Οι προοπτικές του βιβλίου

Πολύ πιθανό να έχω ξαναγράψει κάτι παρόμοιο, παρεμφερείς σκέψεις με άλλη διατύπωση, που όμως ανατροφοδοτούνται από καινούρια ερεθίσματα κι επανέρχονται στην επιφάνεια της σκέψης -αν υποθέσουμε ότι υπήρχε βάθος για να κρυφτούν.

Τα βιβλία είναι άρρηκτα δεμένα με τον άνθρωπο και τις προοπτικές εξέλιξής του. Το index (rating) της Ιεράς Εξέτασης συνδυαζόταν με τις μάγισσες και τους βλάσφημους (αντιδιαμαντιδικούς) που ρίχνονταν στην πυρά. Ενώ οι ναζί δεν έκαιγαν μόνο βιβλία, αλλά κι Εβραίους, κομμουνιστές, χωριά ολόκληρα με άμαχο πληθυσμό. Θα είχαμε αποφύγει όμως το ολοκαύτωμα, αν δεν ήταν οι Κρητικοί που εφάρμοσαν απαράδεκτες τακτικές ολοκληρωτικού πολέμου, χωρίς να τηρήσουν τους κανόνες του ευ αγωνίζεσθαι-μάχεσθαι απέναντι στους καλοκάγαθους κατακτητές. Και αργότερα οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, που τους εξανάγκαζαν σε αντίποινα, και εμπόδιζαν, με την αιμοσταγή τους δράση, τη συμφιλίωση Ελλήνων και Γερμανών εργατών, σε ταξική βάση -όπως γράφει ο Άγης Στίνας.

Στο κοντινό μέλλον (πριν φτάσουμε στην κοινωνία του μέλλοντος) θα καίνε λογικά τους περίεργους που επιμένουν να διαβάζουν βιβλία, κάτι που μπορεί από μόνο του να προδώσει την πολιτική τους ταυτότητα. Αυτό μπορούν να το καταλάβουν πολύ καλά οι σφοι που πήγαν στρατό και ξεχώριζαν, σαν τη μύγα μες στο γάλα, από τα βιβλία που διάβαζαν -ακόμα κι αν δεν ήταν στρατευμένα ή κάτι βαρύ (κι ασήκωτο) θεωρητικό, μαρξιστικό.

Σήμερα, ο αναλφαβητισμός έχει εξαλειφθεί θεωρητικά στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου, για να τον αντικαταστήσει ο λειτουργικός αναλφαβητισμός κι η μαζική αποστροφή προς κάθε είδος πνευματικής δραστηριότητας. Η γνώση δε μυστικοποιείται, κυκλοφορεί "ελεύθερη" στα βιβλία και το διαδίκτυο, αλλά πνίγεται σε έναν ωκεανό άχρηστων κι ασήμαντων πληροφοριών, που ελέγχονται και για την αξιοπιστία τους. Ενώ πολύς κόσμος, ακόμα και πολιτικοποιημένος, αδυνατεί να διαβάσει οτιδήποτε υπερβαίνει σε έκταση τους χαρακτήρες ενός τιτιβίσματος, μιας ατάκας ή ενός σύντομου κειμένου στο διαδίκτυο, και να καταπιαστεί με ένα βιβλίο. Πόσο μάλλον αν το περιεχόμενό του έχει απαιτήσεις από τον αναγνώστη, και καταπιάνεται με τις αντιθέσεις του πραγματικού κόσμου, αντί να του δίνει μια διέξοδο για να ξεχαστεί και να ξεφύγει.

Ένα βασικό πρόβλημα για διάφορες εκδόσεις και βιβλιοπωλεία, είναι το σπάσιμο της ενιαίας τιμής, όχι μόνο μετά το πέρας της τριετίας, αλλά και για καινούριες εκδόσεις, που μπορείς να τις βρεις πιο φτηνά σε μεγάλα βιβλιοπωλεία, παρά στον ίδιο τον εκδοτικό του τίτλου που ψάχνεις. Τα μονοπώλια του χώρου μπορούν να πουλήσουν σε τιμή κόστους, υπολογίζοντας προφανώς πως πηγαίνοντας εκεί για να αγοράσεις κάτι, θα λιμπιστείς κάτι ακόμα, για να το τσιμπήσεις και να τους αφήσεις κέρδος. Ενώ διαλύουν κάθε ανταγωνισμό, ακόμα και στην επαρχία, με τη δωρεάν μεταφορά σε διαδικτυακές παραγγελίες.

Είναι σαφές πως από ένα σημείο κι έπειτα, προτιμάς να κάνεις τις αγορές σου σε κάποια τίμια, εναλλακτικά βιβλιοπωλεία, ως δείγμα καλής θέλησης κι ελάχιστης οικονομικής ενίσχυσης. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό για την επιβίωσή τους, και έχει συγκεκριμένα όρια, καθώς η σπασμένη, φτηνή τιμή πατάει σε μια βασική, υπαρκτή ανάγκη του αναγνωστικού κοινού, για φτηνότερα βιβλία.

