Σάββατο 29 Οκτωβρίου 2016

Από τη σκοπιά του μαρξισμού-λενινισμού

Ευρισκόμενη σε λειτουργία ημι-αργίας σήμερα η κε του μπλοκ, αντιγράφει και δημοσιεύει από το τελευταίο τεύχος της ΚομΕπ, ένα απόσπασμα από το άρθρο του Δημήτρη Κοιλάκου (μέλους του Τμήματος Παιδείας και Έρευνας της κετουκε) για τον Ιλιένκοφ και τη σοβιετική φιλοσοφία, όπου αναπαράγονται εκτενή αποσπάσματα από ένα κείμενο-εργασία του τελευταίου, που είχε τον τίτλο της ανάρτησης και καταπιάνεται με ενδιαφέρουσες πτυχές της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αποκρούοντας παράλληλα τις αντικομμουνιστικές επιθέσεις των δυτικών ("μαρξιστών" και μη). Η μετάφραση είναι του ίδιου του Δ.Κ. από την αγγλική έκδοση "Marxa and the Western World" (ed. by Nicolas Lobkowicz).

* * *

Υπό αυτό το πρίσμα μπορούμε να κατανοήσουμε κι ένα ακόμα περιστατικό, το οποίο συχνά διαστρεβλώνεται στη σχετική βιβλιογραφία. Όπως αναφέρεται, ο Ιλιένκοφ είχε προσκληθεί το 1965 να λάβει μέρος σε ένα διεθνές συμπόσιο στο Πανεπιστήμιο Notre Damme στις ΗΠΑ, με θέμα τη συμβολή του Μαρξ στο λεγόμενο "δυτικό κόσμο" και σκοπό να συμβάλει στο διάλογο μεταξύ κομμουνιστών και μη κομμουνιστών διανοητών. Τελικά δεν παρέστη στο συμπόσιο, επειδή, όπως αναφέρεται, το Ινστιτούτο Φιλοσοφίας της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ δεν του επέτρεψε να συμμετάσχει. Παρόλα αυτά, έστειλε την εργασία που είχε ετοιμάσει, η οποία και διαβάστηκε στο συμπόσιο. Μετά τη δημοσίευση της εργασίας αυτής, ο Ιλιένκοφ υπέστη σημαντικές πιέσεις και δέχτηκε πολιτικές κατηγορίες για τον "αντιμαρξιστικό" προσαντολισμό της.

Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε ότι οι σχετικές πηγές αφήνουν αναπάντητο το προφανές ερώτημα πώς, αφού του απαγορεύτηκε να συμμετάσχει ως φυσικά παρουσία, του επιτράπηκε να στείλει την εργασία του η οποία και θα δημοσιευόταν στον τόμο με τα πρακτικά του συμποσίου, όπως και τελικά έγινε.

Πέρα από αυτό όμως, αξίζει να σταθούμε λίγο στο περιεχόμενο αυτής της εργασίας, που είχε τίτλο: "Από τη σκοπιά του μαρξισμού-λενινισμού", για να δούμε ποιος ήταν ο δήθεν "αντιμαρξιστικός" προσανατολισμός της.

Στην εργασία αυτή λοιπόν, ο Ιλιένκοφ, απαντώντας σε σημεία της δυτικής προπαγάνδας έναντι της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και των δυσκολιών που αυτή αντιμετώπιζε, υπερασπίζεται τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στην πατρίδα του και μιλά για "... εκείνα τα αρνητικά φαινόμενα, εκείνες τις συγκεκριμένες δυσκολίες στην ανάπτυξή μας, τις οποίες η αντικομμουνιστική προπαγάνδα με τόσο ζήλο εκμεταλλεύτηκε και ακόμα εκμεταλλεύεται. Τα φαινόμενα αυτά, με τα οποία εμείς, ως κομμουνιστές, σχετιζόμαστε όχι λιγότερο κριτικά απ' οποιονδήποτε "δυτικό" ανθρωπιστή διανοούμενο, σε καμία περίπτωση δε δίνουν ούτε ένα επιχείρημα έναντι των ιδεών του Μαρξ. Με αυτές τις ιδέες, με το Πρόγραμμα που εφαρμόζουμε, αυτά τα φαινόμενα δεν είχαν τίποτε κοινό (ούτε και τώρα έχουν). Περαιτέρω, αυτά τα φαινόμενα εξηγούνται εξ ολοκλήρου, όχι αποδιδόμενα στην επίδραση των ιδεών του Μαρξ και του Λένιν, αλλά, απεναντίας, ως ένα είδος φανατισμένης και ορισμένες φορές ύπουλης αντίδρασης αυτού του υλικού στο οποίο αυτές οι ιδέες πρέπει να πραγματωθούν".

