Συνεχίζουμε την παρουσίαση του ερμηνευτικού σχήματος της κρίσης (από το βιβλίο του Σακελλαρόπουλου για την κρίση και την κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα), από εκεί που το είχαμε αφήσει. Κατά την αντιγραφή, παραλείπονται οι πίνακες και κάποια στατιστικά στοιχεία, για την οικονομία της έκτασης του κειμένου (αν και είναι σημαντικά για την επίρρωση των συμπερασμάτων της μελέτης).
3. Η κρίση της χρηματιστικοποίησης
Καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις διαδραμάτισε η αγορά των ακινήτων στις ΗΠΑ αλλά και όχι μόνο (πχ στην Ισπανία). Οι λαϊκές τάξεις βιώνοντας την καθήλωση των εισοδημάτων τους οδηγήθηκαν στο δανεισμό, αφενός για να αποκτήσουν ιδιωτικές κατοικίες και αφετέρου για να καλύψουν το έλλειμμα σε καταναλωτικά προϊόντα που δημιουργούσαν οι πολιτικές λιτότητας. Ταυτόχρονα, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο δανεισμός επεκτάθηκε και στους χαμηλά αμειβόμενους, κάποιοι εκ των οποίων μπορεί να μην είχαν ούτε καν σταθερή απασχόληση. Το αποτέλεσμα ήταν το σύνολο του πιστωτικού χρέους από 135% του ΑΕΠ το 1984 να φτάσει στο 335% το 2006.
(Η όλη αυτή κατάσταση εξηγεί γιατί οι Αμερικανοί είχαν όλο και λιγότερες αποταμιεύσεις από ένα σημείο και μετά. Από τη μία, αυτό οφείλεται στους χαμηλούς πραγματικούς μισθούς και από την άλλη, στο πλαίσιο κατανάλωσης μέσω δανεισμού που δεν ενθάρρυνε την ιδιωτική αποταμίευση).
Στο πεδίο των ακινήτων από τη στιγμή που οι πιστώσεις δίνονταν αφειδώς, οι τιμές τους άρχισαν να αυξάνονται, ενώ η ίδια πολιτική ακολουθήθηκε και στον τομέα των καταναλωτικών δανείων. Η παράμετρος που παραγνωρίστηκε ήταν πως οι πιστώσεις χορηγούνταν στη βάση της αποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού του δανειζόμενου στις τρέχουσες τιμές της αγοράς. Όταν κάποιος ιδιώτης ζητούσε ένα δάνειο και υποθήκευε το σπίτι του, το δάνειο χορηγείτο στη βάση της τρέχουσας τιμής του ακινήτου. Έτσι, τα χρέη εμφανίζονταν σε χαμηλά επίπεδα αφού υπήρχε το ενέχυρο του υψηλούς αξίας ακινήτου. Με αυτόν τον τρόπο, οι τράπεζες χορηγούσαν όλο και περισσότερα δάνεια και με έναν ανακυκλούμενο τρόπο, η κερδοφορία τους αυξανόταν διαρκώς, ενώ οι ιδιοκτήτες βάζοντας σε υποθήκη το ακίνητό τους έπαιρναν νέα δάνεια για κατανάλωση και άλλους σκοπούς.
Η αύξηση των επιτοκίων είχε ως αρχική συνέπεια τον υπερδιπλασιασμό των subrimes και των Alt-A (σ.σ.: μορφές επισφαλών δανείων) -αλλαγή που οφείλεται στον περιορισμό των συμβατικών δανείων. Η δυναμική αυτή συνεχίστηκε, με συνέπεια το 2006 το 35% των δανείων (περίπου ένα τρις δολ.) να αποτελείται από αυτές τις δύο μορφές δανείων.
Η δεύτερη όμως και πιο σημαντική συνέπεια θα είναι η ραγδαία πτώση των τιμών των ακινήτων, πράγμα που κατέστησε εμφανές πωως η στασιμότητα στους μισθούς, σε συνδυασμό με την αύξηση των επιτοκίων, θα επιβάρυνε την εξυπηρέτηση των πιστώσεων -ιδιαίτερα για τους πιο φτωχούς Αμερικανούς που ήταν καταχρεωμένοι με πάσης φύσεως δάνεια (στεγαστικά, καταναλωτικά, καρτών). Έτσι, έγινε σαφές πως το σύστημα είχε διπλό πρόβλημα: από τη μια, δεν ήταν φανερό ποιος είχε στην κατοχή του τα προβληματικά δάνεια, με αποτέλεσμα οι τράπεζες να μην μπορούν να εκτιμήσουν τη φερεγγυότητα του κάθε πελάτη και τελικά να περιορίσουν σημαντικά το δανεισμό. (Αυτό είχε να κάνει με το γεγονός πως στην περίοδο της χρηματοπιστωτικής ανόδου πολλές από τις συναλλαγές που γίνονταν ήταν διμερείς - γεγονός που σχετιζόταν με την προσπάθεια των επενδυτών να παρακάμψουν περιορισμούς των ρυθμιστικών αρχών. Το αποτέλεσμα ήταν το εύρος της πληροφόρησης να είναι πολύ μικρότερο από αυτό που υπάρχει πχ στα Χρηματιστήρια και οι τρίτοι να μη γνωρίζουν λεπτομέρειες του περιεχομένου αυτών των συναλλαγών, ώστε η μία τράπεζα να αποφεύγει να δανείζει στην άλλη). Από την άλλη, η γενικευμένη αυτή ασάφεια έκανε τον λόγο αποθεματικά προς δάνεια να χάσει το νόημά του καθώς επίσης και τον λόγο κεφαλαίων/δανείων, με συνέπεια οι τράπεζες να μην μπορούν να παρακολουθούν το ρυθμό της πιστωτικής επέκτασης. Οι αθετήσεις πληρωμών ξεκίνησαν από εκείνους που είχαν την πιο περιορισμένη δυνατότητα να εξυπηρετούν τα ενυπόθηκα χρέη, γεγονός που γέμισε με ακίνητα τις τράπεζες, έριξε την αξία τους και αυτό μεταβιβάστηκε στα νέα τραπεζικά παράγωγα. Στη συνέχεια, η κρίση αυτή μεταφέρθηκε και σε όσους είχαν μεγαλύτερη ικανότητα ακριβώς επειδή οι υποθήκες των ακινήτων τους έχασαν σταδιακά σημαντικό τμήμα της αρχικής τους αξίας. Γι' αυτό η κρίση ξεκίνσε από τις ΗΠΑ όπου οι τράπεζες ήταν πιο εκτεθειμένες στα διάφορα τραπεζικά παράγωγα. Το αποτέλεσμα ήταν πως στις ΗΠΑ την περίοδο 2008-2010 πτώχευσαν 315 τραπεζικά ιδρύματα περιφερειακής εμβέλειας με συνολικό ενεργητικό ύψους 650 δις δολ. Συνολικά το ΔΝΤ έχει εκτιμήσει πως στο διάστημα μεταξύ Ιανουαρίου 2007 και Σεπτεμβρίου 2009 τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη παρουσίασαν ζημιές άνω του ενός δις δολ. λόγω της έκθεσης σε τοξικά ομόλογα και επισφαλή δάνεια. Οι συνέπειες ήταν τέτοιες που στο συνολικό επίπεδο της αμερικανικής οικονομίας υπολογίζεται πως από τον Ιούνιο του 2007 μέχρι τον Νοέμβριο του 2008 οι Αμερικανοί έχασαν περισσότερο από το 1/4 του συνολικού τους πλούτου, δηλαδή ένα ποσό που φτάνει τα 14 τρις. δολ. Η αξία των ακινήτων από 13 τρις δολ. το 2006 μειώθηκε στα 8,8 τρις δολ. το 2008, ενώ στο ίδιο διάστημα τα αποταμιευτικά και επενδυτικά στοιχεία του ενεργητικού απώλεσαν 1,2 τρις δολ. Τα αντίστοιχα κεφάλαια (assets) που αφορούσαν στις συντάξεις έχασαν αξία ίση με 1,3 τρις δολ ενώ τα συνολικά κεφάλαια του ενεργητικού που αφορούσαν στους συνταξιούχους έχασαν 2,3 τρις δολ.
Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα η κρίση μεταφέρθηκε και στη λεγόμενη πραγματική οικονομία. Έτσι, το 2009 το παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,6% αλλά οι ανεπτυγμένες χώρες γνώρισαν δυσανάλογα μεγάλο πλήγμα. Στο σύνολό τους μειώθηκε κατά 3,2%: στις ΗΠΑ κατά 2,4%, στη ζώνη του ευρώ κατά 4,1%, στην Ιαπωνία κατά 5,2%, στη Βρετανία κατά 4,9%, στη Γερμανία κατά 0,5%, στη Γαλλία κατά 2,2%, και στην Ιταλία κατά 5,0%. Χώρες της Ασίας που βασίζονταν στο εξαγωγικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης (Ταϊβάν, Κίνα, Ν. Κορέα, Ιαπωνία) είδαν τις εξαγωγές τους να υποχωρούν τουλάχιστον κατά 20% μέσα σε διάστημα μόλις δυο μηνών, ενώ το παγκόσμιο εξαγωγικό εμπόριο σημείωσε μείωση μεγαλύτερη του 30% μέσα σε μερικούς μήνες.
Έτσι τα πράγματα φαινόταν να παίρνουν μεγάλες διαστάσεις και να εκτυλίσσεται μία κρίση πολύ μεγάλης έκτασης. Για το λόγο αυτό, μέσω του σχεδίου Πόλσον, αγοράστηκαν τοξικά ομόλογα αξίας 700 δις δολ. που σχετίζονταν με τη φούσκα των ακινήτων, ενώ δόθηκαν και 250 δις δολ. "ενέσεων" κεφαλαίου προς τις τράπεζες. Στη συνέχεια, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ υποχρεώθηκε να προσφέρει μια πρωτοφανή ιστορικά ποσότητα χαμηλότοκων δανείων προς τις εμπορικές τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ως έναν τρόπο διαχείρισης του προβλήματος, ευελπιστώντας πως σε δεύτερο χρόνο θα υπάρξει σταδιακή ανάκαμψη. Η πολιτική αυτή, την οποία ακολούθησαν και άλλες αμερικανικές κεντρικές τράπεζες, περιελάμβανε παρεμβάσεις στην ανοιχτή αγορά, προγράμματα βραχυπρόθεσμου δανεισμού, άμεσο δανεισμό σε επενδυτικές τράπεζες, αγορά εμπορικών τίτλων από βιομηχανικές και εμπορικές εταιρείες, κλπ.
4. Η ευρωπαϊκή κρίση
Αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί, και το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις εξελίξεις στην ΟΝΕ και στην ΕΕ, είναι πως η χρηματιστικοποίηση συνδέεται με τη διατήρηση του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, πράγμα που οφείλεται σε δύο λόγους: αφενός στο ότι οι ΗΠΑ παρέμειναν η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα μεταξύ των κρατών του G7 και αφετέρου στην αναμφισβήτητη στρατιωτική της ισχύ και στην αντίστοιχη γεωπολιτική επιρροή. Η βαρύτητα αυτή του δολαρίου εξηγεί το γιατί, παρά την κρίση του 2007-08 οι ΗΠΑ δεν κατέρρευσαν. Όχι μόνο δεν είδαμε ενορχηστρωμένες επιθέσεις εναντίον του δολαρίου αλλά αντίθετα υπήρξαν συντονισμένες συνέπειες για να συγκρατηθεί η αξία του από χώρες που συνέχισαν να το διατηρούν ως αποθεματικό νόμισμα. Γι' αυτό οι επιπτώσεις από την τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ είχαν και σημαντικές επιπτώσεις και στον ευρωπαϊκό χώρο, προκαλώντας τη μεγάλη πτώση της συνολικής ζήτησης κατά ένα μέρος μέσω των επενδύσεων και κατά ένα άλλο μέσω των εξαγωγών. Ειδικά η Γερμανία επλήγη πολύ σοβαρά γιατί, από τη μία, περιορίστηκαν οι εξαγωγές της στις εκτός ΕΕ χώρες (λόγω μείωσης της τιμής του δολαρίου, αλλά και του γουάν, που κατέστησε ακριβό το ευρώ και οδήγησε στο να χάσει η Γερμανία από την Κίνα την πρώτη θέση στις εξαγωγές εμπορευμάτων) και, από την άλλη, γιατί οι τράπεζές της βρέθηκαν εκτεθειμένες σε επισφαλή τιτλοποιημένα χρέη. Αυτό συνέβη διότι το μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα οφειλόταν, πέραν της υψηλής παραγωγικότητας σε ορισμένους τομείς, σε σημαντικό βαθμό και στη μείωση του εργατικού εισοδήματος η οποία έδρασε ως μηχανισμός εσωτερικής υποτίμησης. Το ζήτημα είναι πως η μείωση των αμοιβών λειτούργησε ως κίνητρο για τους Γερμανούς εργαζόμενους στο να αποταμιεύσουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους απ' ό,τι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι περιορίστηκαν οι άμεσες εγχώριες επενδύσεις, είχε ως αποτέλεσμα οι γερμανικές τράπεζες να βρεθούν με αυξημένη ρευστότητα σε ισχυρό νόμισμα. Ένα σημαντικό τμήμα αυτής της ρευστότητας κατευθύνθηκε σε επισφαλή τραπεζικά παράγωγα σε διάφορες χώρες, με συνέπεια η έναρξη της κρίσης να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα και στη γερμανική οικονομία.
Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε τις εξελίξεις στην ΕΕ και στην ΟΝΕ θα πρέπει να γυρίσουμε μερικά χρόνια πίσω. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη από τα τέλη του 20ού αιώνα, είχε αντιληφθεί πως βρισκόταν σε δυσκολία να ανταγωνιστεί τους υπόλοιπους δυτικούς οικονομικούς πόλους (Β. Αμερική, Ιαπωνία) καθώς και τις αναδυόμενες οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Ρωσία χώρες της ΝΑ Ασίας). Για το λόγο αυτό, υιοθέτησε τη στρατηγική της Λισσαβόνας η οποία αποσκοπούσε σε μία συντονισμένη προσπάθεια ακόμη μεγαλύτερης εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο εσωτερικό της. Υπενθυμίζουμε ότι η Στρατηγική της Λισσαβόνας στόχευε στο να καταστήσει την ΕΕ την πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο, το 2010, ικανή για οικονομική ανάπτυξη με καλύτερες θέσεις απασχόλησης και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που περίμεναν οι ευρωπαϊκές ελίτ. Η ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ είναι σαφώς υπέρτερη στις ΗΠΑ σε σχέση με τις χώρες της ΟΝΕ, οι οποίες υπολείπονται και από τους αντίστοιχους βρετανικούς ρυθμούς.
Σε αντίστοιχα συμπεράσματα οδηγούμαστε αν εξετάσουμε την εξέλιξη της συνολικής παραγωγικότητας.
Η εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση. Σε αντίθεση με τις χώρες της ΟΝΕ, οι ΗΠΑ έδωσαν ιδιαίτερο βάρος στην τεχνολογική καινοτομία, γεγονός που συνέβαλε αποφασιστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας της οικονομίας τους.
(...)
Η δημιουργία της ΟΝΕ, στη συνέχεια, και η χρήση του ευρώ από τις χώρες της ευρωζώνης περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Κι αυτό γιατί οι πολύ μεγάλες διαφορές παραγωγικότητας μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης λειτούργησαν υπονομευτικά για τις οικονομίες των χωρών αυτών. Η έλευση της κρίσης και στην ευρωπαϊκή οικονομία έπληξε τις περισσότερες χώρες εντός και εκτός της Ευρωζώνης, αν και με διαφορετικό τρόπο. Το πρόβλημα πήρε ιδιαίτερες διαστάσεις δεδομένου ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες κατά βάση συναλλάσσονταν μεταξύ τους και η διάχυση των πιέσεων από τη μία στην άλλη έγινε γρήγορα εμφανής. Ταυτόχρονα η ανάπτυξη των νέων οικονομικών ανταγωνιστών (κυρίως Κίνα, Ινδία, Ρωσία) δυσχέραινε την επίλυση της κρίσης μέσω της εξωστρεφούς επέκτασης. Η μεγάλη φιλοδοξία να αναδειχθεί το ευρώ σε παγκόσμιο νόμισμα, άρα και προφυλαγμένο από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις, δεν μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα. Το 2004, το 19% των συναλλαγών σε συγκεκριμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα (spot, swaps, outiright), ήταν σε ευρώ, με το δολάριο να κυριαρχεί σε ποσοστό 44%, τη βρετανική λίρα με 8,5% και το γιεν με 10%. Το πιο σημαντικό όμως είναι η παρουσία του ευρώ στο σύνολο των παγκόσμιων αποθεματικών. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, το 2007 το 63,9% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων ήταν σε δολάρια ΗΠΑ, το μερίδιο του ευρώ έφτανε το 26,5%, η στερλίνα περιοριζόταν στο 4,7%, και το γιεν στο 2,9%. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν πως μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2013 δεν έχουν επέλθει σημαντικές μεταβολές. Έτσι, ο βαθμός βαρύτητας διαφόρων νομισμάτων στα συναλλαγματικά αποθέματα κεντρικών τραπεζών είναι 61,89% για το δολάριο, 23,92% για το ευρώ, 4% για τη βρετανική λίρα 3,94% για το γιεν, 0,13% για το ελβετικό φράγκο και 6,12% για τα άλλα νομίσματα.
