Η ώρα της κρίσης

Ολοκληρώνουμε την επική τριλογία για τον μαυρουδέα με τα σοβαρά συμπεράσματα για την κρίση και τα αίτιά της (να ολοκληρώσω και καμία ενότητα γιατί μέχρι στιγμής όλες μισές κι ανέσωτες μένουν. Όπως όλα τα μεγαλειώδη έργα άλλωστε).

Πρώτο σοβαρό σημείο (και κατά τη γνώμη μου το πιο ενδιαφέρον) οι -κατά μαυρουδέα- τρεις μαρξιστικές προσεγγίσεις των βασικών αιτιών της κρίσης του καπιταλισμού:

-κρίση λόγω υποκατανάλωσης
Η εργατική τάξη βλέπει την κατάστασή της να χειροτερεύει διαρκώς και την αγοραστική της δύναμη να μειώνεται. Η αγορά δεν μπορεί να απορροφήσει την ολοένα και μεγαλύτερη παραγωγή προϊόντων.

Δεν είμαι ειδικός για να το πω με σιγουριά αλλά η υποκατανάλωση και η υπερπαραγωγή είναι ουσιαστικά οι δύο όψεις στο ίδιο νόμισμα της καπιταλιστικής κρίσης. Αλλά αν πεις το δεύτερο είναι σα να λες ότι ο άνθρωπος παράγει περισσότερα απ' όσα μπορεί να καταναλώσει και να συσκοτίζεις πλήρως το γιατί δεν μπορεί να τα καταναλώσει.
Η πλάκα είναι ότι σε περιόδους που το κίνημα ήταν στα πάνω του και είχε κάποιες κατακτήσεις ακούγαμε το εντελώς αντίθετο επιχείρημα: ότι ο άνθρωπος καταναλώνει περισσότερα απ' όσα παράγει.
Βάλτε τον έλληνα στη θέση της λέξης άνθρωπος και έχετε το επιχείρημα που φορέθηκε περισσότερο από κάθε άλλο στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 80 στην χώρα μας για να δικαιολογήσει ο παπατζής το κόψιμο της ατα και την απαρχή της λιτότητας διαρκείας.

Σύμφωνα με τον μαυρουδέα τώρα:
-η ιδέα αυτή έχει κεντρικό ρόλο στην οικονομική θεώρηση της ρόζας λούξεμπουργκ (που πάει φουλ για την πρωτιά στην τρέχουσα ψηφοφορία).
-έχει μεγάλη προπαγανδιστική αξία για το κίνημα -για τη διατύπωση αιτημάτων και γενικότερα.
-παρόλα αυτά είναι προβληματική.
Το γιατί όμως δεν το εξήγησε κι επομένως μέχρι να μας αποδείξει το αντίθετο τασσόμαστε στο πλευρό του τσίλι που διαφώνησε σε αυτό το σημείο.

Δεύτερη βασική προσέγγιση είναι ότι η κρίση οφείλεται στον άναρχο χαρακτήρα της παραγωγής στο καπιταλιστικό σύστημα. Και για αυτό ακριβώς είναι αναπόφευκτη.
Οι επιχειρήσεις παράγουν άναρχα για να μεγιστοποιήσουν το κέρδος τους, όχι προγραμματισμένα για να καλύψουν τις ανάγκες του κόσμου. Αυτός είναι μεταξύ άλλων ο λόγος που στην αφρική πχ μπορεί να πεθαίνει ο κόσμος από την πείνα και την έλλειψη φαρμάκων ή πόσιμου νερόυ αλλά την ίδια στιγμή παράγονται και πωλούνται αυτοκίνητα, οδοντόκρεμες και άλλα τέτοια είδη πρώτης ανάγκης.
Αυτά προσφέρουν κέρδος, τα άλλα όχι.

Τι συμβαίνει όμως όταν οι επιχειρήσεις ενός κλάδου παράγουν περισσότερα απ' όσα χρειάζεται πραγματικά, ή απ' όσα μπορεί να αγοράσει ο κόσμος;
Μπαίνουν σε εφαρμογή οι νόμοι του ανταγωνισμού και της ζούγκλας. Όποια επιχείρηση δεν φανεί αρκετά ανταγωνιστική δεν επιβιώνει.

Σήμερα βέβαια έχει επέρθει πρόοδος και πνεύμα πολιτισμού στον κόσμο των επιχειρήσεων. Για αυτό υπάρχουν καρτέλ, εξαγορές και συγχωνεύσεις σε τέτοιες περιπτώσεις. Αλλά και διαφημίσεις και πλύση εγκεφάλου στο θήραμα για να το πείσουν να πέσει οικειοθελώς στην παγίδα των ψεύτικων αναγκών και να καταναλώσει το τόσο χρήσιμο περίσσευμα.

