικό προτσές αντιφατικής αντίθεσης

Είναι φορές που κάποια πράγματα το φτωχό δογματικό μας μυαλό με την τυπική λογική που το διακρίνει,δεν τα χωράει και σκοντάφτει σε αξεπέραστες αντιφάσεις. Όσο βέβαιο είναι ότι η ενασχόληση με την τέχνη του παλαιοκομμουνισμού επιφυλάσσει πολλές τέτοιες στιγμές, άλλο τόσο είναι -βέβαιο και προκαθορισμένο συμπέρασμα- ότι η ευθύνη είναι ακέραια δική μας, γιατί το μυαλό μας δε φτάνει να συλλάβει διαλεκτικά τον κόσμο γύρω μας.
Πάμε να δούμε κάποια κλασικά παραδείγματα.

Είναι πχ ένα πράγμα να κάνεις κριτική στο ρεύμα του τροτσκισμού (αναγκαίο και ψυχαγωγικό κατά τη γνώμη μου ως ένα βαθμό) και άλλο, τελείως διαφορετικό, να φτιάχνεις μια καρικατούρα των όσων λέει ο τροτσκισμός και να του την καταλογίζεις.
Γιατί είναι καρικατούρα πχ να παίρνεις τη θέση για την παγκόσμια νίκη και προοπτική του σοσιαλισμού και να συμπεραίνεις ότι σύμφωνα με αυτό η επανάσταση πρέπει να γίνει ταυτόχρονα παντού.
Οπότε καθαρίζεις εύκολα με την θεωρία του αδύναμου κρίκου της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας του λένιν, και χαίρεσαι γιατί επισημαίνοντας το αυτονόητο "κατατρόπωσες ιδεολογικά" έναν φανταστικό εχθρό, με τις φανταστικές θέσεις που θα σε βόλευε να έχει.
Γιατί στην πραγματική ζωή κανείς άνθρωπος (και ναι, οι τροτσκιστές είναι μέσα σε αυτούς) δεν υποστηρίζει σοβαρά αυτή τη θέση.

Αν θέλουμε να "την πούμε" στους τροτσκιστές υπάρχουν χίλια δύο ζητήματα για να το κάνουμε, με πιο αιχμηρό τη συζήτηση των μπολσεβίκων για τα συνδικάτα και τη διοικητική γραφειοκρατική λογική του τρότσκι που τα ήθελε [τα συνδικάτα] υποταγμένα στο κράτος.
Ακόμα και για το θέμα του σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα μπορούμε να κάνουμε αντιπαράθεση (η σοβιετική ένωση πχ, δεν ήταν μια οποιαδήποτε τυχαία χώρα, αλλά μια χώρα με μεγάλα ενεργειακά αποθέματα και με το 1/6 της επικράτειας του πλανήτη) αλλά σε τελείως διαφορετική βάση.

Εμένα πάντως το ζήτημα που με μπερδεύει είναι αυτό της κολεκτιβοποίησης.
Οι τροτσκιστές λένε ότι στην ουσία ήταν ιδέα και πρόταση του τρότσκι και για αυτό ο όργουελ στη φάρμα των ζώων την παραλληλίζει εκπληκτικά με έναν ανεμόμυλο που το γουρουνάκι στάλιν δεν ήθελε, αλλά στη συνέχεια κατάλαβε τη σημασία του και το προώθησε ως δική του ιδέα. Διαφωνούν όμως [οι τροτσκιστές] και με τον τρόπο που εν τέλει αυτή έγινε (βίαιος, πρόχειρος, με υπερβολικούς ρυθμούς, από τα πάνω -sic- κτλ).
Εμείς οι ορθόδοξοι σοβιετικοί τους καταλογίζουμε πάνω-κάτω το ίδιο, και λέμε ότι ο τρότσκι ουσιαστικά ήθελε μια δικτατορία της πόλης πάνω στο χωριό και την ύπαιθρο.

Κάπου εδώ μπλέκουν η έννοια της σοσιαλιστικής πρωταρχικής συσσώρευσης κι ένα βιβλίο του -αρχικά τροτσκίζοντα- πρεομπραζένσκι που με περιμένει να το διαβάσω και να ξεδιαλύνω κάποια πράγματα, ή να τα μπερδέψω χειρότερα.
Αυτό που ξέρω πάντως (μέχρι να ξεχάσω κι αυτά που ήξερα) είναι ότι η έννοια αυτή παραπέμπει κατά κάποιον τρόπο στην πρωταρχική καπιταλιστική συσσώρευση που έγινε βουτηγμένη στο αίμα και με άγρια στυγνή εκμετάλλευση εις βάρος της υπαίθρου, αλλά και των αποικιών του νέου κόσμου.
Η παραπομπή αυτή γίνεται εν μέρει για να δείξει την ποιοτική διαφορά του σοσιαλισμού, που δεν είναι εκμεταλλευτικό σύστημα για να πραγματοποιήσει τη συσσώρευση αυτή με αίμα και εκμετάλλευση κι εν μέρει πιθανόν -και πάντως ανεπίσημα- για να δικαιολογήσει τη βία της κολεκτιβοποίησης.

