Οι συνθήκες ωρίμασαν

Μεταπολεμικά, στη σκέψη κάποιων κομμουνιστών, μπορούσε να διακρίνει κανείς μια βεβαιότητα πως δεν υπάρχει στην Ελλάδα το έδαφος κι οι συνθήκες για την ανάπτυξη κι εδραίωση ενός ισχυρού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, όπως στις ανεπτυγμένες χώρες της δυτικής Ευρώπης. Μορφώματα τύπου ΣΚΕΛΔ (Σβώλος, Τσιριμώκος κλπ) έμειναν περιθωριακά κι απέκτησαν οντότητα μόνο μες στο ΕΑΜ. Ενώ η Ένωση Κέντρου ήταν βασικά ένα συμπλήρωμα της Δεξιάς, όσο κι αν η ΕΔΑ έτεινε να γίνει ουρά της, ψάχνοντας εναγώνια δημοκρατικές δυνάμεις, για να τις βαφτίσει με το ζόρι σύμμαχες.

Αλλά το ΠαΣοΚ ως κεντροαριστερά εκκολαπτόταν ήδη στις τάξεις της Ε.Κ. του 60' και ήρθε στη Μεταπολίτευση να τα σαρώσει όλα, μαζί με τις δικές μας... χαμηλές προσδοκίες για τις δυνατότητες ανάπτυξης εγχώριας σοσιαλδημοκρατίας.

Μεταπολιτευτικά, όπως και μετά τις ανατροπές και το τέλος της μεταπολίτευσης, πολλοί εξέφραζαν τη βεβαιότητα πως δεν υπάρχει στην Ελλάδα το έδαφος κι οι συνθήκες για την ανάπτυξη σημαντικού φασιστικού μορφώματος, όπως σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η ΕΠΕΝ απορροφήθηκε γρήγορα από τη ΝΔ, που αφαιρούσε διαχρονικά το ζωτικό χώρο από κάθε αντίστοιχη δύναμη που επιχειρούσε να εμφανιστεί και να ευδοκιμήσει στα δεξιά της -πχ η ΔΗΑΝΑ του Στεφανόπουλου. Οι μνήμες από την επταετία της δικτατορίας ήταν ακόμα νωπές, κι ο πολιτικός απόηχος του Πολυτεχνείου πολύ ισχυρός, για να αφήσουν το φασισμό να σηκώσει κεφάλι.

Αλλά το αυγό του φιδιού εκκολαπτόταν, πατώντας πάνω στην ανεμελιά μας. Οι ευνοϊκές συνθήκες κι η φασιστική νοοτροπία υπήρχαν ήδη από τη δεκαετία του 90' στην ελληνική κοινωνία -όπως εξάλλου κι ο μετέπειτα φορέας υποδοχής τους, η χρυσή αυγή. Ήταν απλώς ζήτημα χρόνου και συγκυριών (έξαρση του μεταναστευτικού, οικονομική κρίση κτλ) να γιγαντωθούν και να εκδηλωθούν, αποκτώντας οντότητα κι επίσημη έκφραση.
Κι αυτό μολονότι δεν υπάρχει στις μέρες μας ισχυρό κομμουνιστικό κίνημα, που να εξηγεί τη στροφή του συστήματος σε τέτοιες λύσεις. Ο φασισμός δεν αναπτύσσεται μόνο ως προληπτικό μέσο αντιμετώπισης των κομμουνιστών, αλλά και στο κενό της απουσίας τους, της ήττας τους.

Κατά μία έννοια, προκύπτει ως συμπέρασμα ότι είμαστε καταδικασμένοι να πάθουμε ό,τι ακριβώς φοβόμαστε ή μάλλον αυτό που δε βλέπουμε να έρχεται κι εφησυχάζουμε, χωρίς να πάρουμε μέτρα για να το αντιμετωπίσουμε εγκαίρως.

