Τρίτη 3 Ιανουαρίου 2017

Οι προοπτικές του βιβλίου

Πολύ πιθανό να έχω ξαναγράψει κάτι παρόμοιο, παρεμφερείς σκέψεις με άλλη διατύπωση, που όμως ανατροφοδοτούνται από καινούρια ερεθίσματα κι επανέρχονται στην επιφάνεια της σκέψης -αν υποθέσουμε ότι υπήρχε βάθος για να κρυφτούν.

Τα βιβλία είναι άρρηκτα δεμένα με τον άνθρωπο και τις προοπτικές εξέλιξής του. Το index (rating) της Ιεράς Εξέτασης συνδυαζόταν με τις μάγισσες και τους βλάσφημους (αντιδιαμαντιδικούς) που ρίχνονταν στην πυρά. Ενώ οι ναζί δεν έκαιγαν μόνο βιβλία, αλλά κι Εβραίους, κομμουνιστές, χωριά ολόκληρα με άμαχο πληθυσμό. Θα είχαμε αποφύγει όμως το ολοκαύτωμα, αν δεν ήταν οι Κρητικοί που εφάρμοσαν απαράδεκτες τακτικές ολοκληρωτικού πολέμου, χωρίς να τηρήσουν τους κανόνες του ευ αγωνίζεσθαι-μάχεσθαι απέναντι στους καλοκάγαθους κατακτητές. Και αργότερα οι αντάρτες του ΕΛΑΣ, που τους εξανάγκαζαν σε αντίποινα, και εμπόδιζαν, με την αιμοσταγή τους δράση, τη συμφιλίωση Ελλήνων και Γερμανών εργατών, σε ταξική βάση -όπως γράφει ο Άγης Στίνας.

Στο κοντινό μέλλον (πριν φτάσουμε στην κοινωνία του μέλλοντος) θα καίνε λογικά τους περίεργους που επιμένουν να διαβάζουν βιβλία, κάτι που μπορεί από μόνο του να προδώσει την πολιτική τους ταυτότητα. Αυτό μπορούν να το καταλάβουν πολύ καλά οι σφοι που πήγαν στρατό και ξεχώριζαν, σαν τη μύγα μες στο γάλα, από τα βιβλία που διάβαζαν -ακόμα κι αν δεν ήταν στρατευμένα ή κάτι βαρύ (κι ασήκωτο) θεωρητικό, μαρξιστικό.

Σήμερα, ο αναλφαβητισμός έχει εξαλειφθεί θεωρητικά στο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού κόσμου, για να τον αντικαταστήσει ο λειτουργικός αναλφαβητισμός κι η μαζική αποστροφή προς κάθε είδος πνευματικής δραστηριότητας. Η γνώση δε μυστικοποιείται, κυκλοφορεί "ελεύθερη" στα βιβλία και το διαδίκτυο, αλλά πνίγεται σε έναν ωκεανό άχρηστων κι ασήμαντων πληροφοριών, που ελέγχονται και για την αξιοπιστία τους. Ενώ πολύς κόσμος, ακόμα και πολιτικοποιημένος, αδυνατεί να διαβάσει οτιδήποτε υπερβαίνει σε έκταση τους χαρακτήρες ενός τιτιβίσματος, μιας ατάκας ή ενός σύντομου κειμένου στο διαδίκτυο, και να καταπιαστεί με ένα βιβλίο. Πόσο μάλλον αν το περιεχόμενό του έχει απαιτήσεις από τον αναγνώστη, και καταπιάνεται με τις αντιθέσεις του πραγματικού κόσμου, αντί να του δίνει μια διέξοδο για να ξεχαστεί και να ξεφύγει.

Ένα βασικό πρόβλημα για διάφορες εκδόσεις και βιβλιοπωλεία, είναι το σπάσιμο της ενιαίας τιμής, όχι μόνο μετά το πέρας της τριετίας, αλλά και για καινούριες εκδόσεις, που μπορείς να τις βρεις πιο φτηνά σε μεγάλα βιβλιοπωλεία, παρά στον ίδιο τον εκδοτικό του τίτλου που ψάχνεις. Τα μονοπώλια του χώρου μπορούν να πουλήσουν σε τιμή κόστους, υπολογίζοντας προφανώς πως πηγαίνοντας εκεί για να αγοράσεις κάτι, θα λιμπιστείς κάτι ακόμα, για να το τσιμπήσεις και να τους αφήσεις κέρδος. Ενώ διαλύουν κάθε ανταγωνισμό, ακόμα και στην επαρχία, με τη δωρεάν μεταφορά σε διαδικτυακές παραγγελίες.

