Υπάρχω λες κι ύστερα δεν υπάρχεις

Ο Χέγκελ λέει πως το πραγματικό είναι και λογικό και το λογικό είναι πραγματικό -ακόμα κι αν δεν υπάρχει ακόμα. Αλλά οι περισσότεροι αντιλαμβάνονται μόνο την απτή πραγματικότητα και θεωρούν άπιαστο όνειρο και ουτοπία οτιδήποτε μη συντελεσμένο δεν περιλαμβάνεται σε αυτήν.

-Πού εφαρμόζονται αυτά που λέτε;
Είναι μια συχνή ερώτηση, που αξιοποιεί αυτού του είδους τον πραγματισμό, για να απαξιώσει το δικό μας στρατηγικό στόχο. Και δεν τους απασχολεί προφανώς πως όλα όσα βλέπουμε γύρω μας δεν υπήρχαν από καταβολής του κόσμου και κάποτε ίσως έμοιαζαν ουτοπικά, αλλά προέκυψαν δια της εξέλιξης στην πορεία.

Στον πραγματισμό βασίστηκε κι ο Σουσλόφ -το ιδεολογικό στέλεχος που δέσποζε στη μεταπολεμική  ΕΣΣΔ- όταν είπε τη φράση του περί υπαρκτού σοσιαλισμού, του μόνου "μοντέλου" που υφίσταται στην πραγματικ΄ζωή, σε αντίθεση με τις θεωρίες και τις φαντασιοκοπίες όσων το απέρριπταν κι ευαγγελίζονταν ένα διαφορετικό σύστημα -πχ με περισσότερη δημοκρατία. Αλλά το πραγματικό ήταν και λογικό. Και ο σοβιετικός σοσιαλισμός ήταν αναπόφευκτο να χρησιμοποιεί περιορισμούς για την άμυνά του και αυξημένη καταστολή, για να αντιμετωπίσει τον επιθετικό καπιταλιστικό περίγυρο και την πολιορκία του από το ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο. Και δε θα μπορούσε να πράξει και πολύ διαφορετικά, στο συγκεκριμένο περιβάλλον με το δοσμένο αρνητικό συσχετισμό, αν ήθελε να συνεχίσει να υπάρχει.

Και μοιάζει η αλήθεια μου πελώριο ψέμα
Στο τείχος η φωνή μου χτυπά

Το τείχος ήταν πραγματικό, επειδή ήταν λογικό -και βασικά αναπόφευκτο. Η πτώση του δεν είχε καμία λογική από σοσιαλιστική άποψη -δεν γκρέμιζε κάποιο ταξικό φραγμό ή το τείχος της ντροπής- είχε όμως για του λύκους που φορούσαν την προβιά του κομμουνιστή, επιδιώκοντας το γκρέμισμα του σοσιαλισμού, κι όχι απλώς ενός τοίχου. Αλλά κράτησαν ένα ψέμα για το τέλος, και έλεγαν πως παλεύουν για την αναγέννηση και την ενδυνάμωσή του.

Η πραγματικότητα είναι μία -σαν τη Φρουτοπία- αντικειμενική και γνώσιμη, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι να την ερμηνεύσεις, πολλές αλήθειες, ανάλογα με το (ταξικό, υποκειμενικό, κοκ) πρίσμα από το οποίο την αντικρίζεις. Η αλήθεια είναι επαναστατική και γράφεται με κόκκινο -ακόμα κι αν είναι το κόκκινο στυλό που διορθώνει κάποιες ανορθογραφίες ή δυσάρεστες λεπτομέρειες της ιστορίας, όπως κάποια ανεπιθύμητα πρόσωπα σε ιστορικά φωτογραφικά στιγμιότυπα. Το ρετουσάρισμά τους όμως δεν ήταν καθόλου διαπαιδαγωγητικό για τις μάζες και τον τελικό σκοπό, που δε θα έχει δρόμο στρωμένο με ροδοπέταλα, αλλά με αντιφάσεις -ακόμα κι εντός της επαναστατικής πρωτοπορίας- και πισωγυρίσματα.

