Ο συνθέτης της μεγάλης εποχής του

Συνεννόηση στο τηλέφωνο:
-Που έχετε καθίσει;
-Πάνω δεξιά, έχεις αρκετές θέσεις.
-Πάνω δεξιά; Και γιατί δε σας βλέπω;
-Μα αφού είσαι πάνω αριστερά.
-...
-Αριστερά όπως μπαίνεις, όχι όπως βλέπεις από κάτω.

Εντάξει, είναι θολές και ύπουλες αυτές οι γεωγραφικές έννοιες στην πολιτική, αλλά μπορούμε τουλάχιστον να τις χρησιμοποιούμε, για να συνεννοούμαστε μεταξύ μας. Πχ για να βρεθούμε σε μια αίθουσα, σαν κι αυτή τη ΚΕ στον Περισσό, που έχει μία από τις καλύτερες ακουστικές στην Ελλάδα κι ήταν ίσως η πλέον κατάλληλη για να φιλοξενήσει μια τέτοια εκδήλωση.
Όπου θα περίμενες να είναι στην παρουσίαση ο Κωστάλας, ο Μπακογιαννόπουλος ή έστω ο Αλέξης Σπυρόπουλος -που κι αυτός από την "Πρώτη" ξεκίνησε- για να μας πει πού μπαίνει ο τόνος και ποιο είναι το σωστό: Σοστάκοβιτς ή Σοστακόβιτς;

Έναν τόνο που δεν τον έβαζε όμως το "σνομπ" και το "δήθεν" της αστικής τάξης και του Μεγάρου, αλλά η δίψα του απλού, λαϊκού κόσμου να έρθει σε επαφή με το έργο του Σοστακόβιτς, με κάτι διαφορετικό και ποιοτικό. Χωρίς τον τυπικό φόβο ότι οι μάζες δεν μπορούν να πιάσουν τα υψηλά νοήματα, που μόνο μια σοσιαλιστική κοινωνία θα μπορούσε να τον υπερβεί. Να φτιάξει τέτοιους συνθέτες (αντάξιους εκφραστές) της μεγάλης εποχής τους και να καταστήσει το έργο τους κτήμα του λαού, των εργατών, που καλούνται να γίνουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, για να χτίσουν τον σοσιαλισμό να διευθύνουν την παραγωγή. Και μόνο ένα ΚΚ θα μπορούσε να οργανώσει μια τέτοια εκδήλωση, γεμίζοντας σχεδόν την αίθουσα της ΚΕ.
-Θα πει και τα οχυρά της Νάουσας;
-Όχι, αλλά η δεύτερη μέρα έχει τη Συμφωνιά για τα άπαρτα οχυρά του Λένινγκραντ.

Ένας κόσμος που έφυγε με αρκετές καινούριες γνώσεις για πολλά ενδιαφέροντα και ουσιαστικά ζητήματα. Και δεν εννοώ τόσο την εκτίμηση πως η στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος και τα λαϊκά μέτωπα (όπου το αντιφασιστικό έδωσε το έδαφος για την ανάπτυξη του εθνικού εις βάρος του ταξικού στοιχείου, εν όψει και του επικείμενου πολέμου) είχε μια -ασφαλώς όχι μηχανιστική- αντανάκλαση στο έργο του Σοστακόβιτς.

{Ομολογώ πάντως πως το δικό μου απαίδευτο αυτί δεν εντόπισε μουσικές παραφωνίες αντίστοιχες με τις πολιτικές του 20ού Συνεδρίου (τις αποφάσεις του οποίου επικρότησε ο Σοστακόβιτς) σε ένα έργο του που γράφτηκε το 960 κι ήταν συμπαραγωγή της ΕΣΣΔ και της ΓΛΔ. Η μόνη παραφωνία ήταν προς το τέλος που ένας σφος πάνω στη συγκίνηση από το θέαμα και στη ρύμη του λόγου, προανήγγειλε το σημερινό πρόγραμμα και την ομιλία από μέλος του Κεντρικού Συντονιστικού της ΚΝΕ.
Και της κατάληψης μπορώ να σου πω. Είδες πώς φαίνεται η γενιά του Αρσένη;}

Αλλά μια σειρά ενδιαφέρουσες και χρήσιμες γνώσεις από το πολύ καλό ντοκιμαντέρ που παρουσιάστηκε (και αναμένουμε να ανέβει το σχετικό βίντεο), από το πρόγραμμα της εκδήλωσης με το κατατοπιστικό ενημερωτικό υλικό, και την ομιλία της Βαγγελιώς Πλατανιά, που φαινόταν πως ήταν προϊόν σκληρής μελέτης, αλλά αυτό δε διασκέδασε την έγνοια της ομιλήτριας πως δεν μπορούσε να δώσει όλες τις πτυχές και την αξία του έργου του συνθέτη στα 45 λεπτά της ομιλίας της (φαντάσου δηλ να τις έπιανε κι όλες).

Ακολουθούν κωδικοποιημένα μερικά ενδεικτικά σημεία.

-Ο Σοστακόβιτς συνέθετε (μεταξύ άλλων) προγραμματική μουσική. Αλλά δε διευκρινιζόταν με ποιο πρόγραμμα (και ποιο συνέδριο) ήταν.

Στο Σοστακοβιτς γινόταν σκληρή κριτική, κάποιες φορές άδικη (πχ από τον Ζντάνοφ για φορμαλισμό ή το 36' από την Πράβδα για μια όπερά του, που τη χαρακτήριζε "αριστερό χάος που αντικαθιστούσε τη φυσική μουσική"). Αλλά ο ίδιος τη λάμβανε πάντα υπόψη του, προσπαθούσε να βελτιωθεί και θεωρεί πως ο συνθέτης πρέπει να θίγεται, όταν δεν του γίνονται επικρίσεις (που είναι κίνητρο για να εξελιχθεί) και όχι το αντίθετο.