Μπροστά λοιπόν στον κίνδυνο ανεξέλεγκτων καταστάσεων, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποφάσισε να εφαρμόσει μία παρόμοια με αυτή που υιοθέτησε η FED στις ΗΠΑ πολιτική: να προμηθεύσει, δηλαδή, με τεράστιες ποσότητες χρήματος τις τράπεζες ώστε να απαλλαγούν από τα λεγόμενα τοξικά ομόλογα. Μόνο που υπήρχαν τρεις σημαντικές διαφορές: α) το γεγονός πως το δολάριο παρέμενε το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα επέτρεπε στην αμερικανική κυβέρνηση να εκδίδει "λευκές επιταγές" τουλάχιστον για το διάστημα της κρίσης χωρίς να κινδυνεύει η αξία του δολαρίου, β) ως ομοσπονδιακό κράτος, οι ΗΠΑ μπορούσαν να προχωρήσουν σε εσωτερική αναδιανομή των πιο πλεονασματικών Πολιτειών προς τις πιο ελλειμματικές. Ο sui generis χαρακτήρας της Ευρώπης δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο. γ) η Wall Street διέγραψε τα τοξικά CDO μέσω της παρθενογένεσης ενός χρηματοοικονομικού εργαλείου που έριξε το κόστος σε βάρος των φορολογουμένων. Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες για να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα υιοθέτησαν το ακόλουθο σχέδιο: ένα τμήμα του δημόσιου χρήματος που είχαν λάβει, χρησιμοποιήθηκε με τη μορφή στοιχήματος για το ενδεχόμενο που, λόγω των διεθνών πιέσεων, ένα κράτος θα οδηγείτο στη χρεοκοπία. Έτσι, υπήρξε η στροφή προς τα ασφαλιστικά συμβόλαια κινδύνου CDS τα οποία αποζημιώνουν τον κάτοχό τους για αρκετές περιπτώσεις που κάποιος άλλος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του (πχ ένα κράτος να μην μπορεί να πληρώσει ένα ομόλογο).
Μετά την παρέμβαση της ΕΚΤ και μέσω της αναμόχλευσης, οι τράπεζες άρχισαν να βελτιώνουν τους προϋπολογισμούς τους αλλά η όλη εξέλιξη τις οδήγησε, αφενός στο να μειώσουν το δανεισμό προς τος χώρες της περιφέρειας και αφετέρου στο να σταματήσουν να αγοράζουν μακροπρόθεσμους τίτλους επιλέγοντας τα βραχυπρόθεσμα εργαλεία (επιταγές, συναλλαγματικές, εγγυητικές επιστολές, κτλ), πράγμα που είχε ως συνέπεια την έλλειψη πιστώσεων και την αυξανόμενη ύφεση σε όλη την Ευρωζώνη. Οι χώρες που είχαν δαπανήσει μεγάλα ποσά για τη διάσωση των τραπεζών ωθήθηκαν σε αύξηση του δημόσιου δανεισμού και η αυξανόμενη προσφορά κρατικών χρεογράφων άσκησε ανοδική πίεση στις αποδόσεις. Στο μάτι του κυκλώνα βρέθηκαν οι πιο αδύναμες οικονομίες του Νότου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία), οι οποίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν σημαντικά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και κατά συνέπεια θεωρήθηκαν ως ευεπίφορες για πτώχευση. (Σε αυτές προστέθηκε αλλά για διαφορετικούς λόγους -λόγωω της συμμετοχής του τραπεζικού της συστήματος στη στεγαστική φούσκα- η Ιρλανδία).
Έτσι φτάσαμε στην εκδήλωση της κρίσης στην Ελλάδα.
Αλλά για αυτό, θα χρειαστεί τελικά κι ένα τρίτο μέρος, ώστε να υπάρχει μια σφαιρική εικόνα για την ερμηνεία της κρίσης.
3. Η κρίση της χρηματιστικοποίησης
Καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις διαδραμάτισε η αγορά των ακινήτων στις ΗΠΑ αλλά και όχι μόνο (πχ στην Ισπανία). Οι λαϊκές τάξεις βιώνοντας την καθήλωση των εισοδημάτων τους οδηγήθηκαν στο δανεισμό, αφενός για να αποκτήσουν ιδιωτικές κατοικίες και αφετέρου για να καλύψουν το έλλειμμα σε καταναλωτικά προϊόντα που δημιουργούσαν οι πολιτικές λιτότητας. Ταυτόχρονα, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, ο δανεισμός επεκτάθηκε και στους χαμηλά αμειβόμενους, κάποιοι εκ των οποίων μπορεί να μην είχαν ούτε καν σταθερή απασχόληση. Το αποτέλεσμα ήταν το σύνολο του πιστωτικού χρέους από 135% του ΑΕΠ το 1984 να φτάσει στο 335% το 2006.
(Η όλη αυτή κατάσταση εξηγεί γιατί οι Αμερικανοί είχαν όλο και λιγότερες αποταμιεύσεις από ένα σημείο και μετά. Από τη μία, αυτό οφείλεται στους χαμηλούς πραγματικούς μισθούς και από την άλλη, στο πλαίσιο κατανάλωσης μέσω δανεισμού που δεν ενθάρρυνε την ιδιωτική αποταμίευση).
Στο πεδίο των ακινήτων από τη στιγμή που οι πιστώσεις δίνονταν αφειδώς, οι τιμές τους άρχισαν να αυξάνονται, ενώ η ίδια πολιτική ακολουθήθηκε και στον τομέα των καταναλωτικών δανείων. Η παράμετρος που παραγνωρίστηκε ήταν πως οι πιστώσεις χορηγούνταν στη βάση της αποτίμησης των στοιχείων του ενεργητικού του δανειζόμενου στις τρέχουσες τιμές της αγοράς. Όταν κάποιος ιδιώτης ζητούσε ένα δάνειο και υποθήκευε το σπίτι του, το δάνειο χορηγείτο στη βάση της τρέχουσας τιμής του ακινήτου. Έτσι, τα χρέη εμφανίζονταν σε χαμηλά επίπεδα αφού υπήρχε το ενέχυρο του υψηλούς αξίας ακινήτου. Με αυτόν τον τρόπο, οι τράπεζες χορηγούσαν όλο και περισσότερα δάνεια και με έναν ανακυκλούμενο τρόπο, η κερδοφορία τους αυξανόταν διαρκώς, ενώ οι ιδιοκτήτες βάζοντας σε υποθήκη το ακίνητό τους έπαιρναν νέα δάνεια για κατανάλωση και άλλους σκοπούς.
Η αύξηση των επιτοκίων είχε ως αρχική συνέπεια τον υπερδιπλασιασμό των subrimes και των Alt-A (σ.σ.: μορφές επισφαλών δανείων) -αλλαγή που οφείλεται στον περιορισμό των συμβατικών δανείων. Η δυναμική αυτή συνεχίστηκε, με συνέπεια το 2006 το 35% των δανείων (περίπου ένα τρις δολ.) να αποτελείται από αυτές τις δύο μορφές δανείων.