Στη συνέχεια ο Ιλιένκοφ γίνεται πιο συγκεκριμένος, αναφέροντας τα εξής: "Σύμφωνα με το Μαρξ [...] η δουλειά της πολιτικής επανάστασης είναι μόνο μια αρχή, και το πρόβλημα στο σύνολό του θα γίνει ορατό στο κομμουνιστικό κίνημα μόνο μετά από αυτήν την πράξη. Το πραγματικό πρόβλημα, το οποίο το κομμουνιστικό κίνημα πρέπει να επιλύσει αφού εκτελέσει τα άμεσα καθήκοντά του, ορίζεται κατευθείαν από τις αντινομίες της ατομικής ιδιοκτησίας. Μετά από την επαναστατική μετατροπή της ατομικής ιδιοκτησίας, ως μέσο παραγωγής και ευεργέτημα για την κουλτούρα, σε "κοινωνική ιδιοκτησία", αυτή η κοινωνική ιδιοκτησία πρέπει στη συνέχεια να μετασχηματιστεί σε περιουσία του κάθε ατόμου, της κάθε ξεχωριστής μονάδας. Στο κοινωνικό πλαίσιο, το ζήτημα αυτό συμπίπτει με την απόρριψη του καταμερισμού εργασίας μεταξύ των ατόμων, μια έννοια που κληροδοτήθηκε από τον κόσμο της "ατομικής ιδιοκτησίας". Σε σχέση με το άτομο, το πρόβλημα της ολόπλευρης ανάπτυξής του και μετατροπής του σε "ολοκληρωτικά" αναπτυγμένη ατομικότητα πρέπει να αντιμετωπιστεί. Η πολιτική επανάσταση θεωρείται εδώ ως μια συνθήκη που πρέπει να πληρωθεί, μέσω της οποίας η κοινωνία θα δει τον εαυτό της να έχει τη δύναμη να αντιμετωπίσει τον εαυτό της και, περαιτέρω, να εκπληρώσει πράγματι το γιγαντιαίο καθήκον της δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς κυβέρνηση, χωρίς νόμισμα και χωρίς καμία εξωτερική διαμεσολάβηση στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Η κοινωνία, αντιπροσωπεύοντας την εθελοντική συνεργασία για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ατομικής θέλησης, δε θα χρειάζεται πια, ευρκισκόμενη σε αυτή τη θέση, "εξωτερικούς διαμεσολαβητές". Από την άλλη, μόνο η ολόπλευρη ανάπτυξη της ατομικότητας έχει τη δύναμη να εγκαθιδρύσει μια τέτοια συνεργασία".

Λίγο παρακάτω, κι ενώ έχει καταπιαστεί με την περίφημη στη δυτική μαρξολογία διάκριση μεταξύ "πρώιμου" και "ώριμου" Μαρξ, σημειώνει: "Είναι επίσης προφανές ότι ο ώριμος Μαρξ, και μετά από αυτόν ο Λένιν, ποτέ, ούτε και σε μια απλή φράση των θεωρητικών του κειμένων, δε θεώρησε την πράξη της μετατροπής της ιδιωτικής-καπιταλιστικής ιδιοκτησίας σε "κρατική" ιδιοκτησία ως τον ανώτατο και τελικό στόχο του κομμουνιστικού κινήματος, αλλά μόνο σαν το πρώτο, μολονότι απαραίτητο, βήμα στην κατεύθυνση δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς κυβέρνηση, χωρίς νόμισμα, χωρίς μορφές επιβολής και νόμους που να ρυθμίζουν τη ζωτική δραστηριότητα του ανθρώπου και χωρίς "αποξενωμένες" μορφές ανθρώπινης συνεργασίας. Είναι ακριβώς αυτές οι μορφές που το κομμουνιστικό κίνημα, επειδή δεν είναι σε θέση να τις ξεπεράσει άμεσα με διατάγματα ή με τη βία, διατηρούνται κατά τη διάρκεια της πρώτης (σοσιαλιστικής) φάσης της ωριμότητάς του. Παρόλα αυτά, διατηρούνται μόνο ως σημάδια της ιστορικής ανωριμότητας του κινήματος [...] Κατανοούμε αυτές τις τάσεις ως μέρος της κληρονομιάς μας που είναι ήδη, αν κι όχι εξ ολοκλήρου, παρελθόν".

