Η σκέψη του Τσε κι η Κούβα σήμερα

Τις προάλλες είχα αντιγράψει ένα απόσπασμα από έναν παλιό λόγο του Φιντέλ, σημειώνοντας πως δεν είχε άμεσες προεκτάσεις στη σημερινή συγκυρία.
Σήμερα η κε του μπλοκ αντιγράφει κι αναδημοσιεύει από την ίδια συλλογή ομιλιών και συνεντεύξεων (ο Φιντέλ Κάστρο μιλάει για τον Τσε, εκδόσεις Μαλλιάρη) ένα άλλο απόσπασμα που έχει όμως άμεσες προεκτάσεις στη σημερινή συγκυρία.

Είναι από μια συνέντευξη του Φιντέλ στο Νικαραγουανό Τόμας Μπόρχε, το (κάθε άλλο παρά) σωτήριο έτος 1992, αμέσως μετά την επικράτηση της αντεπανάστασης στην Ευρώπη και διεθνώς, όπου ο Κάστρο επιχειρεί να εξηγήσει γιατί είναι επίκαιρη η σκέψη του Τσε Γκεβάρα και με ποιον τρόπο συνδέεται με τις εξελίξεις στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, βοηθώντας μας να τις ερμηνεύσουμε.
Τα σχόλιά του είναι πολύ εύστοχα κι αξίζει να διαβαστούν από τη σκοπιά της σημερινής συγκυρίας, και της κρίσιμης καμπής στην οποία βρίσκεται η επανάσταση στην Κούβα.

Ανέκαθεν εμείς οι Κουβανοί δίναμε ιδιαίτερη σημασία στον τρόπο σκέψης του Τσε. Εγώ ο ίδιος, μάλιστα, δεν έπαψα ποτέ να έχω έντονη στο μυαλό μου τη σκέψη του, από τότε που αρχίσαμε τη διαδικασία της αποκατάστασης, πολύ πριν εμφανιστούν όλα αυτά τα προβλήματα στους κόλπους του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και πολύ πριν εμφανιστεί στον ορίζοντα η περεστρόικα. Θυμάμαι ότι σε μία επέτειο του θανάτου του Τσε -νομίζω πως ήταν η 20ή επέτειος- αναφέρθηκα εκτενώς στον Τσε και σε όλα αυτά τα θέματα.

Ο θαυμασμός και το αίσθημα συντροφικότητάς μου για τον Τσε έχουν αυξηθεί, βλέποντας όλα αυτά που συνέβησαν στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο, καθώς ήταν κατηγορηματικά αντίθετος με τη χρήση καπιταλιστικών μεθόδων στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ένας από τους συντρόφους μας, ένας οικονομολόγος, συγκέντρωσε όλες τις ιδέες που είχε παρουσιάσει ο Τσε γύρω από το θέμα αυτό, στα γραπτά και τις ομιλίες του, τις συνέλεξε και τις ταξινόμησε. Η αξία τους είναι τεράστια, και πρέπει να γίνουν αντικείμενο μελέτης, γιατί πιστεύω ότι η χρήση αυτών των καπιταλιστικών μεθόδων και αντιλήψεων επέφερε την αποξένωση στους κόλπους των σοσιαλιστικών χωρών.

Με ρωτήσατε για πιο λόγο απέτυχε ο σοσιαλισμός στις χώρες αυτές.
Πιστεύω ότι ο Τσε ήταν προικισμένος με μία προφητική ματιά όταν, ήδη από τα πρώτα χρόνια της δεκαετία τους 1960, διέβλεψε όλα τα μειονεκτήματα και τις επιπτώσεις της μεθόδου οικοδόμησης του σοσιαλισμού που εφαρμοζόταν στην Ανατολική Ευρώπη.

Είχε πει ότι δεν υπήρχε λόγος να καταφύγουμε σε αυτές τις μεθόδους και σε αυτή την καπιταλιστική φιλοσοφία. Σε κάποια χρονική στιγμή, αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε τον οικονομικό σχεδιασμό και τις μεθόδους διαχείρισης που είχαμε αντιγράψει από τη σοσιαλιστική εμπειρία της Ευρώπης. Οι αντιλήψεις αυτές είχαν αρχίσει να επικρατούν, εξαιτίας του τεράστιου γοήτρου που είχε η Σοβιετική Ένωση και άλλες σοσιαλιστικές χώρες στην Κούβα και εξαιτίας των ιδεολογικών σφαλμάτων που κάναμε τα πρώτα χρόνια της επανάστασης. Όλα αυτά καλλιέργησαν μια κουλτούρα ευνοϊκή για την εμφάνιση και εφαρμογή στην Κούβα των μεθόδων οικοδόμησης του σοσιαλισμού που εφαρμοζόταν στη Σοβιετική Ένωση και σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες.

Ανέκαθεν ξεχώριζα τη Σοβιετική Ένωση από τις υπόλοιπες χώρες, επειδή εκεί, η οικοδόμηση του σοσιαλισμού δε γινόταν αποκλειστικά με βάση τις μεθόδους αυτές. Αναφέρομαι λοιπόν κυρίως στις μικρότερες χώρες του σοσιαλιστικού στρατοπέδου, γιατί τα αναπτυξιακά προγράμματα στη Σοβιετική Ένωση ήταν πολύ δυναμικά και επειδή οι βασικές αποφάσεις που κατέστησαν δυνατή τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη της Σοβιετικής Ένωσης δε σχετίζονταν με την ικανότητα δημιουργίας εσόδων, με την καπιταλιστική έννοια, ή με κάποια άλλη παρεμφερή αντίληψη.