Ως εδώ πάει καλά. Εκεί που σταματά ο νους είναι όταν διαβάσει κανείς τρότσκι από το πρωτότυπο, που λένε, χωρίς ερμηνείες από άλλους για το τι είπε.
Εκεί μπορεί να δει κανείς τον τρότσκι, ως στέλεχος των μπολσεβίκων ακόμα, να υπερασπίζει τον εαυτό του ενάντια στην κατηγορία για την εκμετάλλευση της αγροτιάς που (ήδη από τότε) του προσήπταν και να εξηγεί πολύ πειστικά και με γραπτές παραπομπές για ποιο λόγο δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Απέναντι στον τρότσκι ας είμαστε λίγο επιφυλακτικοί. Όχι γιατί ήταν τέρας με δύο κεφάλια όπως τον περιγράφουν κι όχι τόσο γιατί σε κάποια ζητήματα ήταν φτερό στον άνεμο αναιρώντας τον ίδιο τον εαυτό του, όσο γιατί όπως γράφει ο μαρξ, με τις εποχές ισχύει ότι και με τους ανθρώπους: δε μπορείς να τους κρίνεις από την άποψη που έχουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους.
Αλλά ο τρότσκι πολιτικά γράφει, όχι για τον εαυτό του. (όχι ότι δεν το κάνει κι αυτό, όπως πχ στην αυτοβιογραφία του).
Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα δε μπορεί να παρακαμφθεί ελαφρά τη καρδία.

Εγώ θα πω την υποψία μου (υποψία, όχι βεβαιότητα) και αμαρτία μετά ουκ έχω (τουλάχιστον όχι αυτήν).
Η τακτική είναι η εξής: πετάμε μια κατηγορία η οποία μένει έωλη, ή σχετικά αναπόδεικτη, περνάν τα χρόνια, δεν υπάρχει αντίλογος, την επαναφέρουμε μετά και σιγά μην υπάρχει κανείς να θυμάται τα παλιά για να καταλάβει τη λαθροχειρία.
Δε λέω ότι αυτό έγινε, ξέρω όμως ότι είναι συχνή τακτική κι ότι την ακολουθούν πολλοί (το κάναν κι οι αμερικάνοι το 80 δανειζόμενοι εναντίον μας επιχειρήματα από τον τύπο των ναζί). Όπως και να 'χει, ο συνειρμός είναι πολύ εύκολος για να μη γίνει.

(Παρεμπιπτόντως και παρενθετικά, μιας και πιάσαμε την βαριά πολεμική με τα δικέφαλα τέρατα και συναφείς επιστημονικούς όρους, να αναφέρω για να μην ξεχάσω, μία εικόνα που είδα σε αφιέρωμα τροτσκιστών για την οκτωβριανή, που είναι απλώς όλα τα λεφτά. Ο τρότσκι ντυμένος άι-δημήτρης ή μεγαλέξανδρος (ή και τα δύο μαζί) καβάλα στο άλογο, να σκοτώνει με το δόρυ του το φίδι του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Και μετά ο κάθε τροτσκιστής ας τραγουδάει ό,τι τροπάρι θέλει για τον κακό στάλιν, την προσωπολατρία και δε συμμαζεύεται, χωρίς να παίρνει υπ' όψιν του ποιο ήταν το πνευματικό επίπεδο της εποχής...).

Πάμε όμως σε ένα άλλο παράδειγμα, για να γίνει πιο κατανοητό αυτό που λέω στον πρόλογο.
Η επιστημονικοτεχνική επανάσταση (και για τους φίλους ΕΤΕ) είναι γνωστή κι αγαπητή σε όλους, όπως εξάλλου και οι μύδροι ενάντια στην μπρεζνιεφική στασιμότητα, όπου "αποκοιμηθήκαμε" και χάσαμε το τρένο της επανάστασης που ξεκίνησε χωρίς εμάς.
Βέβαια, όσο γραφειοκρατικό απολίθωμα κι αν είναι κανείς, όσο κι αν συμφωνεί και επαυξάνει με το αξεπέραστης καλτ αισθητικής τσιτάτο "δε θέλουμε ψηφιακούς δίσκους, γιατί το βινύλλιο βγάζει καλύτερο ήχο" (το οποίο ανήκει στη σοβιετική μυθολογία και κανείς δεν ξέρει αν ειπώθηκε πραγματικά κι ήταν επίσημη γραμμή), θα δοκιμάσει όσο να 'ναι μια κάποια έκπληξη αν διαβάσει κάποια ντοκουμέντα της εποχής του βάλτου και της στασιμότητας (ίσως και τα μυστικά του βάλτου της πηνελόπης δέλτα).

