Τι Πλαστήρας τι Παπάγος

Διαβάζοντας αυτές τις μέρες τον πρώτο τόμο από το ιστόρημα του Σπύρου Λιναρδάτου "από τον Εμφύλιο στη Χούντα", που καλύπτει την περίοδο μέχρι το τέλος -χοντρικά- του 52 και την ανάδειξη του Παπάγου στον πρωθυπουργικό θώκο, η κε του μπλοκ είχε μια σειρά συνειρμούς και σκέψεις, που εκθέτει συνοπτικά παρακάτω.

Παρά τον έπαινο που επιδαψιλεύει εισαγωγικά στο συγγραφέα ο Ρωμαίος, ότι δηλαδή διαχωρίζει την προσωπική του θέση από τα γεγονότα, η προσέγγισή του Λιναρδάτου έχει σοβαρούς περιορισμούς. Καταρχάς είναι πρωτίστως δημοσιογραφική, εξ ου και ιστόρημα αντί ιστορίας, με πιο διεισδυτικές αναλύσεις. Επιπλέον, είναι αναπόφευκτα επηρεασμένη από το στίγμα της μεταγενέστερης πολιτικής διαδρομής και ένταξης του Σ.Λ.

Έτσι το ΚΚΕ εμφανίζεται να ρίχνει μύλο στο νερό της Δεξιάς και του παρακράτους με την αλλοπρόσαλλη πολιτική του και τις ακρότητες της ηγεσίας του. Ο Μιχάλης Κύρκος αντιθέτως, δε φέρει καμία ευθύνη για το "βέτο" που έβαλε στις υποψηφιότητες Πλουμπίδη, Μπελογιάννη, που θα εξασφάλιζε στο δεύτερο ειδικά βουλευτική ασυλία (τελικά κι οι υποψηφιότητες δεν προχώρησαν και ο Κύρκος αποχώρησε από την ΕΔΑ, αφού πρώτα πήρε την έδρα με τις δικές μας ψήφους). Κι όλοι οι συνεργαζόμενοι της ΕΔΑ απομακρύνονται από το σεχταρισμό της ηγεσίας, τη στάση του κόμματος, τους εναντίον τους μύδρους από τις ραδιοφωνικές εκπομπές του εξωτερικού (πάντα αυτό έφταιγε), αλλά δεν υπάρχει κανένα ψεγάδι εναντίον τους, επειδή που επιδίωκαν τη βουλευτική έδρα με τις ψήφους των κομμουνιστών, χωρίς όμως να δεσμεύονται σε τίποτα απέναντί τους. Η γνωστή αφήγηση του "εσωτερικού" για την ηγεσία που ρύθμιζε τα πάντα απέξω, χωρίς να έχει επαφή με την ελληνική πραγματικότητα.

Θα ήταν ενδιαφέρον να ερμηνεύσουμε υπό αυτό το πρίσμα και όσα γράφει για την εξάρτηση της χώρας από τον αμερικάνικο παράγοντα και τη συστηματική προσπάθεια του τελευταίου να βάλει προσκόμματα και να καθυστερήσει σκόπιμα την εκβιομηχάνιση της χώρας, για να την κρατά δέσμια και να εξυπηρετεί τα δικά του συμφέροντα.

Αλλά αυτό είναι μεγάλο θέμα για να το στριμώξουμε μαζί με τα υπόλοιπα (χωρίς μια σύγκριση με όσα γράφει και ο β' τόμος του δοκιμίου). Κρατάμε λοιπόν συνειρμικά την εικόνα από την ταινία για τον Μπελογιάννη, που έδειχνε την κυβέρνηση του Πλαστήρα να είναι καλή, να θέλει, να προσπαθεί, να μην την αφήνουν (από τα μέτρα επιείκειας μέχρι τα πάντα) και ερχόμαστε στο κυρίως θέμα, για να δούμε τι και κατά πόσο ισχύει.