Έχοντας λοιπόν αναμετρηθεί με την αντικομμουνιστική προπαγάνδα, ξετινάζοντάς την και από θεωρητικές θέσεις, καταλήγει θέτοντας τα σημαντικά καθήκοντα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, αναδεικνύοντας τον πυρήνα της μαχητικής μαρξιστικής προβληματικής επί του θέματος:

"Επομένως ο βασικός στόχος για την ανάπτυξη μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας συνίσταται στη βαθμιαία και συνεχή μεταβίβαση όλων των λειτουργιών της διεύθυνσης των συλλογικών ζητημάτων από έναν κυβερνητικό μηχανισμό σε εκείνα τα άτομα που συνασπίζονται για την κοινή υπόθεση. Με άλλα λόγια, ο στόχος είναι η μετατροπή της τυπικά συλλογικής ιδιοκτησίας σε αυθεντικά συλλογική ιδιοκτησία. Αυτή η τάση αναμφίβολα θα ανοίξει το δρόμο για περαιτέρω μεγέθυνση της κλίμακας παραγωγής. Αλλά η επίλυση αυτού του ζητήματος απαιτεί ότι κάθε ξεχωριστό άτομο κι όλοι μαζί -και όχι μόνο λίγοι επιλεγμένοι- θα είναι ικανοί πράγματι να συμμετέχουν στην υπόθεση της διεύθυνσης της "συλλογικής ιδιοκτησίας", κατέχοντας την απαραίτητη θεωρητική επάρκεια και ικανότητα και την κατάλληλη κουλτούρα γι' αυτό".

Από αυτήν τη σκοπιά, το ζήτημα της οικοδόμησης της κομμουνιστικής κοινωνίας ανάγεται στη μετατροπή κάθε ατόμου από μονόπλευρο επαγγελματία -από σκλάβο του συστήματος καταμερισμού εργασίας- σε μια ολόπλευρη προσωπικότητα, σε πραγματικό αφέντη (ιδιοκτήτη) του τελικού και πνευματικού πολιτισμού που δημιούργησε όλη η ανθρωπότητα.

Από το σημείο αυτό εκφράζεται και με τη μαρξική φόρμουλα, σύμφωνα με την οποία η κομμουνιστική κοινωνία διαλύει τον "καταμερισμό εργασίας" και τον αντικαθιστά με μια ορθολογική "κατανομή των ειδών της δραστηριότητας" μεταξύ εξίσου ευρύτατα και πλήρως αναπτυγμένων ατόμων. Αυτοί οι άνθρωποι, μεταξύ άλλων, θα μπορούν να διεξάγουν το διευθυντικό ρόλο στο πλαίσιο της ξεχωριστής συλλογικότητας, στο πλαίσιο της εθνικής οικονομίας και στο πλαίσιο όλης της ανθρώπινης κοινωνίας.

Υπό αυτές τις συνθήκες, η κοινωνική ιδιοκτησία, ως σύγχρονος τρόπος παραγωγής, δεν είναι μια ουτοπική προοπτική, αλλά μια πραγματική ανάγκη. Δεν εξαρτάται από τη θέληση ή την επίγνωση των ατόμων, αλλά καθορίζεται από τα συμφέροντα ενός ορθολογικού, λειτουργικού οργανισμού της σύγχρονης βιομηχανικής παραγωγής -την "ουσία της ιδιοκτησίας".