Η δεύτερη όμως και πιο σημαντική συνέπεια θα είναι η ραγδαία πτώση των τιμών των ακινήτων, πράγμα που κατέστησε εμφανές πωως η στασιμότητα στους μισθούς, σε συνδυασμό με την αύξηση των επιτοκίων, θα επιβάρυνε την εξυπηρέτηση των πιστώσεων -ιδιαίτερα για τους πιο φτωχούς Αμερικανούς που ήταν καταχρεωμένοι με πάσης φύσεως δάνεια (στεγαστικά, καταναλωτικά, καρτών). Έτσι, έγινε σαφές πως το σύστημα είχε διπλό πρόβλημα: από τη μια, δεν ήταν φανερό ποιος είχε στην κατοχή του τα προβληματικά δάνεια, με αποτέλεσμα οι τράπεζες να μην μπορούν να εκτιμήσουν τη φερεγγυότητα του κάθε πελάτη και τελικά να περιορίσουν σημαντικά το δανεισμό. (Αυτό είχε να κάνει με το γεγονός πως στην περίοδο της χρηματοπιστωτικής ανόδου πολλές από τις συναλλαγές που γίνονταν ήταν διμερείς - γεγονός που σχετιζόταν με την προσπάθεια των επενδυτών να παρακάμψουν περιορισμούς των ρυθμιστικών αρχών. Το αποτέλεσμα ήταν το εύρος της πληροφόρησης να είναι πολύ μικρότερο από αυτό που υπάρχει πχ στα Χρηματιστήρια και οι τρίτοι να μη γνωρίζουν λεπτομέρειες του περιεχομένου αυτών των συναλλαγών, ώστε η μία τράπεζα να αποφεύγει να δανείζει στην άλλη). Από την άλλη, η γενικευμένη αυτή ασάφεια έκανε τον λόγο αποθεματικά προς δάνεια να χάσει το νόημά του καθώς επίσης και τον λόγο κεφαλαίων/δανείων, με συνέπεια οι τράπεζες να μην μπορούν να παρακολουθούν το ρυθμό της πιστωτικής επέκτασης. Οι αθετήσεις πληρωμών ξεκίνησαν από εκείνους που είχαν την πιο περιορισμένη δυνατότητα να εξυπηρετούν τα ενυπόθηκα χρέη, γεγονός που γέμισε με ακίνητα τις τράπεζες, έριξε την αξία τους και αυτό μεταβιβάστηκε στα νέα τραπεζικά παράγωγα. Στη συνέχεια, η κρίση αυτή μεταφέρθηκε και σε όσους είχαν μεγαλύτερη ικανότητα ακριβώς επειδή οι υποθήκες των ακινήτων τους έχασαν σταδιακά σημαντικό τμήμα της αρχικής τους αξίας. Γι' αυτό η κρίση ξεκίνσε από τις ΗΠΑ όπου οι τράπεζες ήταν πιο εκτεθειμένες στα διάφορα τραπεζικά παράγωγα. Το αποτέλεσμα ήταν πως στις ΗΠΑ την περίοδο 2008-2010 πτώχευσαν 315 τραπεζικά ιδρύματα περιφερειακής εμβέλειας με συνολικό ενεργητικό ύψους 650 δις δολ. Συνολικά το ΔΝΤ έχει εκτιμήσει πως στο διάστημα μεταξύ Ιανουαρίου 2007 και Σεπτεμβρίου 2009 τα μεγαλύτερα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη παρουσίασαν ζημιές άνω του ενός δις δολ. λόγω της έκθεσης σε τοξικά ομόλογα και επισφαλή δάνεια. Οι συνέπειες ήταν τέτοιες που στο συνολικό επίπεδο της αμερικανικής οικονομίας υπολογίζεται πως από τον Ιούνιο του 2007 μέχρι τον Νοέμβριο του 2008 οι Αμερικανοί έχασαν περισσότερο από το 1/4 του συνολικού τους πλούτου, δηλαδή ένα ποσό που φτάνει τα 14 τρις. δολ. Η αξία των ακινήτων από 13 τρις δολ. το 2006 μειώθηκε στα 8,8 τρις δολ. το 2008, ενώ στο ίδιο διάστημα τα αποταμιευτικά και επενδυτικά στοιχεία του ενεργητικού απώλεσαν 1,2 τρις δολ. Τα αντίστοιχα κεφάλαια (assets) που αφορούσαν στις συντάξεις έχασαν αξία ίση με 1,3 τρις δολ ενώ τα συνολικά κεφάλαια του ενεργητικού που αφορούσαν στους συνταξιούχους έχασαν 2,3 τρις δολ.
Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα η κρίση μεταφέρθηκε και στη λεγόμενη πραγματική οικονομία. Έτσι, το 2009 το παγκόσμιο ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,6% αλλά οι ανεπτυγμένες χώρες γνώρισαν δυσανάλογα μεγάλο πλήγμα. Στο σύνολό τους μειώθηκε κατά 3,2%: στις ΗΠΑ κατά 2,4%, στη ζώνη του ευρώ κατά 4,1%, στην Ιαπωνία κατά 5,2%, στη Βρετανία κατά 4,9%, στη Γερμανία κατά 0,5%, στη Γαλλία κατά 2,2%, και στην Ιταλία κατά 5,0%. Χώρες της Ασίας που βασίζονταν στο εξαγωγικό μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης (Ταϊβάν, Κίνα, Ν. Κορέα, Ιαπωνία) είδαν τις εξαγωγές τους να υποχωρούν τουλάχιστον κατά 20% μέσα σε διάστημα μόλις δυο μηνών, ενώ το παγκόσμιο εξαγωγικό εμπόριο σημείωσε μείωση μεγαλύτερη του 30% μέσα σε μερικούς μήνες.
Έτσι τα πράγματα φαινόταν να παίρνουν μεγάλες διαστάσεις και να εκτυλίσσεται μία κρίση πολύ μεγάλης έκτασης. Για το λόγο αυτό, μέσω του σχεδίου Πόλσον, αγοράστηκαν τοξικά ομόλογα αξίας 700 δις δολ. που σχετίζονταν με τη φούσκα των ακινήτων, ενώ δόθηκαν και 250 δις δολ. "ενέσεων" κεφαλαίου προς τις τράπεζες. Στη συνέχεια, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ υποχρεώθηκε να προσφέρει μια πρωτοφανή ιστορικά ποσότητα χαμηλότοκων δανείων προς τις εμπορικές τράπεζες και άλλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ως έναν τρόπο διαχείρισης του προβλήματος, ευελπιστώντας πως σε δεύτερο χρόνο θα υπάρξει σταδιακή ανάκαμψη. Η πολιτική αυτή, την οποία ακολούθησαν και άλλες αμερικανικές κεντρικές τράπεζες, περιελάμβανε παρεμβάσεις στην ανοιχτή αγορά, προγράμματα βραχυπρόθεσμου δανεισμού, άμεσο δανεισμό σε επενδυτικές τράπεζες, αγορά εμπορικών τίτλων από βιομηχανικές και εμπορικές εταιρείες, κλπ.
4. Η ευρωπαϊκή κρίση
Αυτό που θα πρέπει να επισημανθεί, και το οποίο σχετίζεται άμεσα με τις εξελίξεις στην ΟΝΕ και στην ΕΕ, είναι πως η χρηματιστικοποίηση συνδέεται με τη διατήρηση του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος, πράγμα που οφείλεται σε δύο λόγους: αφενός στο ότι οι ΗΠΑ παρέμειναν η χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγικότητα μεταξύ των κρατών του G7 και αφετέρου στην αναμφισβήτητη στρατιωτική της ισχύ και στην αντίστοιχη γεωπολιτική επιρροή. Η βαρύτητα αυτή του δολαρίου εξηγεί το γιατί, παρά την κρίση του 2007-08 οι ΗΠΑ δεν κατέρρευσαν. Όχι μόνο δεν είδαμε ενορχηστρωμένες επιθέσεις εναντίον του δολαρίου αλλά αντίθετα υπήρξαν συντονισμένες συνέπειες για να συγκρατηθεί η αξία του από χώρες που συνέχισαν να το διατηρούν ως αποθεματικό νόμισμα. Γι' αυτό οι επιπτώσεις από την τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ είχαν και σημαντικές επιπτώσεις και στον ευρωπαϊκό χώρο, προκαλώντας τη μεγάλη πτώση της συνολικής ζήτησης κατά ένα μέρος μέσω των επενδύσεων και κατά ένα άλλο μέσω των εξαγωγών. Ειδικά η Γερμανία επλήγη πολύ σοβαρά γιατί, από τη μία, περιορίστηκαν οι εξαγωγές της στις εκτός ΕΕ χώρες (λόγω μείωσης της τιμής του δολαρίου, αλλά και του γουάν, που κατέστησε ακριβό το ευρώ και οδήγησε στο να χάσει η Γερμανία από την Κίνα την πρώτη θέση στις εξαγωγές εμπορευμάτων) και, από την άλλη, γιατί οι τράπεζές της βρέθηκαν εκτεθειμένες σε επισφαλή τιτλοποιημένα χρέη. Αυτό συνέβη διότι το μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα οφειλόταν, πέραν της υψηλής παραγωγικότητας σε ορισμένους τομείς, σε σημαντικό βαθμό και στη μείωση του εργατικού εισοδήματος η οποία έδρασε ως μηχανισμός εσωτερικής υποτίμησης. Το ζήτημα είναι πως η μείωση των αμοιβών λειτούργησε ως κίνητρο για τους Γερμανούς εργαζόμενους στο να αποταμιεύσουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους απ' ό,τι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι περιορίστηκαν οι άμεσες εγχώριες επενδύσεις, είχε ως αποτέλεσμα οι γερμανικές τράπεζες να βρεθούν με αυξημένη ρευστότητα σε ισχυρό νόμισμα. Ένα σημαντικό τμήμα αυτής της ρευστότητας κατευθύνθηκε σε επισφαλή τραπεζικά παράγωγα σε διάφορες χώρες, με συνέπεια η έναρξη της κρίσης να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα και στη γερμανική οικονομία.