Είναι σαφές πως από ένα σημείο κι έπειτα, προτιμάς να κάνεις τις αγορές σου σε κάποια τίμια, εναλλακτικά βιβλιοπωλεία, ως δείγμα καλής θέλησης κι ελάχιστης οικονομικής ενίσχυσης. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό για την επιβίωσή τους, και έχει συγκεκριμένα όρια, καθώς η σπασμένη, φτηνή τιμή πατάει σε μια βασική, υπαρκτή ανάγκη του αναγνωστικού κοινού, για φτηνότερα βιβλία.

Μια εναλλακτικά για το κοινό αυτό θα ήταν να πληθύνουν οι δανειστικές βιβλιοθήκες, που όμως δεν μπορούν να συμπεριλάβουν πολλούς καινούριους τίτλους και δεν είναι διαδεδομένες, ως λογική και ως κουλτούρα, στην Ελλάδα. Αφενός γιατί πολλές φορές θέλουμε να έχουμε ένα βιβλίο κι ας μην το διαβάσουμε ποτέ, για το κύρος της βιβλιοθήκης μας, παρά το αντίστροφο (να το διαβάσουμε και να κατέχουμε τι λέει, τη ζωντανή σκέψη κι όχι το άψυχο αντίτυπο). Και αφετέρου γιατί τα δανεικά και αγύριστα βιβλία είναι μια πονεμένη ιστορία, που δοκιμάζει τις πιο δυνατές φιλίες, ακόμα και μεταξύ συντρόφων, που θεωρητικά δεν έχουν τέτοιες καταναλωτικές μανίες -αν και με τα βιβλία μπορεί να κάνουν μια εξαίρεση.

Γιατί όμως να μην είναι φτηνότερα τα βιβλία στην Ελλάδα; Γιατί βγαίνουν σε μικρό τιράζ -είναι μια απάντηση- και αντιστοιχεί μεγαλύτερο κόστος ανά μονάδα-αντίτυπο. Γιατί δε βγαίνουν όμως χωρίς μεγάλες γραμματοσειρές, διάστιχα, ιλουστρασιόν εξώφυλλα κι άλλες περιττές πολυτέλειες, που δεν υποτάσσουν τη μορφή στο περιεχόμενο και την ανάγκη για φτηνό και προσιτό στις μάζες βιβλίο; Κι αν το οικονομικό είναι αξεπέραστο εμπόδιο, γιατί δε γίνονται κάποιες μερικές πρωτότυπες, τολμηρές εκδόσεις, που θα έχουν εγγυημένη εμπορική επιτυχία; Ναι αλλά ποιες θα είναι αυτές; Είναι βέβαιο πως θα συμφωνήσουμε σε συγκεκριμένους τίτλους, πέρα από τη γενική ιδέα; Και ποιος είναι αυτός που αποφασίζει τελικά και με ποια κριτήρια;

Μπορεί κάποιοι άλλοι σφοι που έχουν πιάσει το τρένο της ΕΤΕ, να διαφωνήσουν με τις παραπάνω ιδέες-προτεραιότητες και να πουν πως το μέλλον βρίσκεται στο ψηφιακό βιβλίο, που μειώνει ριζικά το κόστος και καθιστά αναχρονιστικά τα πνευματικά δικαιώματα και κάθε έννοια ιδιοκτησίας. Μόνο που, ευτυχώς ή δυστυχώς -και βασικά το πρώτο, για εμένα που είμαι παλιό μοντέλο κι άλλους σφους- τα συμβατικά βιβλία θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν για αρκετά χρόνια, τουλάχιστον μέχρι να αποδειχτεί πως οι έρευνες για τα πλεονεκτήματα του χαρτιού, έναντι της οθόνης, έχουν περισσότερο "ιδεολογική", συναισθηματική, παρά επιστημονική, βάση. Ή μέχρι να κυκλοφορήσουν υπολογιστές με ενσωματωμένα αρώματα και μυρωδιές βιβλίων, που είναι αναντικατάστατη απόλαυση, για ένα μερακλή αναγνώστη.