Υπό τις συνθήκες της ιδιωτικής ιδιοκτησίας, η αντίθετη τάση είναι ισχυρότερη, κατευθύνεται προς μια κυβερνητική, μονοπωλιακή μορφή "κολλεκτιβοποίησης" της ιδιοκτησίας και των καθηκόντων διεύθυνσής της. Οι δυνάμεις των στοιχείων της αγοράς αναπόφευκτα καταδικάζουν την ατομικότητα σε μονόπλευρη επαγγελματική εξειδίκευση, σε επαγγελματικό "κρετινισμό", όπως το έλεγε ο Μαρξ. Επομένως, για να αντεπιδράσει σε αυτήν την τάση, μια μονοπώληση της ηγεσίας των κοινωνικά σημαντικών ζητημάτων δίνεται σε επαγγελματίες. Κάτι τέτοιο, που λαμβάνει χώρα ανεξάρτητα από τη θέληση και τις επιθυμίες των ατόμων, αντιπροσωπεύει μια τάση προς την "καθολική κυβέρνηση". Επομένως, ο απώτερος στόχος αυτών των δυο κινήσεων για την οργάνωση της κοινωνικής ζωής προκύπτει ότι είναι άμεσα αντιφατικός.

Το σύστημα που βασίζεται στην αρχή της κοινωνικοποιημένης ιδιοκτησίας θα εξελιχθεί αναγκαία προς την κατεύθυνση της δημοκρατικής διεύθυνσης των κοινωνικά σημαντικών ζητημάτων και προς την κατεύθυνση της απονέκρωσης της κυβέρνησης ως μηχανισμού που αντιτίθεται στην πλειοψηφία των ατόμων, καθώς όλοι θα κληθούν να διευθύνουν τα κοινωνικά (συλλογικά) ζητήματα και όλοι θα απαιτηθεί να αναπτύξουν κοινωνική συνείδηση.

Ο κόσμος της ιδιωτικής ιδιοκτησίας αναπόφευκτα, αναμφίβολα, θα παρασύρει προς τον αντίθετο στόχο. Επομένως, συνοψίζοντας, φαίνεται ότι ο μαρξιστικός κομμουνισμός στον εικοστό αιώνα είναι η μόνη ορθολογική διδασκαλία που είναι αρκετά ισχυρή για να προσφέρει στους ανθρώπους ένα αληθινά γήινο ιδανικό. Δεν υπάρχει ορθολογική διδασκαλία που να αντιτίθεται στον κομμουνισμό, παρά μόνο η απουσία μιας τέτοιας. Επομένως οι νουνεχείς άνθρωποι πρέπει τώρα να διαλέξουν μεταξύ του μαρξισμού, κάποιας μορφής κοινωνικού πεσιμισμού ή τη σωτηρία με τη μορφή κάποιας υπερβατικής θρησκείας. Εγώ, προσωπικά, προτιμώ τον κομμουνισμό, ο οποίος ανοίγει στην ανθρωπότητα ένα πραγματικό, παρότι δύσκολο, δρόμο για το μέλλον εδώ στη Γη".

14 σχόλια:

Τακτικος σχολιαστης είπε...

Συγχαρητηρια για την δημοσιευση. Αν επιτρεπεται μια κριτικη (εκ των υστερων παντα)
'Η κοινωνία, αντιπροσωπεύοντας την εθελοντική συνεργασία για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ατομικής θέλησης, δε θα χρειάζεται πια, ευρκισκόμενη σε αυτή τη θέση, "εξωτερικούς διαμεσολαβητές"....δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς κυβέρνηση, χωρίς νόμισμα και χωρίς καμία εξωτερική διαμεσολάβηση στις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.....χωρίς μορφές επιβολής και νόμους που να ρυθμίζουν τη ζωτική δραστηριότητα του ανθρώπου και χωρίς "αποξενωμένες" μορφές ανθρώπινης συνεργασίας'

Eδω κανει αλμα στο απωτερο μελλον, πραγμα το οποιο ουτε ο Μαρξ εκανε. Επιστιμονικος σοσιαλισμος ειναι να μελετας την πραγματικη κωνωνικη μεταβολη-κινηση. Η προταξη ιδεωδων προς εφαρμογη ειναι κλασσικος ουτοπισμος-αναρχια, και ειναι περιεργο να εμφανιζονται τετοιες αποψεις στα 1960, ενω τα εχει λυσει ο Μαρξ ηδη 100 χρονια πριν, πολεμοντας τον Στιρνερ, τον Μπακουνιν, τον Προυντον.