Για να μπορέσουμε όμως να κατανοήσουμε τις εξελίξεις στην ΕΕ και στην ΟΝΕ θα πρέπει να γυρίσουμε μερικά χρόνια πίσω. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ήδη από τα τέλη του 20ού αιώνα, είχε αντιληφθεί πως βρισκόταν σε δυσκολία να ανταγωνιστεί τους υπόλοιπους δυτικούς οικονομικούς πόλους (Β. Αμερική, Ιαπωνία) καθώς και τις αναδυόμενες οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Ρωσία χώρες της ΝΑ Ασίας). Για το λόγο αυτό, υιοθέτησε τη στρατηγική της Λισσαβόνας η οποία αποσκοπούσε σε μία συντονισμένη προσπάθεια ακόμη μεγαλύτερης εφαρμογής νεοφιλελεύθερων πολιτικών στο εσωτερικό της. Υπενθυμίζουμε ότι η Στρατηγική της Λισσαβόνας στόχευε στο να καταστήσει την ΕΕ την πιο ανταγωνιστική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο, το 2010, ικανή για οικονομική ανάπτυξη με καλύτερες θέσεις απασχόλησης και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα δεν ήταν αυτά που περίμεναν οι ευρωπαϊκές ελίτ. Η ετήσια αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ είναι σαφώς υπέρτερη στις ΗΠΑ σε σχέση με τις χώρες της ΟΝΕ, οι οποίες υπολείπονται και από τους αντίστοιχους βρετανικούς ρυθμούς.
Σε αντίστοιχα συμπεράσματα οδηγούμαστε αν εξετάσουμε την εξέλιξη της συνολικής παραγωγικότητας.
Η εξέλιξη αυτή δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση. Σε αντίθεση με τις χώρες της ΟΝΕ, οι ΗΠΑ έδωσαν ιδιαίτερο βάρος στην τεχνολογική καινοτομία, γεγονός που συνέβαλε αποφασιστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας της οικονομίας τους.
(...)
Η δημιουργία της ΟΝΕ, στη συνέχεια, και η χρήση του ευρώ από τις χώρες της ευρωζώνης περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Κι αυτό γιατί οι πολύ μεγάλες διαφορές παραγωγικότητας μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης λειτούργησαν υπονομευτικά για τις οικονομίες των χωρών αυτών. Η έλευση της κρίσης και στην ευρωπαϊκή οικονομία έπληξε τις περισσότερες χώρες εντός και εκτός της Ευρωζώνης, αν και με διαφορετικό τρόπο. Το πρόβλημα πήρε ιδιαίτερες διαστάσεις δεδομένου ότι οι ευρωπαϊκές οικονομίες κατά βάση συναλλάσσονταν μεταξύ τους και η διάχυση των πιέσεων από τη μία στην άλλη έγινε γρήγορα εμφανής. Ταυτόχρονα η ανάπτυξη των νέων οικονομικών ανταγωνιστών (κυρίως Κίνα, Ινδία, Ρωσία) δυσχέραινε την επίλυση της κρίσης μέσω της εξωστρεφούς επέκτασης. Η μεγάλη φιλοδοξία να αναδειχθεί το ευρώ σε παγκόσμιο νόμισμα, άρα και προφυλαγμένο από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις, δεν μπόρεσε να γίνει πραγματικότητα. Το 2004, το 19% των συναλλαγών σε συγκεκριμένα χρηματοοικονομικά προϊόντα (spot, swaps, outiright), ήταν σε ευρώ, με το δολάριο να κυριαρχεί σε ποσοστό 44%, τη βρετανική λίρα με 8,5% και το γιεν με 10%. Το πιο σημαντικό όμως είναι η παρουσία του ευρώ στο σύνολο των παγκόσμιων αποθεματικών. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, το 2007 το 63,9% των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων ήταν σε δολάρια ΗΠΑ, το μερίδιο του ευρώ έφτανε το 26,5%, η στερλίνα περιοριζόταν στο 4,7%, και το γιεν στο 2,9%. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν πως μέχρι το πρώτο τρίμηνο του 2013 δεν έχουν επέλθει σημαντικές μεταβολές. Έτσι, ο βαθμός βαρύτητας διαφόρων νομισμάτων στα συναλλαγματικά αποθέματα κεντρικών τραπεζών είναι 61,89% για το δολάριο, 23,92% για το ευρώ, 4% για τη βρετανική λίρα 3,94% για το γιεν, 0,13% για το ελβετικό φράγκο και 6,12% για τα άλλα νομίσματα.
Μπροστά λοιπόν στον κίνδυνο ανεξέλεγκτων καταστάσεων, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αποφάσισε να εφαρμόσει μία παρόμοια με αυτή που υιοθέτησε η FED στις ΗΠΑ πολιτική: να προμηθεύσει, δηλαδή, με τεράστιες ποσότητες χρήματος τις τράπεζες ώστε να απαλλαγούν από τα λεγόμενα τοξικά ομόλογα. Μόνο που υπήρχαν τρεις σημαντικές διαφορές: α) το γεγονός πως το δολάριο παρέμενε το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα επέτρεπε στην αμερικανική κυβέρνηση να εκδίδει "λευκές επιταγές" τουλάχιστον για το διάστημα της κρίσης χωρίς να κινδυνεύει η αξία του δολαρίου, β) ως ομοσπονδιακό κράτος, οι ΗΠΑ μπορούσαν να προχωρήσουν σε εσωτερική αναδιανομή των πιο πλεονασματικών Πολιτειών προς τις πιο ελλειμματικές. Ο sui generis χαρακτήρας της Ευρώπης δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο. γ) η Wall Street διέγραψε τα τοξικά CDO μέσω της παρθενογένεσης ενός χρηματοοικονομικού εργαλείου που έριξε το κόστος σε βάρος των φορολογουμένων. Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές τράπεζες για να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα υιοθέτησαν το ακόλουθο σχέδιο: ένα τμήμα του δημόσιου χρήματος που είχαν λάβει, χρησιμοποιήθηκε με τη μορφή στοιχήματος για το ενδεχόμενο που, λόγω των διεθνών πιέσεων, ένα κράτος θα οδηγείτο στη χρεοκοπία. Έτσι, υπήρξε η στροφή προς τα ασφαλιστικά συμβόλαια κινδύνου CDS τα οποία αποζημιώνουν τον κάτοχό τους για αρκετές περιπτώσεις που κάποιος άλλος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του (πχ ένα κράτος να μην μπορεί να πληρώσει ένα ομόλογο).
Μετά την παρέμβαση της ΕΚΤ και μέσω της αναμόχλευσης, οι τράπεζες άρχισαν να βελτιώνουν τους προϋπολογισμούς τους αλλά η όλη εξέλιξη τις οδήγησε, αφενός στο να μειώσουν το δανεισμό προς τος χώρες της περιφέρειας και αφετέρου στο να σταματήσουν να αγοράζουν μακροπρόθεσμους τίτλους επιλέγοντας τα βραχυπρόθεσμα εργαλεία (επιταγές, συναλλαγματικές, εγγυητικές επιστολές, κτλ), πράγμα που είχε ως συνέπεια την έλλειψη πιστώσεων και την αυξανόμενη ύφεση σε όλη την Ευρωζώνη. Οι χώρες που είχαν δαπανήσει μεγάλα ποσά για τη διάσωση των τραπεζών ωθήθηκαν σε αύξηση του δημόσιου δανεισμού και η αυξανόμενη προσφορά κρατικών χρεογράφων άσκησε ανοδική πίεση στις αποδόσεις. Στο μάτι του κυκλώνα βρέθηκαν οι πιο αδύναμες οικονομίες του Νότου (Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία), οι οποίες έπρεπε να αντιμετωπίσουν σημαντικά ελλείμματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και κατά συνέπεια θεωρήθηκαν ως ευεπίφορες για πτώχευση. (Σε αυτές προστέθηκε αλλά για διαφορετικούς λόγους -λόγωω της συμμετοχής του τραπεζικού της συστήματος στη στεγαστική φούσκα- η Ιρλανδία).
