Σκέψεις για τον ιμπεριαλισμό

Παρεμβάλλω μια παρένθεση στις τελευταίες συνεδριακές αναρτήσεις, για να παραθέσω μια σειρά λογικών συλλογισμών, που μπορεί τελικά να μην είναι τόσο άσχετη με το θέμα των ημερών.

Ας ξεκινήσουμε με ένα ερώτημα: η Ρωσία ήταν ιμπεριαλιστική χώρα το 1917, τη χρονιά της επανάστασης;
Η απάντηση δεν είναι τόσο απλή κι εύκολη, δεδομένου ότι η Ρωσία ήταν ένα είδος "καθυστερημένης υπερδύναμης", με ανισόμετρη ανάπτυξη στο εσωτερικό της και οικονομία που πατούσε με το ένα πόδι στο μεσαίωνα, ενώ με το άλλο έκανε το άλμα στο μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού, συμμετέχοντας και στον πρώτο ιμπεριαλιστικό παγκόσμιο πόλεμο, για τη μοιρασιά των αγορών.

Θα μου πεις, κάποιοι δεν έχουν καθαρό αν η σημερινή Ρωσία είναι ιμπεριαλιστική. Και θεωρούν μάλιστα λάθος ολκής να μην αξιοποιούμε τις ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις, παίρνοντας κατά κάποιον τρόπο το μέρος της Ρωσίας ή των BRICs γενικά, της πιο αδύναμης πλευράς. Να μπούμε δηλ στη λογική να διαλέξουμε το μικρότερο κακό ή καλό ιμπεριαλιστή, με τη διαφορά πως δεν είναι ιμπεριαλιστής (αφού) αλλά καπιταλιστής σκέτο ή κάτι άλλο. Και τότε πώς ακριβώς μιλάμε για ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις και αξιοποίησή τους;

Το ωραίο της υπόθεσης είναι πως οι απόψεις αυτές μπορεί να προέρχονται από ομάδες ή άτομα, που δικαιολογούν τη "ρωσική ιδιαιτερότητα" ως καρπό του σοσιαλιστικού της παρελθόντος, που είναι ακόμα νωπό, έχει αφήσει ανεξίτηλο το στίγμα του, δεν επιτρέπει την πλήρη ένταξή της στο διεθνές ιμπεριαλιστικό σύστημα, την πλήρη διαμόρφωση του ιμπεριαλισμού στη Ρωσία, κοκ. Αλλά μπορεί παλιότερα να θεωρούσαν τη Σοβιετική Ένωση σοσιαλ-ιμπεριαλιστική δύναμη, που επενέβαινε στα εσωτερικά άλλων χωρών, για να υπηρετήσει τα δικά της κρατικά συμφέροντα. Με άλλα λόγια, η σύγχρονη Ρωσία δεν είναι ιμπεριαλιστική, γιατί υπήρχε η σοσιαλ-ιμπεριαλιστική ΕΣΣΔ.
-Παράλογο...; Δεν απαντάει, άρα λογικό.

Το άλλο ωραίο είναι πως επιχειρούν να δικαιολογήσουν την ιδιαιτερότητα των BRICs πχ με τους ρυθμούς ανάπτυξης της κινέζικης (σ.σ.: καπιταλιστικής) οικονομίας εν μέσω κρίσης, που τους συγκρίνουν με τη Σοβιετική Ένωση του μεσοπολέμου, που είχε μείνει απρόσβλητη από το παγκόσμιο οικονομικό κραχ του 29', πετυχαίνοντας ένα μικρό, οικονομικό θαύμα. Φως φανάρι πως οι κρατικές-οικονομικές δομές που το επιτρέπουν αυτό, είναι μη ιμπεριαλιστικές, ου μην και σοσιαλιστικές.

Αλλά ας επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα: ήταν η Ρωσία ιμπεριαλιστική το 17;
Αν ναι, δεν είναι λογικό να ισχυριστούμε πως ο ιμπεριαλισμός σήμερα -έναν αιώνα μετά- είναι πιο εξελιγμένος-διαμορφωμένος, όχι μόνο στη Ρωσία, αλλά και σε λιγότερο ισχυρές χώρες, που έχουν ωστόσο τις υλικές προϋποθέσεις για επαναστατικό πέρασμα στο σοσιαλισμό;
Αν όχι, δεν είναι αξιοσημείωτο πως μια μη ιμπεριαλιστική χώρα προχώρησε σε σοσιαλιστική επανάσταση και πως ο ημιφεουδαρχικός χαρακτήρας της Ρωσίας και η σχετική καθυστέρηση στην οικονομία της δε στάθηκε ανασταλτικός παράγοντας στην επαναστατική στρατηγική και δράση των μπολσεβίκων. Σε κάθε περίπτωση, τα συμπεράσματα για τη σημερινή συγκυρία είναι χρήσιμα και καταλυτικά.