Επιστημονικος σοσιαλισμος ειναι να μελετας τις νομοτελειες και τις αντιφασεις του σοσιαλισμου στην μεταβαση του προς τον ολοκληρωμενο κομμουνισμο. Θα λεγαμε ακομα να μελετας τις αντιφασεις αυτες ενω εκφραζονται στο εσωτερικο του κομματος της πρωτοποριας, εφοσον αυτες οι αντιφασεις ειναι παρανομο (επι ποινη ατιμωτικου θανατου να εκφραστουν πολιτικα ΕΚΤΟΣ του κομματος της πρωτοποριας. Δηλαδη να ΔΕΙΣ τις αντιφασεις στο χρονο που αυτες εξελισσονται. Πως ομως να γινει αυτο οταν οι ιδιες οι αντιφασεις, αλλοιωνουν το ιδιο το κομμα της πρωτοπορειας, διεισδυουν και στην ιδεολογικη επιτροπη του κκσε δημιουργωντας εν τελει ΨΕΥΔΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ, η οποια συνηθως εκφραζεται με το δογμα ολα θα πανε καλα με λιγο μεγαλυτερη ενταση προσπαθειας. Η αποστεωση του επιστημονικου σοσιαλισμου, δεν περιοριστηκε στην δυση, αλλα περιελαβε και την ανατολη (φυσικα με εξαιρεσεις).

Για να γινω λιγο σιγκεκριμενος.
Λεει:'ο βασικός στόχος για την ανάπτυξη μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας συνίσταται στη βαθμιαία και συνεχή μεταβίβαση όλων των λειτουργιών της διεύθυνσης των συλλογικών ζητημάτων από έναν κυβερνητικό μηχανισμό σε εκείνα τα άτομα που συνασπίζονται για την κοινή υπόθεση.' ΠΟΛΥ σωστο,
Εχει ηδη διατυπωθει η αποψη οτι ακριβως η λανθασμενη καθοδηγηση, η κατευθυνση της αναπτυξης του τομεα 2 των ειδων καταναλωσης, με ταυτοχρονη αυξηση της αμοιβης με το κομματι, η εμφανιση των ομαδων παραγωγης, η ισχυροποιηση του διευθυντικου αξιωματος εις βαρος των σοβιετ, η απουσια ελεγχου και τιμωριας της διαφθορας στα μεσαια στρωματα συνδικαλιστων και τεχνοκρατων, καθως και το ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ αυτης της παρακμης στο εσωτερικο της πρωτοποριας, τα οποια ακολουθησαν το θανατο του Σταλιν ηταν οι αιτιες της παρακμης της οικονομικης βασης και τελικα της αντεπαναστασης. Εχει επισης επισημανθει ηδη, οτι ο βασικος τροπος αντιμετωπισης αυτων των προβληματων, μαλλον δε και ο μοναδικος ειναι η μειωση του χρονου εργασιας, με ταυτοχρονη εκπαιδευση της κοινωνιας στην διακυβερνηση, ετσι ωστε και καθε μια ανειδικευτη εργατρια να μπορει να διευθυνει. Για να μεταβιβαστει η διευθυνση των κοινωνικων ζητηματων απο την κυβερνηση στα ατομα που συνασπιζονται για την κοινη υποθεση πρεπει να προηγηθει ενα σχεδιο εκπαιδευσης ωστε τα ατομα αυτα να μπορουν να πραγματοποιησουν την διευθυνση. Και αυτο για να γινει χρειαζεται οικονομια χρονου και δαπανη του κερδισμενου χρονου για την εκπαιδευση στην διευθυνση. Με αλλα λογια να λειτουργουν τα σοβιετ με ουσιαστικο και οχι τυπικο τροπο.

Τακτικος σχολιαστης είπε...

Παρακατω:'η κοινωνική ιδιοκτησία, ως σύγχρονος τρόπος παραγωγής, δεν είναι μια ουτοπική προοπτική, αλλά μια πραγματική ανάγκη. Δεν εξαρτάται από τη θέληση ή την επίγνωση των ατόμων, αλλά καθορίζεται από τα συμφέροντα ενός ορθολογικού, λειτουργικού οργανισμού της σύγχρονης βιομηχανικής παραγωγής -την "ουσία της ιδιοκτησίας".'