Ο Σοστακόβιτς παρουσιάζεται συχνά από τους αστούς ως καταπιεσμένος δημιουργός, που βάζει κρυφά νοήματα στο έργο του, για να εκφράσει τη δυσαρέσκειά του. Όσο είναι εν ζωή ο συνθέτης, φροντίζει να μην αφήνει αναπάντητες τις συκοφαντίες. Πχ σε μια κριτική των Times που λένε πως μετά το 20ό συνέδριο, απέκτησε το δικαίωμα να είναι λιγάκι ελεύθερος, απαντά πως δεν υπάρχει "λιγάκι ελευθερία" και πως στην ΕΣΣΔ οι καλλιτέχνες είναι ελεύθεροι από δωροδοκίες, συμφέροντα και εκδότες να δημιουργήσουν αυτό που θέλουν.
Μετά από το θάνατό του και την επικράτηση της αντεπανάστασης, οι επιθέσεις αυτές εντείνονται και φτάνουν μέχρι την ωμή διαστρέβλωση των σημειώσεων και των απομνημονευμάτων του.

-Η ΕΣΣΔ καταπίεζε τόσο πολύ το Σοστακόβιτς, που του απέδωσε πολυάριθμες τιμές (βραβεία Λένιν, Στάλιν, κοκ) και δεν του επέτρεψε να πολεμήσει στο μέτωπο του μεγάλου πατριωτικού πολέμου (παντξαρά την εθελοντική προσφορά του) για να τον προστατέψει.
Επίσης κοινωνικοποίησε από την πρώτη στιγμή της επικράτησής της τα κρατικά ωδεία, ενώ διοργάνωνε χορωδιακές ολυμπιάδες από το 27' ως το 37'.

-Ο Σοστακόβιτς ήταν ένας από τους οικοδόμους της νέας ζωής, που μιλούσε και με λέξεις εκτός από τις νότες. Ενεργός πολίτης, που συμμετείχε στη δραστηριότητα των σοβιέτ και ήταν πρόεδρος του Παγκοσμίου Συμβουλίου Ειρήνης. Το 47' πχ συμφώνησε με τη νομισματική μεταρρύθμιση και την κυκλοφορία νέου ρουβλιού, αλλά το 56' επικρότησε τις αποφάσεις του 20ού Συνεδρίου.
Κι όταν αντιμετώπιζε ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας (που τον απειλούσε με αναπηρία) στο δεξί χέρι, η βασική του έγνοια ήταν να αποκατασταθεί τόσο όσο να του επιτρέπει να γράφει μουσική.

-Έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις και στη Δύση, καθώς η αξία του ήταν αδιαμφισβήτητη. Αλλά το 49' σε ένα διεθνές συνέδριο καλλιτεχνών, στις ΗΠΑ, κάποιοι πορωμένοι αντικομμουνιστές διαδηλωτές κρατούσαν πλακάτ που έγραφε: Σοστακόβιτς πήδα από το παράθυρο! Παράλληλα μια αμερικάνικη κινηματογραφική εταιρεία χρησιμοποίησε αποσπάσματα από τη μουσική του, για να ντύσει ένα αντικομμουνιστικό ντοκιμαντέρ.

-Το Σοστακόβιτς τον απασχολούσε η μουσική του γλώσσα και τι σημαίνει να μιλάς απλά χωρίς να θυσιάζεις το περιεχόμενο και να υποτιμάς το λαό, κατεβάζοντας τον πήχη. Ασχολείται με τη σχέση μορφής-περιεχομένου, με το δίπολο καινοτομίας-παράδοσης (που πρέπει να αφομοιώνεται δημιουργικά) και το αντικείμενο της τέχνης, καταλήγοντας στο συμπέρασμα πως ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να αποκόπτεται από την αληθινή ζωή. Καταπιάνεται με την έννοια του πρωτοποριακού και το στρεβλό περιεχόμενο που της δίνουν στη Δύση (που υποτίθεται ότι δεν καταπιέζει τον ατομισμό, αλλά δεν έχει τίποτα ουσιαστικό να προσφέρει).

Διαμορφώνει σταδιακά το ύφος του και τις αισθητικές αντιλήψεις του, στο πλαίσιο της διαπάλης διαφόρων καλλιτεχνικών κι ιδεολογικών ρευμάτων της εποχής. Επηρεάζεται από τις γενικότερες πολιτικές εξελίξεις, αλλά καταφέρνει για μια σειρά λόγους (πχ έλλειψη ακαδημαϊσμού) να μην καταλήξει σε αδιέξοδα.

Το τελευταίο μέρος της εκδήλωσης ήταν το καλλιτεχνικό, με το Δημοτικό Ωδείο της Πάτρας και μια σειρά ρώσικα ονόματα. Όχι γιατί γίναμε μια μικρή Μόσχα κι έχει η πλάση κοκκινίσει, αλλά υποθέτω επειδή θα ήταν πολύ δύσκολο, σε κάποιον που δεν έχει τα ρώσικα ως μητρική του  γλώσσα, να αποδ΄σει κάποια κομμάτια.

Σήμερα, σε λίγη ώρα, το πρόγραμμα συνεχίζεται με... κεντρικό συντονισμό και τα άπαρτα οχυρά του Λένινγκραντ. Κι από τη στιγμή που κάποιοι σφοι κάνουν τη γενναία επιλογή να πάρουν και τα μωρά-βρέφη τους μαζί τους (η μουσική εξημερώνει τα πάθη, την γκρίνια και την πείνα), δεν υπάρχουν σοβαρές δικαιολογίες για να μην έρθει κανείς...