Ας δούμε όμως κάτι άλλο. Ενώ διαρκούσε και βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ο Α' Π.Π., ο Λένιν αφοσιώθηκε στη μελέτη του ιμπεριαλισμού της εποχής του, τη συγγραφή μιας εκλαϊκευμένης μπροσούρας πάνω στο ζήτημα και την επεξεργασία της θεωρίας της ανισόμετρης καπιταλιστικής ανάπτυξης και του αδύναμου κρίκου της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας. Ο οποίος -συμφωνούμε όλοι σε αυτό, υποθέτω, πως- ήταν η Ρωσία.

Η Ρωσία αποδείχτηκε ο αδύναμος κρίκος της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, ανεξάρτητα από το αν ήταν-θεωρούνταν ιμπεριαλιστική. Εξάλλου, η εμπειρία του 20ού αιώνα δείχνει ότι οι αδύναμοι κρίκοι της αλυσίδας έτειναν να εντοπίζονται στη λεγόμενη "περιφέρεια", όπου οι εγχώριες αστικές τάξεις ήταν πιο αδύναμες, κι όχι στα μεγάλα ιμπεριαλιστικά κέντρα. Όταν, για παράδειγμα, εκτιμούν κάποιοι σήμερα πως η Λατινική Αμερική μπορεί να αποδειχτεί ο σύγχρονος αδύναμος κρίκος, δεν εννοούν πιθανότατα ότι χώρες σαν τη Βενεζουέλα, τον Ισημερινό, κοκ, είναι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις (αν και η Βραζιλία παρουσιάζει αρκετά τέτοια χαρακτηριστικά), τις τοποθετούν όμως σε ένα ενιαίο σύνολο, όπου είναι υποψήφιες για να σπάσουν την ενότητά του.

Η ενότητα αυτή δεν ακυρώνει την ανισομετρία και τις διαφορές μεταξύ των κρίκων της αλυσίδας. Είναι, κατά μία έννοια σαν ενότητα μες στη διαφορά. Εδώ δε μας ενδιαφέρει να διαλέξουμε το πιο κατάλληλο σχήμα (πλέγμα-αλυσίδα, πυραμίδα ή κάτι άλλο) για τη θεωρητική ερμηνεία και για τις μεταξύ τους διαφορές. Το σημαντικό είναι πως αυτά τα σχήματα περιγράφουν τον πλανήτη ως ένα σύνολο και εντάσσουν σε αυτό όλα τα κράτη, χωρίς να τα εξισώνουν ως προς την ισχύ τους.

Πού καταλήγουμε με όλα αυτά;
Αν καταλαβαίνω καλά -και δεν παρερμηνεύω τη θέση του- το κόμμα χρησιμοποιεί στις επεξεργασίες του το σχήμα της πυραμίδας -που καταδεικνύει την ανισομετρία και την ανισότιμη θέση κάθε χώρας- και λέει ότι ο καπιταλισμός έχει φτάσει σε όλες τις χώρες στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, χωρίς αυτό να τις καθιστά όλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Δε νομίζω -ή δε θυμάμαι τουλάχιστον- να αναφέρεται το κόμμα σε "ιμπεριαλιστική Ελλάδα" σε κάποιο κείμενό του, όσο κι αν περιγράφει τις επιδιώξεις-βλέψεις της ελληνικής αστικής τάξης για επέκταση στα Βαλκάνια, αναβάθμιση της γεωστρατηγικής θέσης της, συμμετοχή σε πολεμικές επιχειρήσεις για μοιρασιά της λείας, κοκ.

Αυτή η ανάλυση ξεσηκώνει διάφορες αντιδράσεις, με το σκεπτικό πως ακυρώνει τη θεωρία του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό κι όσα γράφει ο Βλαδίμηρος για μια χούφτα χωρών που εκμεταλλεύονται τις υπόλοιπες, βάζοντας (η ανάλυση του κόμματος) όλες τις χώρες στο ίδιο τσουβάλι, ορίζοντας τα ίδια καθήκοντα για κάθε ΚΚ, κοκ.

Δύο απλά ερωτήματα λοιπόν:
-Οι παραπάνω αγανακτούν κι αντιδρούν εξίσου άραγε και με το Βλαδίμηρο, που "ακυρώνει τη λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό", εντάσσοντας όλες τις χώρες στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα που έχει ασθενείς και ισχυρούς κρίκους, αλλά είναι ενιαία;
Ή αγανακτούν μόνο με το ΚΚΕ, από θέση αρχής;

-Συμφωνούν τουλάχιστον πως το επαναστατικό μας καθήκον είναι το σπάσιμο της αλυσίδας και η σοσιαλιστική επανάσταση; Ή μήπως απορρέουν διαφορετικά καθήκοντα για κάθε ΚΚ και τη θέση της χώρας στην οποία δρα; Μήπως δεν είναι ώριμη από υλικοτεχνική άποψη η σοσιαλιστική επανάσταση στις χώρες που δεν είναι ιμπεριαλιστικές και χρειάζεται κάποιο μεταβατικό στάδιο, μεταβατικά αιτήματα, κοκ;
Κάθε απάντηση ευπρόσδεκτη.