Έτσι φτάσαμε στην εκδήλωση της κρίσης στην Ελλάδα.
Αλλά για αυτό, θα χρειαστεί τελικά κι ένα τρίτο μέρος, ώστε να υπάρχει μια σφαιρική εικόνα για την ερμηνεία της κρίσης.
12 σχόλια:
αυτο δεν ειναι η ερμηνεία της κρίσης. Η κρίση ειναι κλασσική κρίση υπερπαραγωγής του καπιταλισμού, οταν το ποσοστό κέρδους κατακρημνίζεται, γιατι η κεφαλαιοκρατική συσσώρευση γίνεται πάντα με αύξηση του αριθμού των ανέργων και αύξηση της σχετικής και απόλυτης εξαθλίωσης του λαού. Σε κάθε νέα μονάδα επένδυσης σταθερού κεφαλαίου αντιστοχεί συνεχώς λιγότερο μεταβλητό κεφάλαιο. Μονο έτσι οι κεφαλαιοκράτες έχουν μέσο και μέγιστο κέρδος όταν πραγματοποιούν κεφαλαιοκρατική συσσώρευση.
Η διακύμανση των επιτοκίων, η αγορά της στέγης και τα χρηματιστηριακά παράγωγα ακολουθούν την πορεια του βιομηχανικού κύκλου, απο την αναζωογόννηση, μεχρι την κρίση. Η βάση ειναι η βιομηχανία πάνω στην οποία χτίζεται το διεθνές πιστωτικο σύστημα , αναγκαίο συστατικο του καπιταλισμού απο τη γέννησή του. Το χρήμα είναι γενικο ισοδύναμο ως εμπόρευμα, αλλα ειναι και το μέσο πληρωμής. Χωρίς πίστη δεν υπάρχει καπιταλισμος. Στη πρώτη περίπτωση, που αντανακλάται η βιομηχανία, πληρώνεις για να αγοράσεις. Στη δεύτερη περίπτωση, που αντανακλάται η πίστη, αγοράζεις πληρώνοντας στο.... μέλλον. Ετσι συνεχώς συναλλαγματικές, επιταγές, γραμμάτια, παράγωγα αλλάζουν χέρια διευκολύνοντας τις πληρωμές παγκοσμίως, μειώνοντας συνεχώς την αναγκαία ρευστότητα και βέβαια το επιτόκιο δανεισμού, ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, επομένως και αυξάνοντας τον ΟΓΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΜΕΝΗΣ ΥΠΕΡΑΞΙΑΣ ανά μονάδα χρόνου,ωφελώντας πάντα εκεινές τις χώρες που βρισκονται ψηλά στο παγκόσμιο καπιταλιστικό καταμερισμο της εργασίας, τις λεγόμενες ιμπεριαλιστικές χώρες. Τα δανειακά μέσα ειναι τεράστια, τα λιμνάζοντα υπερκέρδη συσσωρεύονται αμέσως και επενδύονται διεθνώς με εξαγωγή κεφαλαίου σε χώρες με χαλή οργανική σύνθεση κεφαλαίου, με χαμηλές τιμές της γης, με φτηνές πρώτες ύλες, που προσφέρουν μέγιστα κέρδη απόδοσης μέσω της λεηλασίας.
Αυτο συμβαίνει γιατι οι ιμπεριαλιστικές χώρες έχουν πολύ μεγαλύτερη παραγωγικότητα της εργασίας, και πολύ μεγαλύτερη εντατικότητα της εργασίας, επομένως ο μέσος κοινωνικα αναγκαίος χρόνος για την παραγωγή των εμπορευμάτων τους (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ) ειναι ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟΤΕΡΟΣ από οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ετσι και το νομισμά τους, ως γενικο ισοδύναμο εμπορευμάτων, έχει πάντα πολύ μικρότερη σχετική αξία (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ) από το νόμισμα άλλων χωρών, πράγμα που σημαίνει ότι τα επιτόκια ειναι πολύ μικρότερα και η πίστη ΥΠΕΡΑΥΞΑΝΕΙ τα κέρδη των κεφαλαίων τους σε αντιθεση με τις εξαρτημένες χώρες και τις μισοαποικίες.
το δολάριο είναι νο1 παγκοσμιο αποθεματικο νομισμα για ένα και πολύ συγκεκριμένο λόγο, αποφέρει μια πολύ χαμηλή πλην τη σταθερότερη απόδοση (ποσοστό κέρδους) σε οποιονδήποτε επενδυτή παγκόσμια. Καθε μεγάλος κεφαλαιοκράτης, ολιχάρχης του χρηματιστικού κεφαλαίου, και κάθε κεντρική τράπεζα προτιμά μεγάλο ποσοστό του χαρτοφυλακίου του/της να ειναι γεμάτο αμερικανικα χρεόγραφα.
Αυτο οφείλεται στην ευρωστία της οικονομίας των ΗΠΑ, στον τεράστιο ογκο των συναλλαγών της, πληρωμών της δΙΕΘΝΩΣ (ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ), σε αντιθεση με κάθε άλλη οικονομία του πλανήτη και βεβαιως στο οτι η παραγωγικότητα της εργασίας και η εντατικότητά της ειναι μεγαλύτερη και πάλι ΔΙΕΘΝΩΣ. Η βιομηχανία της ειναι πολύ πιο αυτοματοποιημένη απο αλλες χώρες.
Η υποτίμηση του δολαρίου δεν γινεται για πλάκα οπως υπαινίσσεται ο συγγραφέας. Αυτά ειναι για αφελεις μικροαστούς. Αν ήταν έτσι οι πάντες θα ειχαν ξεπουλήσει τα ομολόγα δημοσίου των ΗΠΑ και τα κρατικά χρεόγραφα των ΗΠΑ, γιατι θα έβλεπαν ότι δεν έχουν αντικρυσμα. Κάθε φορά που υποτιμάται το δολάριο, την υποτίμηση τη πληρώνει σκληρότατα ο αμερικανικος λαός, γιατι το αμερικανικο κράτος οφείλει να εγγυάται τη σταθερή απόδοση των ομολόγων και των κρατικών χρεογράφων, αν δε θέλει το χρέος των ΗΠΑ να εκτιναχθεί στα ουράνια. Πάντα κάποιος πληρώνει τη χασούρα, δεν γεννιούνται αξιες εκ του μηδενός. Το κρατικο χρέος, η κι αλλιώς εθνικό, δεν λέγεται τυχαία έτσι, πληρώνεται πάντα απο το μονιμο φορολογικο υποζύγιο, δηλαδή τον εργαζόμενο λαό.
Η φτώχεια στις ΗΠΑ ειναι τεράστια. Οι στατιστικές ειναι του κώλου. Μετράνε για εργαζόμενο όποιον κάνει μεροκάματο μια φορά το μήνα.
....
μαοϊζων χε χε
Πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι, παράταξη αλληλογρονθοκοπουμένων τσιτάτων, παπαγαλιστί, συμβατική χρήση όρων άνευ αγωνίας για το περιεχόμενό τους, και στο τέλος "καρφωμένο" το επιθυμητό συμπέρασμα, τόσο άτσαλα, που λες, μήπως είναι μια μαγκιώρα ...αμφισβήτησή του;
Αρκετά καλά για "κόντρα"-μαοϊκό*χε^n!
Ηγουν....κομμισσάριο του μεσοπολέμου, που απορεί γιατί δεν ψαρώνει τον ....Τραμπάκουλα!
Σεκτάρ,
αρκει μονο να εντοπίσεις τα λάθη στους συλλογισμούς μου.
Αλλα πιστεύω ότι δεν μπορεις (αν αυτα υπάρχουν, δε σου το υπόσχομαι :-)), γιατι ξέρεις οτι καραδοκουν αποσπάσματα απο το Κεφάλαιο και οχι μονο.
Οπότε πετάς μια κουβεντούλα για το καιρό. Συνέχισε έτσι.
μαοϊζων
σε προκαλώ λοιπόν μαθητεyόμενε μάγε κύριε Σεκτάρ...
γραφεις
....παράταξη αλληλογρονθοκοπουμένων τσιτάτων...
ιδού η Ρόδος
ορίστε, μπορεις να αναδειξεις τις υποτιθέμενες αντιφάσεις μου. Προβλέπω ομως να κοβεις λάσπη γρήγορα. Πρόσεξε ειδικά στο ζήτημα του χρήματος θα πονέσεις, το εγραψα επίτηδες, για σένα ειδικά, για να τσιμπήσεις πουλάκι μου. Και κάτι μου λέει οτι έχεις τσιμπήσει αρκετά...
el quinto
Απάνω τους κουίντο, και τους φάγαμε.