Εν κατακλείδι, το βασικό πρόβλημα του βιβλίου, γενικά μιλώντας, δεν είναι η μορφή (ηλεκτρονική ή συμβατική) ή η τιμή του, αλλά το περιεχόμενο και το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, και με το οποίο εξελίσσεται. Ένα κοινό που επί της ουσίας μειώνεται, ακόμα κι αν (ή μάλλον ακριβώς όσο) αυξάνονται οι πωλήσεις των μπεστ σέλερ, τύπου Χρυσηίδας Δημουλίδου. Κάποια πράγματα, όμως, συνδέονται και αλληλεπιδρούν διαλεκτικά μεταξύ τους. (Ότ)αν κλείσουν τα μικρά και μεσαία βιβλιοπωλεία, για να μείνουν οι αλυσίδες και τα μεγάλα ονόματα, αυτά τα τελευταία θα καθορίζουν ακόμα περισσότερο, σε πιο ασφυκτικά πλαίσια, τις "αυθόρμητες" προτιμήσεις του κοινού, αν κάποιο βιβλίο θα θαφτεί σε κάποιο ράφι ή θα διαφημιστεί σε βαθμό πλύσης εγκεφάλου. Και αυτό αναγκάζει ήδη το πολιτικό βιβλίο ν' αναζητά άλλους δρόμους και συλλογικές διεξόδους (πάντα συλλογική είναι η διέξοδος), με εκδηλώσεις, βιβλιοπαρουσιάσεις, εξωστρεφείς κινήσεις, κτλ.

Αυτά ως ένα γενικό πλαίσιο, πριν την εξειδίκευση, στο επόμενο μέρος.

10 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Αυτό ίσως να είναι από τα πιο ενδιαφέροντα θέματα που έχεις θίξει διαχρονικά. Η συζήτηση μάλλον θα αποτελέσει και μια ευχάριστη αλλαγή αφού σε αυτό το θέμα δεν μπορεί κανείς (ελπίζω...) να γίνει εριστικός και μπούρδας.
Εισαγωγικά να πω ότι ως προς την εμπράγματη μορφή του γραπτού λόγου υπάρχουν θετικά και αρνητικά τόσο στο παραδοσιακό βιβλίο όσο και στο ηλεκτρονικό. Π.χ. το ηλεκτρονικό PDF ή djvu ή epub κτλ, κτλ έχει το σωτήριο ψαχτηρι το οποίο σε πολλές περιπτώσεις κυριολεκτικά σου λύνει τα χέρια. Από την άλλη η αίσθηση του βιβλίου, αλλά νομίζω και η επίδραση του στις νοητικές ικανότητες του ανθρώπου είναι ανυπέρβλητες.
Σε τελική ανάλυση πιστεύω ότι τα μικρά παιδιά πρέπει απαραίτητα να μάθουν το βιβλίο ακόμα κι αν το ταμπλετ ή ένας καλός reader είναι πλέον σε αφθονία και πολύ δελεαστικά. Γιατί σίγουρα τα νέα παιδιά έχουν αναπτύξει την ικανότητα να διαβάζουν από οθόνη, κάτι που εγώ παρ' όλες τις άπειρες ώρες μπροστά της δεν έχω αποκτήσει, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι έτσι μαθαίνουν να βυθιζονται σε αυτό που διαβάζουν.

Ίσως πάλι να είμαι απλά ένας γερογκρινιαρης...

ΡΓ

Ανώνυμος είπε...

