Ο τρίτος δρόμος του Κοτζιά

Η περίπτωση του νίκου κοτζιά μέσα από τα βιβλία του

Την πολιτική διαδρομή του νίκου κοτζιά (πέντε κόμματα, δύο πολιτικές) μπορείτε να τη θυμηθείτε σε αυτό το κείμενο της ρένας δουρου-τι, μαζί με την εύστοχη εκτίμησή της ότι προαλείφεται για υπουργός εξωτερικών. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως η πρώτη δημόσια εμφάνισή του στο πλευρό του πρωθυπουργού αλέξη ήταν στο ταξίδι του τελευταίου στη μόσχα, πριν από μερικούς μήνες.

Αλλά η χάρη αυτών των πολιτικών του μετακινήσεων του διανοητή, πότε με ελαφρά πηδηματάκια, πότε με μεγάλα «μαοϊκά» άλματα, μπορεί να γίνει σε βάθος κατανοητή, μόνο αν παρακολουθήσουμε την πορεία της σκέψης του, μέσα από τα γραπτά κειμήλια που μας έχει αφήσει. Κι επειδή καθένα από αυτά τα μαργαριτάρια θα απαιτούσε ειδική ανάρτηση, θα περιοριστούμε εδώ στα απολύτως απαραίτητα, εισαγωγικά στοιχεία.

Εφόσον μιλάμε για συγγραφικό έργο πάντως, το όνομα «κοτζιάς» δεν είναι συνδεμένο με το νυν υπουργικό εξωτερικών, αλλά με τον (αν δεν απατώμαι οικτρά) πατέρα του, τον κώστα κοτζιά, που (ευτυχώς από μια άποψη) δε βρίσκεται εν ζωή για να καμαρώσει την εξέλιξη του γιου του, νίκου, τα τελευταία χρόνια. Ο πρεσβύτερος κοτζιάς είναι από τους σπουδαιότερους κομμουνιστές λογοτέχνες της μεταπολεμικής ελλάδας, που δυστυχώς έφυγε αρκετά νέος, αλλά πρόλαβε να αφήσει αξιόλογο έργο πίσω του:

-Τον αλύγιστο, όπου αποδίδει μοναδικά το μεγαλείο και το εσωτερικό δράμα του ήρωα νίκου πλουμπίδη, από την κρατούσα αντιζαχαριαδική σκοπιά της εποχής βέβαια, αλλά με γνήσια κομματική αφοσίωση, χωρίς κορόνες κι υπερβολές.

-Τον παράνομο, όπου αναδεικνύεται μεταξύ άλλων ο χαμηλός βαθμός ετοιμότητας του κόμματος για να αντιμετωπίσει την επιβολή της χούντας και τις ευθύνες της ομάδας των αναθεωρητών για αυτή την εξέλιξη.

-Τον καπνισμένο ουρανό, όπου δίνει λογοτεχνικά την ιστορία των παιδιών που έδωσαν τη ζωή τους στο κάστρο του υμμητού ενάντια στους ναζί και τους συνεργάτες τους.

-Και τη γαλαρία νο 7, που μπορείτε να τη βρείτε, όπως και τα άλλα έργα, στα ράφια της σύγχρονης εποχής με τις προσφορές, σε πολύ προσιτές τιμές.

Οι.. «γονιδιακές» προϋποθέσεις λοιπόν έμοιαζαν άριστες για το νίκο κοτζιά (κι αν τελικά πρόκειται για απλή συνωνυμία, παίρνω πάνω μου την πολιτική ευθύνη, αλλά κρατήστε τις πληροφορίες για τα βιβλία). Αλλά ο τελευταίος καθοριστικός λόγος ανήκει πάντα στο περιβάλλον. Κι ο κοτζιάς δεν ξέφυγε τελικά από τον κανόνα αρκετών στελεχών εκείνης της γενιάς, που ανελίχθηκε σχετικά γρήγορα στην κομματική ιεραρχία, για να καλύψει το στρατολογικό κενό που άφησε η χαμένη (άνοιξη) δεκαετία 58’-68’ (με τη διάλυση των παράνομων κομματικών οργανώσεων) και αργότερα η χούντα.