αγαπητέ ρολο...
τελικα εισαι απ' τους λιγους που συμπαθώ εδώ μέσα, γιατι το εχεις πιάσει το νοημα.
περιμένω τις αντιφάσεις που υποτιθεται βρηκε ο Σεκτάρ για να δειξω πως διαφοροι αναμασουν μικροαστικες-σοσιαλδημοκρατικές θεωρίες και τις πλασάρουν ως μαρξιστικές.
el quinto
Άσε τις γλίτσες.
για να το θέσω κι αλλιώς και κλεινω για σήμερα...μαζί με ένα βοηθημα για τον Σεκτάρ
και κάθε σοσιαλδημοκρατικά παρεκκλίνοντα στα οικονομικά
προς το τέλος ο συγγραφέας του πονήματος μας γράφει οτι η Ελλάδα είχε καραελλειμματικο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, οπότε λογικο τα επιτόκια δανεισμού της να εκτιναχθούν.
Το ερώτημα ειναι γιατί η Ελλάδα και οχι μονο η ελλάδα, αλλά κι άλλες χώρες της Ευρώπης έχουν ελλειμματικο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και βεβαίως και πληρωμών;
Γιατι απλούστατα ειναι εξαρτημένες χώρες μεσαίου επιπέδου ανάπτυξης που τώρα μάλιστα με τη βούλα του Σύριζα τίθενται υπο αυστηρή επιτροπεια για χρονια. Τοσο καιρό ΠΡΟ ΚΡΙΣΗΣ το ισοζύγιο πληρωμών γινόταν χρόνο με το χρόνο περισσότερ ελλειμματικο, απλου΄στατα γιατί η βιομηχανία της Ελλάδας διαλυόταν μεσα στην ΕΕ (πράγμα που θα γινόταν αναπόφευκτα και εκτος ΕΕ με καπιταλισμο), και οι εξαγωγές μειώνονταν έναντι των εισαγωγών της.
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΛΟΙΠΟΝ ΕΙΝΑΙ ΟΤΙ Η ΕΛΛΑΔΑ ΠΛΗΡΩΝΕ ΤΡΕΛΟΥΣ ΤΟΚΟΥΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΑΝΕΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ΤΗ ΚΡΙΣΗ. ΕΠΙ ΣΗΜΙΤΗ ΓΙΝΟΤΑΝ ΤΟ ΕΛΑ ΝΑ ΔΕΙΣ. Αλλα αυτά δεν τα γράφουν οι σοσιαλδημοκράτες. Γιατι η σχετική αξια του ελληνικού ευρώ , ως ισοδύναμο εμπορευμάτων, ήταν πολύ μεγαλύτερη απ' ότι στην Γερμανία.
Ετσι λοιπόν στη κρίση, καπιταλιστικές χώρες σαν την Ελλάδα, έχουν μονο την εξής μια δυνατότητα για να ενισχύσουν τα κέρδη των καπιταλιστών τους, να υποβιβάσουν οσο γίνεται το μεταβλητό κεφάλαιο, ρίχνοντας τη τιμή της εργατικής δύναμης στα τάρταρα, αυξάνοντας την ανεργία, υπεραυξάνοντας το βαθμό εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης υ/μ. Ετσι ανακτάται και το ποσοστό κέρδους. ΣΤον αντίποδα έχουμε τις γνωστές σοσιαλδημοκρατικές θεωρίες του κώλου, δηλαδή του Σύριζα, ότι μπορει να υπάρξει ανάπτυξη στη Καπιταλιστική Ελλάδα και καλά με αύξηση των μεροκαμάτων.. χα χα!!! Προφανως όπως ο Γιωργάκης το 2009 δεν τα πίστευε και πήρε τις εκλογές, με το "λεφτά υπάρχουν", το ίδιο έκανε και ο Σύριζα.
Ως γνωστόν, χώρες ιμπεριαλιστικές και όχι μεσαίου επιπέδου ανάπτυξης σαν την Ελλάδα , έχουν ΠΑΝΤΑ ακριβώς λόγω της μεγαλύτερης παραγωγικότητας και εντατικότητας της εργασίας τους μεγαλύτερο υ/μ απο κάθε Ελλάδα, έτσι τα μεροκάματα είναι πάντα καλύτερα στη Γαλλία απ' ότι στην Ελλάδα. Παρόλα αυτα, το καιρό της κρίσης, το κεφάλαιο και μέσα στις μητροπόλεις για να ανακτήσει το ποσοστό κέρδους θα φροντίσει να αυξήσεις το υ/μ, δεν θα το κάνει ομως όπως το κάνει στην Ελλάδα, γιατι το υ/μ της Γερμανίας και της Γαλλίας ειναι >> μεγαύτερο απο το υ/μ της Ελλάδας. Θα πάρει ηπιότερα αλλα σιγουρα σκληρα μέτρα, φέρνοντας την εργαστική δύναμη στην Ελλάδα στη κατάσταση της Βουλγαρίας (προ κρίσης), φέρνοντας την εργατική δύναμη στην Γερμανία στην κατάσταση της Ελλάδας (προ κρίσης)
__________
el quinto
συνεχίζω με το βοήθημα
καμια γλίτσα Ρολοοο, οριοθετήσου αν συμφωνεις με το Σεκταρ που και πως, ολα τα άλλα ειναι για τον καιρο.
Βοήθημα
1) σε χώρες με μεγαλύτερη οργανική συνθεση του κεφαλαίου σ/μ , τόσο η παραγωγικότητα της εργασίας , όσο και η εντατικότητα της εργασίας ειναι μεγαλύτερες. (1ος Τομος του Κεφαλαίου)
2) η αξια στους μαρξιστές εχει πολύ συγκεκριμένη έννοια, ειναι ΜΕΤΡΟ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ, οπότε σε χώρες με μεγαλύτερη οργανική σύνθεση του κεφαλαίου σ/μ, η σχετική αξία του χρήματος ειναι μικρότερη απο κάθε άλλη χώρα. (1ος Τομος του Κεφαλαίου). Ο συγγραφέας -χωρίς τώρα να τον μέμφομαι γι αυτό- προφανώς οταν αναφέρεται στην αξια του νομισματος, αναφέρται στην συναλλαγματική του ισοτιμία. Αλλα αυτο για μας τους μαρξιστές ειναι άσχετο με την αξια του χρήματος. Για την ακρίβεια η συναλλαγματική ισοτιμία ανάμεσα σε μια χώρα Α και μια χώρα Β κρίνεται απο τις πληρωμές της Α προς τη Β και τουμπλαλιν. Αν η Β πληρώνει περισσότερα στην Α απ' οτι η Β στην Α, τότε η συναλλαγματική ισοτιμία ευνοεί το νόμισμα της Α έναντι της Β (3ος Τομος του Κεφαλαίου), προφανώς βλέπετε άμεσα τη σχέση με την παραγωγικότητα και εντατικότητα της εργασίας. Το ισοδύναμο του τεράστιο ελλειμματος εμπορίκου ισοζυγίου των ΗΠΑ, υπάρχει με την σχέση Αγγλίας-Ινδιας το 19ο αιώνα. Μια ιμπεριαλιστική χώρα με πολλους τρόπους μπορει και παρατεινει τις δοσεις των χρεών τις φορτώνοντας τα βάρη στους λαούς των εξαρτημένων χωρών και μισο-αποικιών.