Αυτή ήταν η φιλοσοφία που εφαρμόστηκε στη χώρα μας. Ύστερα από 10 ή 11 χρόνια, και ενώ βρισκόμασταν σε αναμονή των αποτελεσμάτων της, συνέβησαν τόσο πολλές παραμορφώσεις και τόσο πολλές αποκλίσεις, ώστε έπρεπε να σταματήσω, να σκεφτώ και να έχω διαρκώς στο νου μου τον Τσε, τα προαισθήματά του και την απόρριψη εκ μέρους του αυτών των μεθόδων οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Έχω την αίσθηση ότι όλα όσα συνέβησαν στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο καθιστούν πιο επίκαιρη από ποτέ την οικονομική σκέψη του Τσε, σχετικά με την οικοδόμηση του σοσιαλισμού.

Με την έναρξη της διαδικασίας αποκατάστασης ενθάρρυνα την έκδοση αυτών των βιβλίων σχετικά με τον Τσε και την εξάπλωση της οικονομικής σκέψης του, όχι όμως για να χρησιμεύσουν ως εγχειρίδια, ή ως κάτι το αλάθητο, καθώς δεν πρέπει ποτέ να αντιμετωπίζεται μία σχολή πολιτικής σκέψης, ή η σκέψη οποιουδήποτε θεωρητικού ή πολιτικού ως κάτι το άκαμπτο, ως κάτι το δογματικό.

Υπήρξα εχθρός των δογμάτων σε όλη μου τη ζωή. Έχουμε το χρέος να αποτρέψουμε τη δογματοποίηση της σκέψης όλων των επιφανών πολιτικών και των πιο εξαιρετικών επαναστατών, καθώς κάθε σκέψη ανταποκρίνεται σε μία δεδομένη στιγμή, σε δεδομένες περιστάσεις στο δεδομένο σύνολο των διαθέσιμων πληροφοριών και στη δεδομένη εμπειρία. Κατά συνέπεια, η φόρμουλα που ο Λένιν θεωρούσε ως κατάλληλη για την αντιμετώπιση μιας ορισμένης κατάστασης, ίσως να μην είναι εφαρμόσιμη σε άλλες διαφορετικές περιστάσεις ή σε άλλους καιρούς.

Οι ιδέες του Μαρξ, του Ένγκελς, του Λένιν και του Τσε δεν αποτελούν δόγματα, αποτελούν λαμπρά δείγματα ταλέντου και πολιτικού, κοινωνικού και επαναστατικού οραματισμού σε μία δεδομένη χρονική περίοδο. Πάντα θα βρίσκουν εφαρμογή, αρκεί να μην αντιμετωπίζονται ως αμετάβλητα δόγματα. Αν κάναμε κάτι τέτοιο, τότε θα ήταν σαν να αφαιρούσαμε το επιστημονικό, πολιτικό και επαναστατικό τους πλαίσιο και να τα μετατρέψουμε σε θρησκευτικά δόγματα.

Όταν είδαμε ότι η Σοβιετική Ένωση και το υπόλοιπο σοσιαλιστικό στρατόπεδο έπαιρναν ένα διαφορετικό δρόμο, που τους οδηγούσε όλο και πιο μακριά από τη σκέψη του Τσε, όταν άρχισαν να προσανατολίζονται προς μία εκτενέστερη χρήση του συστήματος και των μηχανισμών του καπιταλισμού, κατέβαλα προσπάθειες για την ευρεία εξάπλωση των ιδεών του Τσε. Ενώ, δηλαδή, επιχειρούσαν να βελτιώσουν το σοσιαλισμό, χρησιμοποιούσαν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες του δηλητηρίου που σκότωνε το σοσιαλισμό. Αυτή είναι και μία από τις αιτίες για όσα συνέβησαν στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο.

* * *

Εύλογα αναρωτιέται κανείς αν οι Κουβανοί στρέφονται σήμερα συνειδητά σε αυτό το μεγαλύτερο, αν πιστεύουν πως το χρησιμοποιούν σε ελεγχόμενες ποσότητες, ως αναγκαίο κακό, ή αν πιστεύουν πως έχουν εφεύρει κάποιο αντίδοτο.

Παραθέτω συμπληρωματικά κι ένα μικρότερο απόσπασμα από την ομιλία του Φιντέλ στην 20ή επέτειο από την εκτέλεση του Τσε στη Βολιβία, όπου κατ' ουσίαν αναφέρεται στα υλικά και ηθικά κίνητρα, τη διαμόρφωση συνειδήσεων και την αξία τους για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση.

Μην έχετε την εντύπωση ότι ο Τσε ήταν αφελής, ένας ιδεαλιστής ή κάποιος που δεν είχε επαφή με την πραγματικότητα. Ο Τσε καταλάβαινε και λάμβανε υπόψη του την πραγματικότητα. Αλλά ο Τσε πίστευε στους ανθρώπους . Και αν δεν έχουμε πίστη στους ανθρώπους, αν πιστεύουμε ότι είναι αδιόρθωτα μικρά ζώα, ικανά να προοδεύουν μόνο αν τα ταΐζει κάποιος με χορτάρι ή μόνο αν τα δελεάζει κάποιος με ένα καρότο ή αν τα χτυπάει κάποιος με ένα μαστίγιο- όποιος το πιστεύει αυτό, όποιος είναι πεισμένος για αυτό, δεν πρόκειται να γίνει ποτέ επαναστάτης. Όποιος το πιστεύει αυτό, όποιος είναι πεισμένος για αυτό, δεν πρόκειται να γίνει ποτέ σοσιαλιστής. Όποιος το πιστεύει αυτό, όποιος είναι πεισμένος για αυτό, δεν πρόκειται να γίνει ποτέ κομμουνιστής.