Ο νίκος κοτζιάς εμφανίζεται στο συγγραφικό προσκήνιο, αν δεν κάνω λάθος, με την μπροσούρα «η πολωνία κι εμείς» (που δεν εμφανίζεται σε όλα τα βιογραφικά του), όπου αναπτύσσει αρκετά πειστικά τη δική μας σκοπιά υπεράσπισης του σοσιαλισμού. Την ίδια στιγμή ένας άλλος νικόλας, ο νίκος μπίστης, αποσπόταν από το κόμμα που τον ανέδειξε και ξεκινούσε ένα μεγάλο ταξίδι περιπλάνησης από κόμμα σε κόμμα, ξεπερνώντας κάθε φαντασία, σοβιετικό κοσμοναύτη και πολιτικό πλανήτη. Ο νίκος κοτζιάς άργησε μερικά χρόνια να καταλάβει πού βρίσκεται το συμφέρον του και να μπει κι αυτός σε τροχιά. Θα είχε πάντως ενδιαφέρον να απαντούσε πώς βλέπει σήμερα όσα έγραφε τότε και πώς θα υπερασπιζόταν την εσωτερική συνέπεια της διαδρομής του. Από μία άποψη είναι κάπως περίεργο που δεν έχει ασχοληθεί ακόμα με αυτό η μονταζιέρα της νδ, που αφενός όμως δεν έχει τόσο κύρος στην αντιπολίτευση, αφετέρου προτιμά να αναδεικνύει φανταστικά γεγονότα και απλοϊκά στοιχεία που απευθύνονται κατευθείαν στο θυμικό και δε θέλουν σύνθετη σκέψη.

Λίγα χρόνια μετά, στον απόηχο του 11^ου συνεδρίου του κόμματος, που επικεντρώνει στο φαινόμενο πασόκ και τον πολιτικό χαρακτήρα του κινήματος, που είναι ήδη κυβέρνηση, ο νίκος κοτζιάς αναλύει θεωρητικά τον «τρίτο δρόμο του πασοκ» και δίνει το στίγμα με τον χαρακτηρισμό του ως σοσιαλρεφορμιστικού κόμματος. Δεν κατέτασσε ακριβώς δηλ το πασόκ στην παραδοσιακή σοσιαλδημοκρατία, δίνοντας (μεγαλύτερη απ’ όση έπρεπε) αξία σε κάποιες δευτερεύουσες επιμέρους διαφοροποιήσεις του από τη σοσιαλιστική διεθνή (στην οποία εντάχτηκε τελικά αργότερα, με τον γαπ να διατελεί πρόεδρός της). Εμείς διυλίζαμε δηλ, κατά μία έννοια, τον κώνωπα για το πολιτικό φύλο των αγγέλων πρασινοφρουρών, ενώ η πασοκάρα αλώνιζε και άλωνε συνειδήσεις, εδραιώνοντας την κυριαρχία της, που κρατάει ως τις μέρες μας, σε διάφορες παραλλαγές. Κι έτσι ο κοτζιάς είχε τις θεωρητικές βάσεις για τον τρίτο δρόμο, που καλείται να εφαρμόσει σήμερα στην πράξη, από τη θέση του υπουργού εξωτερικών.

Τα επόμενα χρόνια ο κοτζιάς καταπιάστηκε με τη σχέση συνειδητού αυθόρμητου, σε μια μικρή μπροσούρα του κμε, που παρά το μέγεθός της δεν ήταν ακριβώς εκλαϊκευτική και προσιτή για το ευρύ κοινό –εδώ είναι ζήτημα πόσα κράτησε ο ίδιος από όσα έγραφε τότε.

Για να φτάσουμε στο 12^ο συνέδριο, με την προγραμματική επεξεργασία για το συνασπισμό της αριστεράς και την αριστερή, προοδευτική κυβέρνηση –που στην πράξη μετατοπίστηκε ακόμα πιο δεξιά. Ο κοτζιάς εκθέτει εν έτει 1987, ένα χρόνο δηλ πριν από την υπογραφή του κοινού πορίσματος με την εαρ, το περιεχόμενο και τους πολιτικούς στόχους αυτού του συνασπισμού, σε μια μπροσούρα που παραμένει επίκαιρη, διαχρονικό μνημείο αριστερού κυβερνητισμού και των παθογενειών που ταλάνιζαν τότε το διεθνές, κομμουνιστικό κίνημα (η κε του μπλοκ επιφυλάσσεται για μια σύντομη παρουσίασή της στο προσεχές μέλλον).