Κατά τον μαυρουδέα ωστόσο και αυτή η προσέγγιση είναι προβληματική, γιατί ο καπιταλισμός έχει επιδείξει αξιοθαύμαστη αντοχή και δυνατότητα μακρόχρονης, ομαλής συντονισμένης ανάπτυξης.
Εμείς συφωνούμε εκ νέου με την ένσταση του τσίλι.
Ο καπιταλισμός μετά το κραχ του 29 δανείστηκε στοιχεία από τον προγραμματισμό της σοβιετικής ένωσης που έμεινε κατά θαυμαστό τρόπο ανεπηρέαστη από την καπιταλιστική κρίση. Όσο όμως αυτός ο προγραμματισμός αφορά διαφορετικά συστήματα, τότε πρόκειται για απλή συνωνυμία και τίποτα περισσότερο.
Το καπιταλιστικό κράτος παίζει το ρόλο του συλλογικού καπιταλιστή, ρυθμίζει τις διαφορές των επιμέρους τμημάτων της αστικής τάξης, υπερασπίζεται συνολικά τα συμφέροντά της, αλλά δε μπορεί να αποτρέψει την όξυνση των αντιθέσεων και το ξέσπασμα της κρίσης.

Τρίτη προσέγγιση: κρίση λόγω της πτωτικής τάσης του κέρδους
Στην οποία ο μαυρουδέας έδωσε και τη μεγαλύτερη βαρύτητα θεωρώντας την εγγενή τάση του καπιταλισμού σε αντίθεση πχ με τη δεύτερη προσέγγιση που την χαρακτήρισε φαινομενολογία (δηλ απλή παρατήρηση και περιγραφή της πορείας του καπιταλισμού, όχι επιστημονική ανάλυση).

Αυτή η προσέγγιση είναι κι η πιο βαριά γιατί θέλει κάποιες στοιχειώδεις γνώσεις πολιτικής οικονομίας.
Ο μαρξ στο κεφάλαιο εξηγεί ότι υπάρχει ο διαχωρισμός ανάμεσα σε σταθερό και μεταβλητό κεφάλαιο. Το μεταβλητό κεφάλαιο είναι αυτό που αφορά την μίσθωση της εργατικής δύναμης και το οποίο είναι και η μοναδική πηγή της υπεραξίας. Το σταθερό κεφάλαιο αναφέρεται στα μηχανήματα, τον εξοπλισμό και τα πάγια έξοδα της επιχείρησης.

Οι επιχειρήσεις είναι υποχρεωμένες να ανανεώνουν διαρκώς τον εξοπλισμό τους για να έχουν παραγωγικό πλεονέκτημα και να μπορούν να αντέξουν στον ανταγωνισμό. Οι μηχανές αντικαθιστούν την ανθρώπινη εργασία και επιτρέπουν στην επιχείρηση να μειώσει το εργατικό της δυναμικό (με άλλα λόγια δηλ να προχωρήσει σε απολύσεις) αφού πλέον μπορεί να βγάλει τα ίδια προϊόντα με λιγότερους εργαζόμενους. Κι επειδή η τεχνολογία εξελίσσεται και η παραγωγικότητα αυξάνεται συνεχώς, η τάση αυτή είναι συνεχής.

Τι συμβαίνει όμως σε αυτή την περίπτωση;
Μειώνεται το μεταβλητό κεφάλαιο. Κι επειδή αυτό (δηλ ο άνθρωπος και η εργατική του δύναμη) είναι η μόνη πηγή υπεραξίας, το ποσοστό της τελευταίας μειώνεται κι άρα μειώνεται και το ποσοστό κέρδους.
Προσοχή: δε μειώνονται συνολικά τα κέρδη των καπιταλιστών. Μειώνεται όμως το ποσοστό του κέρδους τους σε σχέση με το συνολικό κεφάλαιο που δαπανούν.

Επειδή οι καπιταλιστές πρέπει να αυξάνουν συνεχώς το σταθερό κεφάλαιο στις επιχειρήσεις τους η πτώση του ποσοστού κέρδους στον καπιταλισμό είναι αναπόφευκτη.
Κι είναι μία από τις βασικές αιτίες κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος. Γιατί όπως είναι γνωστό το κεφάλαιο δεν κυνηγάει απλά το κέρδος, αλλά το μέγιστο κέρδος. Και κάνει τα πάντα για να αναστείλει αυτή την εγγενή τάση του κεφαλαίου.
Τα ψαλίδια στους μισθούς και στα ασφαλιστικά δικαιώματα πχ είναι κλασικά παραδειγματα αυτής της προσπάθειας της αστικής τάξης.

Όσο κι αν προσπαθεί όμως η αστική τάξη δε μπορεί να απαλλάξει το σύστημα από τις εγγενείς αντιφάσεις του. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να μετακυλύει το κόστος της κρίσης στις πλάτες των εργαζόμενων.
Όσο οι τελευταίοι δεν αντιδρούν και δεν παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, τόσο θα έχει τα περιθώρια να το κάνει...

Υγ: σε αυτό το σημείο τουλάχιστον υπήρξε συμφωνία ανάμεσα σε τσίλι και μαυρουδέα.
Υγ2: τελικά θα χρειαστεί κι άλλο ένα τελευταίο σημείωμα με τα τελικά συμπεράσματα για την κρίση.
Ήγγικεν η ώρα της κρίσης...