3) Ως γνωστόν η αναγκαία ποσότητα χρήματος σε μια αγορά σε ισορροπία ειναι ίση με το λόγο της ΤΙΜΗΣ της ποσότητας των εμπορευμάτων που πωλιούνται προς τον αριθμό των περιστροφών της μονάδας του χρήματος. (1ος Τομος) Ειναι μονο αυτό κύριε Σεκτάρ; Οχι. Στον αριθμητή πρέπει να αφαιρέσουμε ό,τι αγοράζεται με ΠΙΣΤΩΣΗ και να προσθέσουμε τις ληξιπρόθεσμες οφειλες. (2ος Τομος, 3ος Τομος, Εγχειρίδιο Πολιτικής Οικονομίας ΕΣΣΔ, το σταλινικο, το πρώτο μετά το θάνατο του μεγάλου)
4) Απο το παραπάνω καταλαβαίνει κανεις αμέσως τη σημασία της πίστωσης και ψυχανεμίζεται τι γινεται με το επιτόκιο, που πάντα ακολουθει το βιομηχανικο κύκλο. Εκτινάσσεται προσωρινά στη κρίση (αυξάνουν απότομα οι ληξιπρόθεσμες οφειλές, μειώνονται οι πιστώσεις) και σιγά σιγά κατεβαινει μέχρι λίγο πριν την κριση (δες τι γινοταν με τον Αλαν Γκρίσπαν διοικητή της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ που το ειχε ρίξει στα τάρταρα, ενισχύοντας τις κερδοσκοπικές διαθέσεις του χρηματιστικού κεφαλαίου, ακομη κι αν ψυχανεμιζόταν οτι οπου να ναι θα γινει της...ποπης, έπρεπε να διαμορφωθει το τοπιο για την επομενη μερα, εις βάρος ολων των άλλων (Για περισσότερα 3ος Τομος του Κεφαλαίου, ολοι οι κεντρικοι τραπεζίτες κάνουν ΠΑΝΤΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΑ ΙΔΙΑ για να ενισχύσουν το μεγάλο κεφάλαιο)
5) Τώρα για να καταλάβουμε τα σύγχρονα χρηματιστηριακά παράγωγα και πως αυτά βοηθούν στο διεθνές πιστωτικο σύστημα του καπιταλισμού, ας πάμε εκλαϊκευτικά σε ένα θέμα των ημερών για το ποδόσφαιρο. Οι νταβατζήδες του αθλήματος ζητάνε ανταποδοτικά στοιχήματα. Δηλαδή οι εταιρίες των στοιχημάτων να στηρίζουν ως ΕΠΙΣΗΜΟΙ χορηγοι και επενδυτές τις εταιρίες του ποδοσφαίρου. Αυτο ξέρουμε πολύ καλά ότι ετσι κι αλλιώς γινεται με τα στημένα πρώτα απ' ολα. Αλλα το ίδιο ακριβώς γινεται με ολα τα στοιχηματζίδικα χρηματιστηριακά παράγωγα που σε ζαλίζουν το κεφάλι. ΕΙΝΑΙ ΑΚΡΙΒΩΣ ΤΟ ΙΔΙΟ ΠΡΑΓΜΑ. ΕΝΙΣΧΥΟΥΝ ΤΗΝ ΠΙΣΤΩΣΗ. και ειναι τόσο παλιά, οσο ο καπιταλισμος στην Ολλανδία, με πρώτο εμπόρευμα προς στοιχημα : την τιμή της τουλίπας :-).
el quinto
Γλίτσα, επιμένω.
Δείτε, πως μπορεί κανείς να βάνει τα παπαγαλάκια του Καπιταλισμού να τρέχουν και να μην φτάνουν, με απλά λόγια, κατανοητά στον Λαό:
"Η ερμηνεία της κρίσης. Υπάρχει διέξοδος; Μια ανάλυση" του Προκόπη Κωφού
....όταν μελετάει και αφομοιώνει τους κλασσικούς.
Καλός ο Μαρξ με το Κεφάλαιό του, καλή η Πολιτική Οικονομία της Ακαδημίας Επιστημών, καλή και η Αλφαβήτα, ούτε λόγος. Αλλά η Θεωρία δεν είναι για να την ταριχεύουμε μην τυχόν και μας μολυνθεί, σαν τον οκνηρό δούλο της παραβολής των ταλάντων ("...καὶ φοβηθεὶς ἀπελθὼν ἔκρυψα τὸ τάλαντόν σου ἐν τῇ γῇ·...."). Η Θεωρία πρέπει να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται σύμφωνα με τα δεδομένα ενός κόσμου, που αλλάζει.
Κι αυτό μπορεί να ενέχει τον κίνδυνο της αναθεωρητικής παρέκκλισης (ρεβιζιονισμός), αλλά και η αποστέωση δίνει ακριβώς τα ίδια αποτελέσματα με την αναθεώρηση: Σκουριασμένα όπλα, που δεν μπορούν ν' αντιμετωπίσουν τον εχθρό.
Συνεπώς ο Επαναστάτης πρέπει να τολμάει να αναπτύσσει και την Θεωρία του, γνωρίζοντας ότι παίρνει και ρίσκα. Επανάσταση εκ του ασφαλούς δε γίνεται!
Καλά είναι να τσαμπουνάμε "κρίση υπερσυσσώρευσης, κλπ", αλλά σήμερα έχουμε δεδομένα, που δεν υπήρχαν τότε, που ο Ford αναφώνησε "αν δεν πληρώνω τους εργάτες μου, πως θα αγοράζουν τα αυτοκίνητά μου;". Σήμερα, όλοι μιλάνε για "ανταγωνιστικότητα", "έκρηξη χρέους", "fiat money", "ποσοτική χαλάρωση", "ανάπτυξη" που δεν έρχεται, έχουμε ξεπεράσει την εκτατική ανάπτυξη του Καπιταλισμού, έχει τελειώσει η Αποικιοκρατία, κλπ., κλπ. κλπ.
Αν δεν τα εξηγήσουμε όλα αυτά, διαλύοντας τις θολούρες και επιβεβαιώνοντας τις βασικές μας αρχές, την αναγκαιότητα της Επανάστασης και του Σοσιαλισμού, θα μοιάζουμε σαν τους καλογεροπαπάδες, που διαβάζουν από τον άμβωνα κάτι ακατανόητα κείμενα στην Αλεξανδρινή......
ΑΥΞΑΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ, επομένως και αυξάνοντας τον ΟΓΚΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΜΕΝΗΣ ΥΠΕΡΑΞΙΑΣ ανά μονάδα χρόνου,
αυτο εχει σημασια για την α εταιρια, στην μαχη της αγορας αλλα δεν αλλαζει τα πραγματα οταν κοιταζεις το συνολο της τοπικης ή της παγκοσμιας αγορας. Οταν βαζεις μια τεχνολογικη καινοτομια, αυξανεις την ταχυτητα παραγωγης αλλα και την ποιοτητα, αυτο ειναι σημαντικο για να πουλησεις περισσοτερα απο τον ανταγωνισμο.
Περα απο αυτο, το χρημα δεν εχει αξια, αντιπροσωπευει αξια. Αν ηταν ετσι, θα 'εκοβε' ο καθενας οσο ηθελε. Αυτο δεν συμβαινει γιατι τοτε θα αποκτουσε την αξια της εκτυπωσης κα του χαρτιου (που ειναι η αξια του σαν εμπορευμα). Η αξια του χρηματος σαν κοινωνικο εμπορευμα ειναι οχι η αξια της εκτυπωσης αλλα η ιδιοτητα του να αντιπροσωπευει την αφηρημενη αξια των εμπορευματων.
Βλεπουμε και εδω την αδυναμια του quinto να μεταβει απο το πεδιο της αφαιρεσης, στο σιγκεκριμενο της αγορας.
Ο νομος της αξιας, ειναι αφαιρεση.Δεν ειναι μεταφυσικος, ο τροπος που καθοριζει τις τιμες εξαρταται απο τις συνθηκες που υπαρχουν στη σφαιρα της αγορας. Το πιο κλασσικο παραδειγμα ειναι οι κυκλοι της κρισης, αλλα και το πιο συνηθες (καθημερινο) τα μονοπωλια, τα οποια αλλαζουν τις συνθηκες τις αγορας και ετσι αλλοιωνουν την απολυτη ισχυ του νομου της αξιας. Για του λογου το αληθες, οταν ο Μαρξ περιγραφει τα μονοπωλια δεν ισχυριζεται οτι αλλαξε το μαρξισμο. Πιθανο βεβαια να ειχε καποιο quinto που να το ισχυριστηκε αυτο.
H Aμερικη ειναι υπερδυναμη με τον πρωτο στρατο, την πιο ισχυρη οικονομια και φτωχους κατοικους.
Η Ελλαδα παλι ειναι τελειως διαφορετικη. Στην καλη της περιοδο ειχε εξαγωγες κεφαλαιων στα βαλκανια, η ναυτιλια της απο τις πρωτες στον κοσμο.
Η διαφορα ειναι οτι η Ελλαδα ειναι εξαρτημενη. Ολη η φασαρια γινεται για αυτο.
Ομως η ποιοτητα καπιταλισμου δεν ειναι το ιδιο με το υψος της οικονομικης αναπτυξης. Η ικανοτητα εκμεταλλευσης ξενων αγορων δεν ειναι το ιδιο με το ποσες στροφς φερνει η αγορα σου στην χρονικη μοναδα.
Δημοσίευση σχολίου