Οι μπολσεβίκοι δεν είχαν τίποτα να φοβηθούν από την αλήθεια. Γι' αυτό ήθελαν πχ να δημοσιευτούν όλες οι μυστικές διπλωματικές συμφωνίες των ιμπεριαλιστικών κρατών, και εξηγούσαν ποιο σκοπό εξυπηρετούσαν οι τακτικές υποχωρήσεις τους -πχ η ΝΕΠ. Αλλά αυτό δε σημαίνει πως πήγαιναν με το σταυρό στο χέρι, γιατί τότε θα έτρωγαν τον αγκυλωτό σταυρό στο κεφάλι.

Αυτή ήταν πχ η λογική πίσω από την υπογραφή του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, για να κερδίσουν πολύτιμο χρόνο -όπως κι έκαναν. Αυτό το σκοπό υπηρετούσε επίσης η επιστράτευση του χρήσιμου μύθου και του φαντασιακού στο μεγάλο πατριωτικό πόλεμο κατά των ναζί, η επίκληση του θρησκευτικού συναισθήματος ή των τσαρικών πολέμων κατά του Ναπολέοντα, για να πετύχουν την καθολική συστράτευση στον υπέρ πάντων αγώνα της επιβίωσης.

Αυτή ήταν κι η περίπτωση της (αντι)κατασκοπίας, πριν, μετά και κατά τη διάρκεια του πολέμου, και του δικτύου της Κόκκινης Ορχήστρας, με επικεφαλής τον αντισταλινικό, Λέοπολντ Τρέπερ. Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του "το μεγάλο παιχνίδι", όπου διηγείται πως έπεσε μεν στα χέρια των Γερμανών, αλλά κατάφερε να τους πείσει πως μπαίνει στην υπηρεσία τους και παίζει διπλό ρόλο με απώτερο σκοπό το κλείσιμο ξεχωριστής ειρήνης μεταξύ ναζιστικής Γερμανίας και ΕΣΣΔ, ενώ παράλληλα είχε ειδοποιήσει κρυφά το σοβιετικό κέντρο για την κατάστασή του και το σχέδιό του. Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι Γερμανοί προσπαθώντας να ξεγελάσουν τους σοβιετικούς και να κερδίσουν την εμπιστοσύνη τους, άρχισαν να τους δίνουν αξιόπιστες, διαβαθμισμένες πληροφορίες και υλικό για τη διάταξη του στρατού τους, που μόνο ένα άρτια κατασκοπευτικό δίκτυο, χωρίς απώλειες κι απρόοπτα, θα μπορούσε να συγκεντρώσει. Κι οι Σοβιετικοί κατάφερναν να τις παίρνουν άκοπα...
Ο μύθος στην υπηρεσία της επανάστασης...

Αλλά ας ξαναγυρίσουμε στη φράση του Σουσλόφ για τον υπαρκτό σοσιαλισμό, δηλ αυτόν που γνωρίσαμε (κι αγαπήσαμε, σε βαθμό που τον υπερασπιστήκαμε άκριτα μερικές φορές) κατά τον εικοστό αιώνα. Μια φράση που στοιχειώνει -ως σημαίνον και σημαινόμενο- όχι μόνο τον ταξικό εχθρό, αλλά και πολλούς αντικομμουνιστές σοβιετιολόγους, με ριζοσπαστικό προσωπείο. Οι οποίοι προσπαθούν να ορκίσουν το φάντασμα -που πλανάται πάνω τους, απειλώντας να πάρει ξανά σάρκα και οστά- και να αποδείξουν πως ο υπαρκτός δεν υπήρξε ποτέ. Και δως του εισαγωγικά -δίπλα από το "υπαρκτός"- και δως του "ευφάνταστα" λογοπαίγνια με τον "αν-ύπαρκτο σοσιαλισμό".