Όσον αφορά τώρα το κυρίως θέμα της ανάρτησης, το μέλλον του βιβλίου εξαρτάται από την ύπαρξη εκπαιδευμένου κοινού στο να το αγαπάει και να το ψάχνει. Δεν είναι τυχαία η συνεχής αναφορά του Κόμματος στην ανάγκη δημιουργίας μορφωτικού ρεύματος στις γραμμές μας και γενικά. Αν και τα πράγματα δεν είναι μονοσήμαντα και κατ' ανάγκη αρνητικά. Διάβασα π.χ ότι στο Βερολίνο αυξήθηκαν τα παλαιοβιβλιοπωλεια τα τελευταία χρόνια με ότι αυτό σημαίνει.

Το βασικό πάντως είναι να διαβάζουμε εμείς, να μαθαίνουμε και τους άλλους να διαβάζουν!

ΡΓ

Ανώνυμος είπε...

Η "οθόνη" είναι αφαίρεση. Υπάρχουν οι οθόνες που εκπέμπουν φως(blue light) και σου γαμούν το κεφάλι μετά απο ώρα, και υπάρχουν και οι οθόνες e-ink που έχουν πολλά e-book readers η οποία δεν έχει διαφορά στην αίσθηση απο το χαρτί γιατί δεν εκπέμπει φως. Και γαμώ τις επενδύσεις γενικά, κάνεις απόσβεση στο τσακ μπαμ.


Ανώνυμος είπε...

Ένα παιδί που μεγαλώνει σ` ένα σπίτι με μια μεγάλη βιβλιοθήκη είναι απείρως πιθανότερο να αγαπήσει το βιβλίο και το διάβασμα, απ` ό, τι ένα παιδί που μεγαλώνει σ` ένα σπίτι χωρίς βιβλιοθήκη.
Επίσης, τα βιβλία, για να τραβήξουν το ενδιαφέρον των πιτσιρικάδων πρέπει να είναι διαφορετικά σε μέγεθος και χρώμα, δήλαδη όχι τύπου εγκυκλοπαίδιας.

Άρα η έντυπη μορφή του βιβλίου είναι σε κάθε περίπτωση αναντικατάστατη...


Μάνος

Ανώνυμος είπε...

@ΡΓ Δεν εισαι γερογκρινιαρης εχεις δικιο. Ξερω πολλους που εχουν τελειωσει πληροφορική και ολοι προτιμουν το βιβλιο. Γενικοτερα ειχε γινει μια ερευνα και ειχαν πει οτι εχει μεγαλη σημασια η χωρικη διαταξη που δινει το βιβλιο στην μαθηση.Ριξε μια ματιά παντως σε κανενα kindle paperwhite. Μοιαζει αρκετά με χαρτι. Πολλοι φιλοι μου που ειχαν τα ιδια κοληματα με το χαρτι εχουν αρχισει να τα χρησιμοποιουν. Τα εχω δει μου φαινονται ενδιαφερον αλλα με προβληματιζει το 100αρι.Ενα αλλο που με προβληματιζει ειναι οτι τα ελληνικα τουλάχιστον θεωρώ τελειως απιθανο να τα βρω σε ηλεκτρονικη μορφή. Για παραδειγμα τις γιορτες παραγγειλα 2 του καλτσώνη 1 του ρουση και 1 του ενγκελς. Κανενα απο αυτά δεν νομιζω οτι κυκλοφορει σε ηλεκτρονική μορφή. Απο την αλλη βεβαια ειμαι σιγουρος οτι πολλα ξενογλωσσα βιβλια μπορω να τα διαβασω τζαμπα.

Μιας και το θεμα ειναι το βιβλιο. Δεν ξέρω αν ειναι συμπτωση αλλά εχω μεγαλη δυσκολια να βρω βιβλια τωρα τελευταια. Για παραδειγμα τα παραπανω βιβλια τα εχω παραγγειλει σε 4 μαγαζια που μου λενε οκ και μετά απο 5-10 μερες μου τα ακυρώνουν σαν εξαντλημενα. ΑΝαρωτιεμαι λοιπον ποσο εχει μειωσει η κριση σε νουμερα τα νεα βιβλια και τις επανεκδόσεις. Ισως η ηλεκτρονική μορφή να ειναι μονοδρομος ιδιαιτερα για το πολιτικο βιβλιο.

χαμογελο

Ανώνυμος είπε...