Μια εναλλακτικά για το κοινό αυτό θα ήταν να πληθύνουν οι δανειστικές βιβλιοθήκες, που όμως δεν μπορούν να συμπεριλάβουν πολλούς καινούριους τίτλους και δεν είναι διαδεδομένες, ως λογική και ως κουλτούρα, στην Ελλάδα. Αφενός γιατί πολλές φορές θέλουμε να έχουμε ένα βιβλίο κι ας μην το διαβάσουμε ποτέ, για το κύρος της βιβλιοθήκης μας, παρά το αντίστροφο (να το διαβάσουμε και να κατέχουμε τι λέει, τη ζωντανή σκέψη κι όχι το άψυχο αντίτυπο). Και αφετέρου γιατί τα δανεικά και αγύριστα βιβλία είναι μια πονεμένη ιστορία, που δοκιμάζει τις πιο δυνατές φιλίες, ακόμα και μεταξύ συντρόφων, που θεωρητικά δεν έχουν τέτοιες καταναλωτικές μανίες -αν και με τα βιβλία μπορεί να κάνουν μια εξαίρεση.

Γιατί όμως να μην είναι φτηνότερα τα βιβλία στην Ελλάδα; Γιατί βγαίνουν σε μικρό τιράζ -είναι μια απάντηση- και αντιστοιχεί μεγαλύτερο κόστος ανά μονάδα-αντίτυπο. Γιατί δε βγαίνουν όμως χωρίς μεγάλες γραμματοσειρές, διάστιχα, ιλουστρασιόν εξώφυλλα κι άλλες περιττές πολυτέλειες, που δεν υποτάσσουν τη μορφή στο περιεχόμενο και την ανάγκη για φτηνό και προσιτό στις μάζες βιβλίο; Κι αν το οικονομικό είναι αξεπέραστο εμπόδιο, γιατί δε γίνονται κάποιες μερικές πρωτότυπες, τολμηρές εκδόσεις, που θα έχουν εγγυημένη εμπορική επιτυχία; Ναι αλλά ποιες θα είναι αυτές; Είναι βέβαιο πως θα συμφωνήσουμε σε συγκεκριμένους τίτλους, πέρα από τη γενική ιδέα; Και ποιος είναι αυτός που αποφασίζει τελικά και με ποια κριτήρια;

Μπορεί κάποιοι άλλοι σφοι που έχουν πιάσει το τρένο της ΕΤΕ, να διαφωνήσουν με τις παραπάνω ιδέες-προτεραιότητες και να πουν πως το μέλλον βρίσκεται στο ψηφιακό βιβλίο, που μειώνει ριζικά το κόστος και καθιστά αναχρονιστικά τα πνευματικά δικαιώματα και κάθε έννοια ιδιοκτησίας. Μόνο που, ευτυχώς ή δυστυχώς -και βασικά το πρώτο, για εμένα που είμαι παλιό μοντέλο κι άλλους σφους- τα συμβατικά βιβλία θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν για αρκετά χρόνια, τουλάχιστον μέχρι να αποδειχτεί πως οι έρευνες για τα πλεονεκτήματα του χαρτιού, έναντι της οθόνης, έχουν περισσότερο "ιδεολογική", συναισθηματική, παρά επιστημονική, βάση. Ή μέχρι να κυκλοφορήσουν υπολογιστές με ενσωματωμένα αρώματα και μυρωδιές βιβλίων, που είναι αναντικατάστατη απόλαυση, για ένα μερακλή αναγνώστη.

Εν κατακλείδι, το βασικό πρόβλημα του βιβλίου, γενικά μιλώντας, δεν είναι η μορφή (ηλεκτρονική ή συμβατική) ή η τιμή του, αλλά το περιεχόμενο και το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, και με το οποίο εξελίσσεται. Ένα κοινό που επί της ουσίας μειώνεται, ακόμα κι αν (ή μάλλον ακριβώς όσο) αυξάνονται οι πωλήσεις των μπεστ σέλερ, τύπου Χρυσηίδας Δημουλίδου. Κάποια πράγματα, όμως, συνδέονται και αλληλεπιδρούν διαλεκτικά μεταξύ τους. (Ότ)αν κλείσουν τα μικρά και μεσαία βιβλιοπωλεία, για να μείνουν οι αλυσίδες και τα μεγάλα ονόματα, αυτά τα τελευταία θα καθορίζουν ακόμα περισσότερο, σε πιο ασφυκτικά πλαίσια, τις "αυθόρμητες" προτιμήσεις του κοινού, αν κάποιο βιβλίο θα θαφτεί σε κάποιο ράφι ή θα διαφημιστεί σε βαθμό πλύσης εγκεφάλου. Και αυτό αναγκάζει ήδη το πολιτικό βιβλίο ν' αναζητά άλλους δρόμους και συλλογικές διεξόδους (πάντα συλλογική είναι η διέξοδος), με εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, εξωστρεφείς κινήσεις, κτλ.

Αυτά ως ένα γενικό πλαίσιο, πριν την εξειδίκευση, στο επόμενο μέρος.