Στο έδαφος του σοσιαλισμού

Πιάνουμε το νήμα της πολιτιστικής επανάστασης από εκεί που το αφήσαμε χτες και συνεχίζουμε με το δεύτερο και πιο θεωρητικό μέρος. Υπόψη πως παρουσιάζω κάποια σημεία, όπως ακούστηκαν, σε (κατά κάποιον τρόπο, εννοούμενο) πλάγιο λόγο, χωρίς απαραίτητα να τα ασπάζομαι ή να εκφράζω τη δική μου άποψη (εκτός από τα σημεία που το αναφέρω ρητά). Τα σημεία αυτά εκτίθενται συνοπτικά με παυλίτσες (μετά από τελείες) και τυχόν αβαρία κατά τη μεταφορά, πιστώνεται στην κε του μπλοκ.

Για τους μαοϊκούς η Π.Ε. είναι το τρίτο βασικό αγκωνάρι από την ιστορία του επαναστατικού κινήματος, μετά από την Παρισινή Κομμούνα και τον Οκτώβρη του 17'. Κι αν μοιάζει καμιά φορά η αλήθεια τους πελώριο ψέμα, παγωμένη στο χρόνο κι εκτός εποχής, έχουν ωστόσο τη βεβαιότητα πως (όπως λέει κι ο Τσιριγώτης στους μαθητές του): πέντε και πέντε μας κάνουν δέκα και δε θα πάρουμε τη γνώμη του κοινού για αυτό.

Η Π.Ε. (ή ΜΠΠΕ για το μαοϊκό χώρο) απαντά στο ζητούμενο της επαναστατικής πολιτικής-στάσης σε συνθήκες σοσιαλισμού. Κάτι που θυμίζει πολύ τη δική μας φράση [πχ κυβέρνηση] στο έδαφος του καπιταλισμού και το αντίστοιχο πρόβλημα της επαναστατικής πολιτικής-στάσης σε μη επαναστατικές συνθήκες.

Το καινούριο που φέρνει (για αυτούς) ο Μάο δεν ήταν η ιδέα του ενδεχόμενου παλινόρθωσης (κάτι που είχε επισημάνει πχ κι ο Μαρξ στη 18η Μπρυμαίρ, σε ένα απόσπασμα για τις αντιφάσεις και τα πισωγυρίσματα της επανάστασης). Αλλά ο τρόπος που αποκρούεται αυτό κι η θεωρητική ανάλυση των αντιθέσεων, που μπορεί να οξυνθούν και να εξελιχθούν σε ανταγωνιστικές, ενώ δεν είχαν αρχικά τέτοιο χαρακτήρα.

-Η (κατ' αυτούς) νέα Αστική Τάξη (ΝΑΤ) γεννιέται σε τρία πεδία:
στην οικονομία και τη μικρή εμπορευματική παραγωγή, όπου εφαρμόζεται ο νόμος της αξίας κι αναγεννιέται αδιάκοπα ο καπιταλισμός.
Στο επίπεδο του εποικοδομήματος, των ιδεών, των θεσμών, ηθών κι εθίμων.
Στο κόμμα, που αντανακλά κάποιες κοινωνικές τάσεις και δε μένει "αδιάβροχο" απ' αυτές -κάτι που ισχύει ακόμα και στις δικές τους μικρές οργανώσεις, πόσο μάλλον σε ένα κόμμα που πρωτοπορεί στη διεύθυνση μιας κοινωνίας.

-Στη σχέση βάσης-εποικοδομήματος υπάρχουν δύο ειδών αποκλίσεις: ο οικονομισμός που δίνει μονόπλευρα βάρος στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, παραμελεί τις παραγωγικές σχέσεις και την αντίστροφη επενέργεια-αλληλεπίδραση των δύο πόλων, θεωρώντας επαρκείς συνθήκες για την εδραίωση κι ανάπτυξη του σοσιαλισμού τη σοσιαλιστική εξουσία και τη σοσιαλιστική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.
Κι ο βολουνταρισμός που εκφράζεται πχ από τους αλτουσεριανούς και την κλασική αποθέωση του εποικοδομήματος (με τις "μαοϊκές" αναφορές), που θυμίζουν κάπως τον Κοέλιο: αν θέλεις κάτι πάρα πολύ, όλο το σύμπαν θα συνωμοτήσει για να το πετύχεις.
Το εποικοδόμημα μόνο σε ορισμένες συνθήκες μπορεί να γίνει υλική δύναμη, για να μετασχηματίσει τις παραγωγικές δυνάμεις και σχέσεις.