Η σύγκριση των δύο πόλων, του εκάστοτε καλού και κακού μπάτσου του συστήματος, είναι ένα θέμα που απασχολεί διαχρονικά διάφορους "αριστερούς", θεωρείται "σταυρικό ζήτημα" που το κουβαλάνε σα Γολγοθά ως το τέλος και στοιχειώνει τη σκέψη τους χωρίς να την αφήνει να προχωρήσει πολιτικά πέρα από αυτό το σημείο: τη σχέση με το κέντρο, την τακτική συνεργασιών, κτλ.

Σε αυτούς εντάσσεται προφανώς κι ο Λιναρδάτος, που θεωρεί καταστροφική την τακτική του ΚΚΕ να θεωρεί την ΕΠΕΚ του Πλαστήρα ως την άλλη όψη του αστικού νομίσματος (η μία είναι η Δεξιά και εν προκειμένω ο Παπάγος) και να... να... έλα ντε. Και να, τι ακριβώς; Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως το κακό, σεχταριστικό ΚΚΕ ήθελε εκλογική συνεργασία (που τη ζητούσε και την έκανε πράξη για μια και μοναδική φορά το 56'), θα σκόνταφτε σε τοίχο, γιατί ο Πλαστήρας ενδιαφερόταν άμεσα για τις ψήφους της Εαμικής βάσης, αλλά απέρριπτε κατηγορηματικά τη συνεργασία, για να μην του κολλήσουν τη ρετσινιά του συνοδοιπόρου. (Κι αν αυτό σας θυμίζει μια μεταγενέστερη τακτική ενός άλλου... κεντρώου -τι κεντρώου; αριστερού και βάλε- πολύ καλά θυμάστε).

Είναι χαρακτηριστικό ένα περιστατικό που περιγράφει το βιβλίο πριν από τις εκλογές του 51', με το Σβώλο να πουλάει τελευταία στιγμή και να κλείνει συμφωνία με τον Πλαστήρα (που δεν ευδοκίμησε ούτε αυτή τελικά).

Στην τελική φάση των διαπραγματεύσεων συμφωνεί και το ΣΚΕΛΔ. Όταν όμως είναι έτοιμο το πρακτικό, οι Σβώλος και Τσιριμώκος αρνούνται να υπογράψουν και ζητούν προθεσμία μερικών ημερών. Στις 9 Αυγούστου, ο Πασαλίδης καταθέτει στον Άρειο Πάγο τον τίτλο και το έμβλημα της ΕΔΑ για τις εκλογές (.,,) Την ίδια μέρα πρόκειται να δώσουν την τελική τους απάντηση οι ηγέτες του ΣΚΕΛΔ, αν θα πάρουν μέρος στο συνασπισμό. Στο ζαχαροπλαστείο του Γιαννάκη είναι το ραντεβού (...) Αλλά οι δύο ηγέτες του ΣΚΕΛΔ, ίσως από παρανόηση, ίσως γιατί έχουν πάρει πια οριστικά τις αποφάσεις τους, δεν πηγαίνουν στο ραντεβού. Την ώρα εκείνη συναντιούνται στα παλιά Ανάκτορα και συζητούν με τον Πλαστήρα.
Οι εκπρόσωποι της ΕΔΑ πηγαίνουν τότε στα γραφεία της ΕΠΕΚ στη Βουλή να συναντήσουν τον Πλαστήρα και να του ζητήσουν συνεργασία. Ο αρχηγός της ΕΠΕΚ τους δέχεται με το καλοσυνάτο του ύφος και με τα συνηθισμένα του αστεία, και με τη θεσσαλική προφορά του τους λέει:
-Τι θέλτε ιδώ Κουκουέδες; Η Ασφάλεια είναι ιδώ κι θα με πιάσ'.
Του εξηγούν ότι ο σκοπός τους είναι η σύμπραξη όλων των δημοκρατικών κομμάτων στις εκλογές και ότι, για τον ίδιο λόγο, θα τον επισκεφτεί και ο Σβώλος.
-Η Αλέκς ήταν τώρ' ιδώ, τους απαντά ο Πλαστήρας. Αυτούν θα τουν παρ', ισάς ούχι...