Από ταξική σκοπιά, κλειδί για την ερμηνεία της εμφάνισης κι εδραίωσης της σοσιαλδημοκρατίας και του φασισμού είναι η μικροαστική τάξη: στη μία περίπτωση η ενσωμάτωση λαϊκών στρωμάτων κι η εκτεταμένη εργατική αριστοκρατία που αναπτύσσει μικροαστική συνείδηση. Στην άλλη, ξεπεσμένα μικροαστικά στρώματα, που συντρίβονται από την κρίση. Δεν είναι τυχαίο ίσως πως αρκετοί έκαναν αυτήν ακριβώς τη διαδρομή, από το "πατριωτικό, λαϊκό ΠαΣοκ" (και όχι από τη μήτρα-αγκαλιά της δεξιάς παράταξης) στο εκλογικό σώμα της χρυσής αυγής.

Η Ελλάδα είναι μια χώρα που είχε παραδοσιακά εκτεταμένα μικροαστικά στρώματα, που συνεχώς προλεταριοποιούνται κι όλο ανθίστανται κι υφίστανται -ή τέλος πάντων διατηρούν την προηγούμενη συνείδησή τους. Αυτό προφανώς δεν οδηγεί αυτόματα στην ενίσχυση της σοσιαλδημοκρατίας ή του φασισμού. Δείχνει όμως πως ήταν αβάσιμη η πολιτική σιγουριά πως δεν υπάρχει καν το έδαφος για την ανάπτυξή τους.

Έχει επίσης ενδιαφέρον ότι ως ένα βαθμό η σοσιαλδημοκρατία εκκολάφτηκε στις δικές μας γραμμές, υπήρχε ήδη -εν μέρει- μέσα μας, στους κόλπους της ΕΔΑ, στο τμήμα του κόμματος που ακολούθησε το ΚΚΕ εσ. και αργότερα το Συνασπισμό (και βρίσκεται σήμερα στο Σύριζα, τη ΛαΕ και τη ΔημΑρ). Οι πρώην σύντροφοι που επιζητούσαν μια ομαλότητα-νομιμότητα, μακριά από τις αιχμηρές γωνίες της παρανομίας, της επαναστατικής πάλης, της αλλαγής που δεν έρχεται με κοινοβουλευτικό τρόπο.

Ο φασισμός στον αντίποδα, δεν προήλθε βεβαίως από τους κόλπους του κομμουνιστικού κινήματος ή από τον εκφυλισμό του. Έχουν ενδιαφέρον, πάντως, κάποιες επιμέρους περιπτώσεις, όπως του Μπ. Μουσολίνι (που ήταν στο σοσιαλιστικό κόμμα) κι εγχώριων επίδοξων μιμητών του, τύπου Καζάκη, που φλέρταρε και με το αριστεροχώρι. Ή ακόμα η καθολική συστράτευση σε εθνικούς στόχους -πλην Λακεδαιμονίων- η ειρηνική συνύπαρξη και τα ταξιδάκια στο Καστελόριζο, κοκ.

Σήμερα, ακούμε πολλές φορές την εκτίμηση -που διατυπώνεται θριαμβευτικά, ως πανηγυρικό συμπέρασμα- πως στην Ελλάδα δεν υπάρχει το έδαφος κι οι συνθήκες για την επικράτηση και την εδραίωση μιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Είτε γιατί υπάρχει ισχυρή μικροαστική τάξη στη χώρα μας, είτε για άλλους ιστορικούς-οικονομικούς λόγους, είτε βασικά γιατί κάποιοι εκφράζουν απλώς τους μύχιους πόθους τους και τους θεωρητικοποιούν.

Δεν είναι λοιπόν καιρός να τους δείξουμε στην πράξη πως κάνουν λάθος; Και να τους κάνουμε ένα χουνέρι, πραγματοποιώντας αυτό που θεωρούν αδύνατο και βασικά το χειρότερο φόβο τους;