Το να λεμε στα 1960, οτι 'η κοινωνική ιδιοκτησία.. καθορίζεται από τα συμφέροντα ενός ορθολογικού, λειτουργικού οργανισμού της σύγχρονης βιομηχανικής παραγωγής' ειναι κλασσικος μηχανιστικος υλισμος που με απολυτο τροπο πολεμησαν οι Μαρξ-Ενγκελς. Ειδαμε τωρα πια οτι η 'βιομηχανια' δεν εχει αυτοματα συμφεροντα που επικαθοριζουν την 'θεληση και την επιγνωση των ατομων'

ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ, εχει τωρα φανει καθαρα, η ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ (δηλαδη ακριβως η θεληση των ατομων σε συνθηκες παλης -ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ μαλιστα- των δυο κοινωνικων συστηματων), συνεχιζεται σε ολη την χρονικη διαρκεια που ο ανωριμος κομμουνισμος δεν εχει ακομα φτασει σε ενα επιπεδο αναπτυξης το οποιο να εξασφαλιζει την ΑΔΥΝΑΜΙΑ πισωγυρισματος. Και μαλιστα αποδειχτηκε (με τραγικο τροπο απο την παρεα Γκορμπυ-Μεθυστακα) οτι αυτη η ταξικη παλη εχει τα αποτελεσματα και το πεδιο της στο εσωτερικο του κομματος της πρωτοποριας.

Λεει πιο κατω: 'Το σύστημα που βασίζεται στην αρχή της κοινωνικοποιημένης ιδιοκτησίας θα εξελιχθεί αναγκαία προς την κατεύθυνση της δημοκρατικής διεύθυνσης των κοινωνικά σημαντικών ζητημάτων και προς την κατεύθυνση της απονέκρωσης της κυβέρνησης ως μηχανισμού που αντιτίθεται στην πλειοψηφία των ατόμων, καθώς όλοι θα κληθούν να διευθύνουν τα κοινωνικά (συλλογικά) ζητήματα και όλοι θα απαιτηθεί να αναπτύξουν κοινωνική συνείδηση.'
Και εδω βλεπουμε διακηρυξεις πολιτικου-συνθηματικου χαρακτηρα, και υπερβολικη αισιοδοξια οι οποιες ενω συμβαλλουν στην αντιπαραθεση με τους οπαδους της 'αγορας' απο την αλλη δεν βοηθησαν στην ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ στα σιγκεκριμενα προβληματα της μεταβιβασης της διευθυνσης των κοινων απο την κυβερνηση προς τα ατομα.

Ανώνυμος είπε...

Πολύ καλό! Ειδικά ο επίλογος είναι όλλα τα λεφτά.
Ολόκληρο το κείμενο φαντάζομαι θα είναι ακόμα καλύτερο.

Ιβάν Τζόνι

Τακτικος σχολιαστης είπε...

Μεταφερω ασχολιαστα (στο μετρο του δυνατου) τμηματα απο το ακολουθο αρθρο της κομεπ:

(1/2)
ΑΠΟΨΕΙΣ Ε. Β. ΙΛΙΕΝΚΟΦ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ ’60
Β. Ντ. Πιχόροβιτς
http://www.komep.gr/2005-teyxos-5/apopseis-e-b-ilienkof-gia-thn-oikonomikh-fysh-toy-sosialismoy-sth-dekaetia-toy-60

'Πολλά ειπώθηκαν επίσης σε σχέση με τις οικονομικές συζητήσεις της δεκαετίας του ’60, συνέπεια των οποίων υπήρξε η λεγόμενη οικονομική μεταρρύθμιση του 1965 που ακολούθησε. Αλλά αυτή η τελευταία συζήτηση διακατεχόταν από τυπικότητα. Η μαρξιστική άποψη δεν εκπροσωπούνταν από κάποιον από τους συμμετέχοντες στη συζήτηση. Οι μαρξιστές μεταξύ των οικονομολόγων, οι οποίοι συμμετείχαν κάπως στις συζητήσεις, είτε υποτίμησαν τον κίνδυνο, τον οποίο αντιπροσώπευαν οι «αγοραίες» ασχολίες της πλειοψηφίας των συναδέλφων τους, είτε επεδίωξαν με κάθε τρόπο να σιωπήσουν.'
Βλέπε Β. Πιχόροβιτς: «Εναλλακτική λύση στην μεταρρύθμιση της αγοράς του 1965, χωρίς αποδέκτες», «Μαρξισμός και σύγχρονη εποχή», Νο 1/2004, σελ. 113-114, ΚΟΜΕΠ 3/2005.