Ο Πλαστήρας επιχειρεί να διεισδύσει εκλογικά στην Εαμική βάση, υποσχόμενος μέτρα επιείκειας και ειρήνευσης, που αφορούν άμεσα χιλιάδες κρατούμενους, εξόριστους, υπόδικους και τους συγγενείς τους, που σηκώνουν μαζί τους το σταυρό του μαρτυρίου. Αλλά οι υποσχέσεις αυτές έμεναν πάντα μισές κι ανεκπλήρωτες.

(Από αυτήν την άποψη είναι χαρακτηριστικό πως ακόμα κι ο Συναγερμός του Παπάγου έκανε λόγο, δημαγωγικά, για την ειρήνευση-επιείκεια προσπαθώντας να εξισορροπήσει τα εκλογικά κέρδη του Πλαστήρα. Αλλά και το μεταγενέστερο παράπονο του Καραμανλή που έλεγε πως επί της δικής του κυβέρνησης είχαν απελευθερωθεί περισσότεροι εξόριστοι, κρατούμενοι, κτλ, από ό,τι στην περίοδο της διακυβέρνησης του Κέντρου).

Ο στρατηγικός στόχος των αστικών επιτελείων παραμένει σε κάθε περίπτωση ο ίδιος. Αλλάζουν όμως τα μέσα κι οι μέθοδοι που προκρίνουν. Ο Πλαστήρας θεωρούσε πως απασφάλιζε καλύτερα τον κομμουνιστικό κίνδυνο, πλαγιοκοπώντας τη βάση του, κι όχι δημιουργώντας ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τη δράση του, που θα τροφοδοτούσε το καζάνι της δυσαρέσκειας και ενδεχομένως μια δυναμική διέξοδο από αυτήν την κατάσταση. Έφτανε μάλιστα, θεωρητικά, ως το σημείο να ταχθεί υπέρ και της νομιμοποίησης του ΚΚΕ -αλλά αυτό θα αργούσε ακόμα.

Κι αν το παρελθόν του... δημοκράτη Πλαστήρα ήταν γνωστό (απόπειρα πραξικοπήματος το 35', ο πρωθυπουργός της Βάρκιζας, αμέσως μετά τον Παπανδρέου -και μετά ακολούθησε ο Σοφούλης και ο Βενιζέλος, γιατί οι ΗΠΑ προτιμούσαν κεντρώες κυβερνήσεις, για να κάνουν τη δουλειά τους τότε κι αργότερα, που τους βόλευαν για να αρχίσουν τη σύναψη διπλωματικών σχέσεων με τους Γιούγκους του Τίτο), το "παρόν" του δεν ήταν περισσότερο ελπιδοφόρο.

Αυτοί σκοτώσαν Λαμπράκη, Μπελογιάννη, που λέει και το σύνθημα. Κι αν η κυβέρνηση Καραμανλή ήταν ο ένας πόλος (για το Λαμπράκη), ο άλλος (εκτέλεση Μπελογιάννη και των συντρόφων του) ήταν η δική του.
Έγινε πρωθυπουργός με τη σύμφωνη γνώμη (αν όχι θέληση και πίεση) των ΗΠΑ, δεν έθεσε ποτέ επιτακτικά σε διεθνείς οργανισμούς το Κυπριακό (στο οποίο εμπλέκονταν κι ενδοϊμπεριαλιστικές κόντρες μεταξύ Βρετανίας και ΗΠΑ) και χτυπούσε με τις δυνάμεις καταστολής όσους διαδήλωναν, ήταν υπέρμαχος του βασιλιά και της ένταξης της χώρας στο ΝΑΤΟ -ευχαριστώντας τους συμμάχους μας για την πολύτιμη βοήθεια που μας πρόσφεραν- αμνήστευσε τον ΙΔΕΑ (ο οποίος είχε επαφές και οργανικές σχέσεις με όλο το φάσμα του αστικού πολιτικού κόσμου κι όχι μόνο την παπαγική Δεξιά) για το μισό πραξικόπημα που επιχείρησε, μετά την παραίτηση του Παπάγου από αρχιστράτηγος, για να πολιτευτεί στη συνέχεια.