-Ένα παράδειγμα διαφορετικής έμπρακτης αντιμετώπισης, πχ στο ζήτημα της θρησκείας, ήταν η απόσταση μεταξύ της Αλβανίας που (αυτο)ανακηρύχθηκε σε αθεϊστικό κράτος και της κινέζικης πολιτιστικής επανάστασης, η οποία πάλεψε οργανωμένα ενάντια στις ριζωμένες για χιλιάδες χρόνια κομφουκιανές αντιλήψεις.

-Η περίοδος ως το 56' ήταν η ολοκλήρωση του αστικοδημοκρατικού μετασχηματισμού της Κίνας (που είχε όμως πεντάχρονα πλάνα από το 52'), για να ακολουθήσει το μεγάλο άλμα ως το 60' -χωρίς θεαματικά αποτελέσματα- και μια πενταετής περίοδος μεταβατικής ισορροπίας, μέχρι το ξέσπασμα της Π.Ε. το 66' -που κράτησε ως το 76' και δεν ολοκληρώθηκε το 69' όπως συχνά αναφέρεται.

Τελικά πέτυχε η Π.Ε;
Όχι! Ούτε το μεγάλο άλμα εξάλλου. Αλλά μέτρο της επιτυχίας τους είναι η παρακαταθήκη που άφησαν κι όχι μια κυνική, εμπειρική εκτίμηση εκ του αποτελέσματος, που είναι και το μόνο που ενδιαφέρει τους αστούς. Γιατί ποιος μπορεί να πει πχ ότι ο Μπελογιάννης όντως έχασε;
Υπήρξαν βεβαίως στα πλαίσιά της και κάποιες ακρότητες. Κι είναι γεγονός πως η ανθρώπινη, ταξική φύση δεν αλλάζει, στέλνοντας πχ ένα διανοούμενο να δουλέψει υποχρεωτικά στους ορυζώνες. Αλλά το βασικό ζητούμενο της διαδικασίας αυτής ήταν να έρθουν οι ορυζώνες στο έδρανο.
Η πολιτιστική επανάσταση δεν είναι μόνο ιδέα, οι μάζες χρειάζονται να φαν κιόλας. Σημαίνει όμως πως η πολιτική έχει προτεραιότητα και βρίσκεται στο τιμόνι. Γι' αυτό οι κομμουνιστές δεν κάνουν ποτέ λόγο για σκέτη... οικονομία, αλλά για πολιτική οικονομία.

-Μερικές σκόρπιες, ενδιαφέρουσες επισημάνσεις.
Παρά τις κατηγορίες περί οικονομισμού προς το Στάλιν, αυτός έριχνε το βάρος στον οικονομικό λογισμό κι όχι στη χρηματιστική ανταλλαγή για την ανταλλαγή προϊόντων.
Οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις ήταν οι πρώτες που επιχείρησαν να ταυτίσουν-συνταιριάσουν τους δύο πόλους της αντίθεσης λογικού-ιστορικού, στην εξέλιξη της ανθρωπότητας.

-Οι Κινέζοι δεν αρκούνται στην κατάργηση-κοινωνικοποίηση της αστικής, μονοπωλιακής ιδιοκτησίας, αλλά δίνουν βάρος στον καταμερισμό εργασίας, τον τρόπο διοίκησης, κτλ. Όπως προκύπτει άλλωστε κι από το έργο των κλασικών (χειρόγραφο Μαρξ, πρώτη σημείωση για την αλλοτρίωση, αν το σημείωσα καλά), κατά την πρώτη εμφάνιση της ταξικής κοινωνίας, δεν είναι η ιδιοκτησία που προηγήθηκε του καταμερισμού εργασίας, αλλά η ύπαρξη του καταμερισμού είναι που επιβάλλει την ιδιοκτησία ως μορφή.

-Κάνουν λόγο για αντίθεση εκτελεστικής-διευθυντικής εργασία, που έχει έναν ευρύτερο ορίζοντα από το δίπολο χειρωνακτική-πνευματική εργασία. Μια εργασία μπορεί να είναι κοπιώδης, μηχανική, επαναλαμβανόμενη, χωρίς να είναι απαραίτητα χειρωνακτική.