'Δημιουργείται η εντύπωση ότι δεν υπήρχαν μαρξιστές (από την άποψη της κατοχής της μεθόδου του Μαρξ) μεταξύ των πλέον γνωστών Σοβιετικών οικονομολόγων στα μέσα της δεκαετίας του ’60. Υπήρχαν βεβαίως οι αντιπρόσωποι της «παλιάς φρουράς», όπως ο Ε, Βάργκα (που πέθανε το 1964) και ο Σ. Στρουμίλιν, που επιτέλεσαν τεράστια δουλιά. Αλλά αυτή η δουλιά ήταν από πολλές απόψεις εμπειρική και όχι θεωρητική (από τη διαλεκτική και όχι από την τυπικά λογική, επιστημονικο - γραφειοκρατική έννοια της λέξης). '

Και για την συζητηση σχετικα με το εγχειριδιο πολιτικης οικονομιας συμπερρασματα του Σταλιν.
'Σε αυτό μπορούμε να προσθέσουμε μόνο πως όπως αποδείχθηκε μεταξύ των παλαιών στελεχών λίγοι ήταν εκείνοι, οι οποίοι είχαν μια ικανοποιητική «μαρξιστική κατάρτιση», ώστε, τουλάχιστον, να γίνουν κατανοητά τα ζητήματα που έθετε ο Στάλιν στην μπροσούρα του. Σύμφωνα με στοιχεία των πλησιέστερων συνεργατών του Στάλιν, η μπροσούρα δεν έγινε κατανοητή ούτε και αποδεκτή από τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου (Γ. Β. Εμελιάνοφ, «Στάλιν. Στην κορυφή της εξουσίας», Μόσχα, 2003, σελ. 490-491)του Στάλιν. Επιπλέον, η πλειοψηφία των μελών της ομάδας συντακτών του Εγχειριδίου Πολιτικής Οικονομίας, το σχέδιο της οποίας ενέκρινε ο Στάλιν, στη συνέχεια αποδείχτηκαν -αν μη τι άλλο- «ρινότσνικι»(δηλαδη υπερ της αγορας)Βλέπε Β. Πιχόροβιτς,ο.π.

'Από αυτή την άποψη η ατμόσφαιρα δεν ήταν ικανοποιητική όσο ήταν στη ζωή ο Στάλιν. Πράγματι είναι κατανοητό ότι οι Σοβιετικοί οικονομολόγοι δεν έγιναν ξαφνικά «ρινότσνικι» ούτε από «κακία» ούτε επειδή ήταν συνειδητοί εχθροί του σοσιαλισμού, αντικομμουνιστές. Δεν ήταν αντικομμουνιστές, ήταν κακοί μαρξιστές. Κατ’ αρχήν γιατί δεν κατείχαν τη διαλεκτική μέθοδο. Να τι γράφει γι’ αυτό ο Ιλιένκοφ:

«Οταν μελετούσα κατά τα φοιτητικά μου χρόνια πολιτική οικονομία του σοσιαλισμού -αυτό ήταν την περίοδο 1948-1949- τη μελετούσα με βάση την ερμηνεία του Γ. Α. Κρόνροντ. Αφετηρία αυτής της ερμηνείας ήταν η «σοσιαλιστική τροποποιημένη αξία» και όλες οι υπόλοιπες κατηγορίες εξετάζονταν ως ειδικές ιδιαιτερότητες αυτής της αφετηριακής καθολικής κατηγορίας. Με άλλα λόγια ο σοσιαλισμός εξεταζόταν ως μια από τις ιστορικές ποικιλομορφίες της εμπορευματικής παραγωγής. Αυτή η άποψη, όπως σε όλους είναι γνωστό, είχε και έχει αρκετά πλατιά διάδοση»

Τακτικος σχολιαστης είπε...

(2/2)

Δηλαδη απο παρανοηση θεωρηθηκε απο (σχεδον) ολους τους οικονομολογους σαν αξιωμα οτι ο σοσιαλισμος ειναι ξεχωριστος τροπος παραγωγης οπου υπαρχει εμπορευματικη παραγωγη. Ετσι ομως αποκοβεται ο σοσιαλισμος απο τον κομμουνισμο και μαλιστα με 'μαρξιστικη' σφραγιδα. Και αυτο διοτι, ενω η εμπορευματικη παραγωγη, μεσω του προυπολογισμου και των φορων αναπτυσσει τις παραγωγικες δυναμεις και τον κομμουνιστικο τομεα της παραγωγικης βασης μεσω του κοινωνικου μισθου (στεγη, θερμανση, υγεια, παιδεια) ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ αποτελωντας καπιταλιστικο χαρακτηριστικο, αναπτυσσσει τις αντιφασεις μεσα στην παραγωγη: αξια/αξια χρησης, μισθος/πριμ παραγωγικοτητας, εμπορευμα/προιον προς οφελος των καπιταλιστικων ορων.