Συναίνεσε στο πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, που έστρωσε το δρόμο για το Συναγερμό και την ΕΡΕ αργότερα. Δε σταμάτησε τις εκτελέσεις, όπως δείχνει η υπόθεση Μπελογιάννη, αλλά κι άλλες εκτελέσεις, όπως αυτή του Νικηφορίδη, ένα χρόνο νωρίτερα, επειδή μοίραζε ένα κάλεσμα για την ειρήνη. Δεν ανακούφισε τα λαϊκά στρώματα που ήταν στο όριο της πείνας, γιατί ήταν απαραίτητη μια αντιπληθωριστική πολιτική (κι αυτό το αναγνωρίζει ως ένα σημείο ο αριστερός Λιναρδάτος).
Ναι αλλά είχε ως σύνθημα την Αλλαγή. Αλίμονο λοιπόν αν συνάγει κανείς από όλα τα παραπάνω το σεχταριστικό συμπέρασμα ότι ήταν απλώς η άλλη όψη του νομίσματος της αντιλαϊκής, αστικής κυριαρχίας.

Για όσους δίνουν υπερβολική σημασία και μπερδεύονται στο κουβάρι των ενδοαστικών αντιθέσεων, συνίσταται το βιβλίο του Μαΐλη για το αστικό πολιτικό σύστημα (της ίδιας πάνω-κάτω περιόδου). Μπορούν όμως να διαβάσουν και το παρακάτω απόσπασμα από την εισαγωγή του Λιναρδάτου, που συνοψίζει πολύ καλά την ουσία, με αφορμή ένα περιστατικό σχετικό με την κυβέρνηση Βενιζέλου.

Για όσους γνωρίζουν τις κατοπινές εξελίξεις, γεννιούνται ορισμένα ερωτήματα. Γιατί πχ έξι μήνες από τον τερματισμό των επιχειρήσεων, οι κυριότερες δυνάμεις που πρωτοστάτησαν στη νίκη κατά της κομμουνιστικής Αριστεράς βρίσκονται σε σύγκρουση μεταξύ τους; Γιατί τα Ανάκτορα, η Δεξιά, ο Σοφοκλής Βενιζέλος δίνουν, όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται το μεγάλο αμερικάνικο πρακτορείο ειδήσεων, "ραπίσματα" στους Αμερικανούς, στη βοήθεια των οποίων είχαν στηριχτεί και στην οποία πάντα υπολόγιζαν; Γιατί οι Αμερικανοί ήθελαν εκείνη τη στιγμή κυβέρνηση Κέντρου, και μάλιστα υπό τον Πλαστήρα, ενώ λίγους μήνες αργότερα καταπολέμησαν την ΕΠΕΚ και υποστήριξαν ανοιχτά τον Παπάγο; Γιατί, αντίθετα, ο βασιλιάς και οι εξωκυβερνητικοί σύμβουλοί του, που τώρα φαίνονται να προετοιμάζουν το έδαφος για μια, ακόμα και δικτατορική, κυβέρνηση Παπάγου, σε λίγο θα καταπολεμήσουν με πάθος τον παπαγικό Συνασπισμό;

Θα είχε επίσης ενδιαφέρον μια απλή σύγκριση των προγραμματικών δηλώσεων της πρώτης (από τις δύο συνολικά) κυβέρνησης Πλαστήρα, με το σημερινό προγραμματικό λόγο του Σύριζα και της ΔΦΑ που είναι και αυτοί καλοί, αλλά δεν τους αφήνουν μωρέ να κάνουν περισσότερα. Και τους γλιτώνει πάντα η σύγκριση με τους προηγούμενους, την επάρατο Δεξιά. Κι έχουν πολλά ακόμα κοινά με τον Πλαστήρα. Κυριακή ούτε οι Γερμανοί δεν εκτελούσαν. Και Μνημόνια μες στο 15αύγουστο ούτε οι Δεξιοί δεν έφεραν...
Αλλά αυτό ας το κρατήσουμε κάβα για επόμενη ανάρτηση σχετικά με τη σύγχρονη μορφή του διπόλου, τι Πλαστήρας τι Παπάγος...