Είμαι κι εγώ της γνώμης ότι η έντυπη μορφή υπερτερεί πολύ της ηλεκτρονικής (δεν το λέω από άποψη αισθησς ή αισθητικής αλλά από το πόσο βοηθά στην κατανόηση/συγκέντρωση του αναγνώστη). Νομίζω όμως οτι είμαστε στην εποχή που αφανίζονται όχι πια τα μικρσ βιβλιοπωλεία αλλά οι μεγάλες αλυσίδες. Εδώ που ζω έχουν νομίζω κλείσει σχεδόν τα πάντα πέραν ενός καταστήματος που έχει πια κρατήσει μονο ντοπια εκδοτική (λογικά ιδιόκτητος χώρος), του public (που δεν είναι βέβαια μόνο χώρος βιβλίου αφού πουλάει από τετράδια και κούκλες ως τηλεοράσεις) και δυο άλλα που περισσότερο από βιβλιοπωλείσ είναι καταστήματα ειδών γραφείου και παιχνιδιών). Στην Αθήνα έχω μάθει ότι έχουν κλείσει Παπασωτηρίου και Ελευθερουδάκης. Ακόμα και η ΣΕ που όσο να το πεις, είχε κοινό που έχει καλύτερη σχέση με το βιβλιο έχει εδώ και χρόνια αναγκαστεί να κλείσει καταστήματα. Νομίζω ότι είμαστε στην εποχή που ένα μικρό εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο έχει περισσότερες πιθανότητες να σταθεί από μισ αλυσίδα βιβλιοπωλείων κι αυτό είναι ενδεικτικό ότι η εποχή του έντυπου βιβλίου οδεύει στην εξαφάνιση. Θα διατηρηθεί σε πρώτη φάση μέσω του ηλεκτρονικού εμπορίου πριν καταργηθεί για χάρη του ηλεκτρονικού. Νομίζω ότι η κατάσταση πάει χέρι χέρι με τις εφημερίδες. Δε νομίζω ότι η αιτία είναι μόνο μια. Το κόστος είναι σαφώς σημαντική παράμετρος. Οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας είναι κι αυτοί μια αιτία αν και πολλές φορές καταλήγουν άλλοθι. Ίσως μια σημαντική αιτία να είναι το ότι το να ανοίξεις την τηλεόραση, το να χαζέψεις στο διαδίκτυο ή να κάνεις ένα πασάλειμμα στο ηλεκτρονικό, να είναι απλά πολύ πιο εύκολο και πού εποχή για έντονη προσπάθεια.

ρα

Αναυδος είπε...

το ανησυχητικο ειναι η θεση 40 (σελ 45 προτελευταια παραγραφος)

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

Δεν μας αρεσει το ηλεκτρονικο βιβλιο γιατι ειμαστε γερομπισμπικηδες.Τα μικρα παιδια μια χαρα θα προσαρμοστουν.

Προσωπικα,την τελευταια διετια τα περισσοτερα βιβλια που διαβαζω ειναι ηλεκτρονικα.Στο desktop δεν με βολευει αλλα στο λαπτοπ διαβαζω πιο γρηγορα απ'ότι στο εντυπο.

Το εντυπο ειναι απειρως καλυτερο σαν αισθηση,αλλα κοστιζει και πιανει χωρο.Στο scribd βρηκα την υγεια μου.

Μπρεζνιεφικό απολίθωμα είπε...

Πέρα από γεροντογκρίνιες και νεανικούς ξιπασμούς, νομίζω πως το σημαντικό είναι να μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί και τα δύο. Αυτό σημαίνει, πιθανότατα, να μαθαίνει το παιδί πρώτα να χειρίζεται τη συμβατική μορφή και μετά ή παράλληλα την ηλεκτρονική.

Αν θεωρείται μειονέκτημα να μην μπορεί κάποιος να διαβάσει κάτι μακροσκελές ηλεκτρονικά, προσωπικά βρίσκω τρομερά ανησυχητική μια υπαρκτή τάση, όπου κάποιοι εθισμένοι χρήστες αδυνατούν να διαβάσουν οτιδήποτε δε βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή.

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

Μας φαινεται περιεργο γιατι εχουμε συνηθισει στο εντυπο,ειναι οπως μαθει κανεις.