-Ο σοσιαλισμός δεν είναι απλά μια κομμουνιστική κοινωνία, όπως βγήκε από τα σπλάχνα της καπιταλιστικής, και με τα σημάδια του ταξικού παρελθόντος της ανθρωπότητας, που κουβαλάει για να το μετασχηματίσει, αλλά μια κοινωνία που είναι μάλλον πιο κοντά στον καπιταλισμό, παρά τον κομμουνισμό κι αυτό είναι που αιτιολογεί τη θέση του Στάλιν για όξυνση της ταξικής πάλης.

Αυτό σηκώνει προφανώς αρκετή συζήτηση, καθώς δείχνει αφενός να αντιλαμβάνεται πολύ καλά τις αντιθέσεις και τα προβλήματα που έχει να επιλύσει ο σοσιαλισμός, αφετέρου όμως τον αποσπά κατά κάποιον τρόπο από τον κομμουνισμό, ως κοινωνικό σύστημα (στο βιβλίο του Τσιριγώτη για την Π.Ε. μάλιστα ο σοσιαλισμός αναφέρεται λανθασμένα κι ως ξεχωριστός τρόπος παραγωγής!). Προκύπτει επίσης εύλογα το ερώτημα πώς συνδυάζεται η όξυνση της ταξικής πάλης με την απονέκρωση του κράτους για να φτάσουμε στην ώριμη κομμουνιστική κοινωνία.

-Οι Κινέζοι προσπάθησαν να πατήσουν στην πρακτική πείρα των σοβιετικών και να βελτιώσουν την εφαρμογή της με διάφορα μέσα, που ήταν όλα σχετικά με την παραγωγή και την οικονομία, απαντώντας έτσι στην κατηγορία του ρομαντικού ιδεαλισμού που αγνοούσε τον τεχνικό εκσυγχρονισμό.
Αντί της (κατά βάση αστικής) αμοιβής με το κομμάτι, εφάρμοσαν πειραματικά την αμοιβή με την ώρα και με βάση κριτήρια εξοικονόμησης πόρων, κοινωνικής κατανάλωσης, αλληλεγγύης (μακριά απ' τη λογική του κέρδους). Αντικατέστησαν την προσκοπική λογική (;) ένας για όλους κι όλοι για έναν, με το όλοι για όλους. Προβληματίστηκαν πάνω στη διοικητική απλοποίηση, που θα έφερνε στο επίκεντρο της πολιτικής το μουζίκο και τη μαγείρισσα, κατά τις φράσεις των κλασικών, καθώς και στο αντίστοιχο της κοινωνίας των πολιτών στο σοσιαλισμό, που θα στήριζε τη σοσιαλιστική εξουσία (και αυτή ήταν μια βασική πτυχή της συζήτησης για τα συνδικάτα στη σοβιετική Ρωσία, και της λενινιστικής θέσης, σε διάκριση με την αυτοδιαχειριστική λογική της Κολοντάι και τη στρατιωτικοποίηση που πρότεινε ο Τρότσκι.

Προώθησαν τέλος τα ηθικά αντί για τα υλικά κίνητρα και τα εργοστασιακά πανεπιστήμια στην εκπαίδευση -που για πρώτη φορά επιχειρείται να συνδεθεί πραγματικά με την παραγωγή, αντίθετα με όλες τις αστικές προσεγγίσεις.
Η εκπαίδευση συνιστά ένα ξεχωριστό (και προβληματικό κατά τη γνώμη μου) κεφάλαιο, με την επικράτηση λογικών ενάντια στα τρία συνήθη κέντρα αναφοράς (σχολείο, βιβλίο, καθηγητής) και την υπερβολή στην ταξικότητα της γνώσης, που προκαλούσε στα ελληνικά αμφιθέατρα την ειρωνεία των Κνιτών σφων για το αστικό και το προλεταριακό ηλεκτρόνιο.
Καταγράφω παρεμπιπτόντως και μια ξώφαλτση σπόντα ενός εισηγητή για την πρόταση του ΚΚΕ για το 12χρονο σχολείο και το ερώτημα: σε ποια κοινωνία θα εφαρμοστεί;

Σημειώνω τέλος την παραδοχή ενός εισηγητή ότι δεν είναι ξεκάθαρο ποια από τα κείμενα του Μάο είναι όντως δικά του και ποια ανήκουν στους ερυθροφρουρούς. Κι επιφυλάσσομαι για ένα δικό μου κείμενο που θα κάνει τη σούμα και θα κλείνει τη "μαοϊκή τριλογία".