Γιατί, τα έργα της πρώιμης μπρεζνιεφικής περιόδου έθεταν ως απόλυτη πρόκληση την ΕΤΕ για την οποία ήμασταν απόλυτα προετοιμασμένοι. Αυτά της μεσαίας -ου μην και μεσαιωνικής μπρεζνιεφικής περιόδου- ανέλυαν λεπτομερώς και θριαμβολογούσαν για τα μέτρα και την πρόοδο της ΕΣΣΔ σε αυτόν τον τομέα. Και τέλος αυτά της μπρεζνιεφικής ωριμότητας, το πολύ-πολύ να διαφοροποιούνταν στο ότι επισήμαιναν την ανάγκη να προχωρήσουμε ακόμα πιο γρήγορα και αποφασιστικά στο μονοπάτι που χαράξαμε (σαν τις μεταρρυθμίσεις του καραμανλή ένα πράμα).
(Όποιος μιλήσει για μπρεζνιεφική αυταρέσκεια και γραφειοκρατική ικανοποίηση, να του καεί το κομματικό βιβλιάριο και να μην προλάβει να ζήσει επανάσταση).
Μέχρι κι ο φαράκος που ζούσε στο παραπέτασμα ώσπου να πέσει η χούντα, επηρεάστηκε τόσο πολύ από το πνεύμα της εποχής που έγραψε ολόκληρο βιβλίο -και μάλιστα το 74- για την ΕΤΕ και την εργατική τάξη (αν και η αλήθεια είναι ότι αναλύει περισσότερο κάποιες πτυχές που έχουν να κάνουν με νεο-αριστερά (sic) και αστικά ιδεολογήματα, κι όχι τόσο την κατάσταση στη σαγιούζ σοβιέτσκι).

Ακόμα κι επί γκορμπατσόφ, αφού λέγονταν τα χίλια μύρια για τα μπρεζνιεφικά δικέφαλα τέρατα (που πολλά εξ αυτών απέβαλαν το δέρμα τους και συνέχισαν με καινούρια στολή αλά περεστρόικα χωρίς κανένα πρόβλημα προσαρμογής) και τη στασιμότητα, εγκωμιάζονταν τα βήματα που έκανε η σοβιετική τεχνολογία και επιστήμη (μέχρι το 88, για να μην ξεχνάμε και το καλτ σχήμα της προδομένης περεστρόικα που ξεκίνησε ελπιδοφόρα, αλλά στην πορεία εκτροχιάστηκε).

Μετά από όλα αυτά σύντροφοι και με τόση συσσωρευμένη πείρα, ποιο είναι το συμπέρασμα που βγάζουμε για την επιστημονικοτεχνική επανάσταση και τις σιδερένιες νομοτέλειες της σοσιαλιστικής οικοδόμησης;
Μα ότι "αποκοιμηθήκαμε", χάσαμε το τρένο της ΕΤΕ κι έπεσαν ραγδαία οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας.
'Οχι, ρε παιδιά αλήθεια; Και πώς έγινε αυτό; Δεν υπήρχε κανείς που να τα βλέπει να βαρέσει το καμπανάκι του κινδύνου και να τους προειδοποιήσει; Ατυχία!
Ωστόσο τώρα βγάλαμε τα συμπεράσματά μας κι έτσι την επόμενη φορά θα είμαστε απολύτως προετοιμασμένοι. Δε θα μας πιάσουν στον ύπνο...

Κάπου εκεί ο δικός μου δογματικός νους, παραδίδει πνεύμα και γίνεται ζελέ με γεύση διαλεκτικό προτσές αντίθεσης.
Αν κάπου μπερδευτείς, αν δε σου βγαίνει το πρόβλημα, αν "δε τη βρίσκεις την άκρη πουθενά και πες μου τι να κάνω", αν "έχεις γεμίσει ασφυκτικά με απορίες το μυαλό σου μέχρι απάνω" και ο μαρξ "σου γελάει ειρωνικά" μην ανησυχείς, υπάρχει μια έτοιμη λύση για όλα.
"Τα πάντα είναι διαλεκτικά δεμένα". Η άρνηση της άρνησης, το είναι και το μη είναι που είναι ένα, η ταύτιση που γίνεται διάκριση κι αυτή με τη σειρά της αντίφαση και αντίθεση, όλα είναι διαλεκτικά δεμένα.
Ας μην επιχειρούμε να τα προσεγγίσουμε δογματικά με τυπική λογική και έτοιμα σχήματα και φορτώνουμε στα γεγονότα τη δική μας αδυναμία να τα κατανοήσουμε...

Υγ: αποκατάσταση ιστορικής αλήθειας (χωρίς να αλλάζει κάτι επί της ουσίας): ο φαράκος το βιβλίο του φέρεται να το έγραψε στις φυλακές κορυδαλλού και όχι πίσω από το αγαπημένο μας παραπέτασμα. Υποθέτω όμως με βάση όσα είχε ζήσει ή διαβάσει όταν ήταν εκεί. Γιατί δε μπορώ να φανταστώ ότι του έδωσαν στον κορυδαλλό τη βιβλιογραφία στην οποία παραπέμπει.
Λέει επίσης ότι θα χρησιμοποιήσει αισώπεια γλώσσα αναγκαστικά (σαν τον γκράμσι στα τετράδια της φυλακής ένα πράμα) αλλά μόνο έτσι δεν είναι τελικά. Μπορεί να έγινε επανέκδοση...