Μα αν είστε τόσο έξυπνος, δώστε μου πίσω αυτό που δεν υπήρξε, λέει ένας εργάτης στο μικροαστό διανοούμενο, σε ένα λαϊκό ρωσικό ανέκδοτο, στα χρόνια της αντεπανάστασης.
Κι αυτό δε λέγεται προφανώς από τη σκοπιά της στείρας υπεράσπισης αυτού που υπήρχε -και οδηγήθηκε στην ανυπαρξία από τις αντιφάσεις του- αλλά ως αναγνώριση της προσφοράς του και των επιτευγμάτων του.

Υπάρχω, κι όσο υπάρχεις, θα υπάρχω.
Αλλά οι κομμουνιστές συνεχίζουν να υπάρχουν και μετά τον υπαρκτό. Και θα συνεχίσουν να υπάρχουν, όσο υπάρχουν οι αιτίες που γεννάνε την αδικία, την εκμετάλλευση, και σε τελική ανάλυση την ταξική πάλη.
Τι στάση πρέπει να κρατήσουν όμως απέναντι στην εμπειρία και το μύθο του υπαρκτού σοσιαλισμού που γνωρίσαμε τον περασμένο αιώνα;

Κάποιοι -που αυτοπροσδιορίζονται ως κομμουνιστές- λένε ότι ήταν κάτι που απέτυχε, δυσφήμησε τις ιδέες μας και πρέπει να το απαρνηθούμε. Θεωρούν πιο βολικό το χρήσιμο μύθο που λέει ότι οι ιδέες μας, οι ιδέες του Μαρξ και το όραμά του για κοινωνική χειραφέτηση, είναι ακατανίκητες. Συνεπώς δεν απέτυχαν, απλώς δεν εφαρμόστηκαν ποτέ -οπότε κρατάνε το αήττητό τους. Κι έτσι είναι έτοιμοι να συνηγορήσουν υπέρ των πιο χυδαίων αστικών μύθων και της αντικομμουνιστικής προπαγάνδας, που γράφει την ιστορία με το μαύρο των νικητών και της αντίδρασης, αφού αυτό που υπήρξε δε μας αφορά και δεν ήταν ποτέ σοσιαλισμός.

Όσο κι αν είναι αλήθεια βέβαια πως ο σοσιαλισμός απέτυχε ή όξυνε τις αντιφάσεις του, όταν άρχισε να δανείζεται συνταγές από το οπλοστάσιο του αντιπάλου (που αφήνει ωστόσο ανοιχτό το ζήτημα τι ήταν αυτό που τον ώθησε σε αυτές τις απαντήσεις), αυτή είναι μια μισή αλήθεια, που διαστρεβλώνει την πραγματικότητα περισσότερο από ό,τι ένα χυδαίο και φανερό ψέμα.

Οι ιδέες της επανάστασης εφαρμόστηκαν σε ένα δυσμενές περιβάλλον, και παρόλα αυτά ευδοκίμησαν -κι ως ένα βαθμό αναπτύχθηκαν- για πολλές δεκαετίες, να βγάλουν ρίζες και να αφήσουν σπορά που θα καρπίσει ξανά, στις κατάλληλες (επαναστατικές) συνθήκες, αρκεί να τις καλλιεργήσουν οι κομμουνιστές.

Κι η υπεράσπιση της σοβιετικής πείρας, η αναγνώριση των επιτευγμάτων και της προσφοράς της, δεν είναι ένας χρήσιμος μύθος, ένα ψέμα που μας παρηγορεί για να μην απογοητευτούμε, χωρίς ένα φάρο κι ένα μπούσουλα που φωτίζει την πράξη μας, αλλά μια αλήθεια, αντιφατική όπως κάθε τι πραγματικό, που πιθανότατα θα συναντήσουμε ξανά μπροστά μας στα επαναστατικά εγχειρήματα του μέλλοντος.