Υπό το φως των παραπάνω, ο αναγνώστης μπορεί σίγουρα να εκτιμήσει καλύτερα την αποχώρηση του κοτζιά από το κόμμα το 89’, με αφορμή την κυβέρνηση τζανετάκη, και τα όσα λέει στην καλτ μπροσούρα «μια συζήτηση που δεν έγινε», που περιλαμβάνει και την απάντηση της κε, όπως και τις σχετικές τοποθετήσεις του κώστα μπατίκα, που πριν την αποχώρησή του ήταν αναπληρωματικό μέλος της κετουκε. Η τραγική ειρωνεία είναι πως παρά τις διαμετρικά αντίθετες πορείες που ακολούθησαν τότε ο κοτζιάς και η κίνηση του μπατίκα, σήμερα ο κοτζιάς και η κο ανασύνταξη (μετά το θάνατο του μπατίκα, αλλά και την αποχώρηση όσων μελών διαφωνούσαν με τις τελευταίες επιλογές της) βρέθηκαν και πάλι στα ίδια μέρη, δηλ την κυβερνώσα αριστερά του σύριζα.

Ως προς το περιεχόμενο εκείνης της μπροσούρας, αναφέρω ενδεικτικά δύο σημεία που καταδεικνύουν το «αριστερό, ριζοσπαστικό» στίγμα των συγγραφέων της. Αφενός ο ΝΚ αποχωρεί δηλώνοντας πίστη στην πολιτική του γκορμπατσόφ και της περεστρόικα, που θα εξαλείψει τέτοιες γραφειοκρατικές, αντιδημοκρατικές συμπεριφορές· αφετέρου δεν απορρίπτει εξ αριστερών κι από θέση αρχής το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας με τα αστικά κόμματα, αλλά την κυβέρνηση τζανετάκη, ως συγκεκριμένη επιλογή.

Στο ενδιάμεσο (1988) κυκλοφορεί μια μπροσούρα από τις εκδόσεις οδηγητή, με τα πρακτικά μιας συζήτησης από το φεστιβάλ της ίδιας χρονιάς, κάποια άρθρα του κοτζιά και μια ραδιοφωνική, δημόσια συζήτηση-αντιπαράθεσή του με τον ανδριανόπουλο, που ήταν καλεσμένος και στη φεστιβαλική εκδήλωση. Για περισσότερες λεπτομέρειες, δείτε εδώ μια παλιότερη ανάρτηση, όπου είχαν παρουσιαστεί εκτεταμένα αποσπάσματα του βιβλίου.

Κι έτσι φτάνουμε στο σήμερα, που κάνει όλα όσα διηγηθήκαμε πριν να μοιάζουν με τα χρόνια της αθωότητας… Ο κοτζιάς παίζει πλέον σε πολύ υψηλότερα παιχνίδια και με πολύ διαφορετικούς όρους. Κατά συνέπεια, τα παραπάνω στοιχεία δε θα μας δώσουν το κλειδί για να ερμηνεύσουμε τα σημερινά λόγια κι έργα του, είναι όμως ενδεικτικά για τη συνέπεια και το πολιτικό ποιόν του ανδρός, όπως αυτό καταγράφεται και στην αμίμητη δήλωσή του, σε μια πρόσφατη συνέντευξή του, όπου μιλάει για το τελευταίο βιβλίο του, πατριωτισμός και αριστερά (που μπορεί σίγουρα να μας δώσει περισσότερα στοιχεία για μια πιο επίκαιρη πολεμική).

Όπως γνωρίζετε ουδέποτε με ενδιέφεραν οι καρέκλες και για αυτό αρνήθηκα μέχρι σήμερα να δεχτώ μέχρι σήμερα τις προτάσεις που μου έγιναν να είμαι υποψήφιος βουλευτής ή ευρωβουλευτής

Ε μα προφανώς και το γνωρίζουμε, νίκο. Αλίμονο…