Kαι να μην ξεχναμε οτι (συνεχιζει ο Πιχοροβιτς):'ότι η εμπορευματική παραγωγή είναι αυθόρμητη ως προς τη φύση της, όμως η κομμουνιστική (σ.μ.: παραγωγή) μπορεί να δομηθεί μόνο σύμφωνα με λογικό σχέδιο, μόνο «στη βάση της επιστήμης».Επομένως οποιαδήποτε στάση στο δρόμο οργάνωσης της κομμουνιστικής παραγωγής, της πορείας προς τα εμπρός, δε σημαίνει απλά στασιμότητα, αλλά οπισθοχώρηση στο αυθόρμητο της αγοράς, απώλεια των κατακτημένων θέσεων και ανάγκη να ξαναδιαβούμε το δρόμο που έχουμε διαβεί. '
---------
Πρεπει να αναγνωριστει θεωρητικα οτι οι εμπορευματικες σχεσεις, παροτι τμημα του σοσιαλισμου, αποτελει ΞΕΝΟ ΣΩΜΑ ως προς αυτον λεει ο Ιλγενκοβ.
Πρεπει να βρεθουν τροποι υπερνικησης, ξεπερασματος αυτων.
Οπως ακριβως εβαλε το θεμα ο Λενιν με την νεπ: ΕΝΩ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΖΟΥΜΕ, ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΑΝΑΖΗΤΟΥΜΕ ΗΔΗ ΤΟΝ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΤΡΟΠΟ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΜΕ ΤΙΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΥΤΗ ΠΡΟΚΑΛΕΙ, ΚΑΙ ΝΑ ΤΗΝ ΞΕΠΕΡΑΣΟΥΜΕ.
Πιχοροβιτς:
'Από μόνη της η επανάληψη των μεθόδων και των προσεγγίσεων της ΝΕΠ σε αυτές τις συνθήκες θα μπορούσαν να οδηγήσουν μόνο σε αυτό, εκεί που έφτασε μερικές δεκαετίες αργότερα - στην παλινόρθωση του καπιταλισμού.'
---------

Τακτικος σχολιαστης είπε...

ΠΑΚΕΤΟ ειναι και οι αποψεις Β. Μ. Γκλουσκόφ-Α. Γ. Ακούσκιι, για μια πληρεστερη περιδινιση στον προβληματισμο περι αντιμετωπισης της εμπορευματικης παραγωγης.
'«Ας συμφωνήσουμε ότι στους προσωπικούς λογαριασμούς στην τράπεζα θα γίνονται δεκτές οι καταθέσεις μόνο από τις επίσημες οργανώσεις, που πληρώνουν την ανταμοιβή των ανθρώπων για την εργασία τους. Μπορείτε να κάνετε ανάληψη από το λογαριασμό σας, αλλά δεν μπορείτε να κάνετε κατάθεση...

Μπειτε και δειτε.
http://www.komep.gr/2005-teyxos-5/apopseis-e-b-ilienkof-gia-thn-oikonomikh-fysh-toy-sosialismoy-sth-dekaetia-toy-60#_ftnref12
προς το τελος.

Unknown είπε...

το θεμα ειναι τι κατευθυνση παιρνει η κρατικη εξουσσια στον σοσιαλισμο.
διευρυνεται η μεταφερεται βαθμιαια στις μαζες?

η εκφρασμενη σταλινικη θεση οτι το κρατος θα μαραινεται αφου πρωτα επεκταθει
σε ολους τους τομεις της κοινωνιας ειναι μια εικονα για το πως εβλεπε τις μαζες
20 χρονια μετ την επανασταση.
οταν μπαινει ο διευθυντης στο εργοστασιο πρεπει να τρεμει η γη,ελεγε ο καγκανοβιτς.

στο τελος οι διευθυντες πηραν τα εργοστασια,λειτουργωντας σαν διακεκριμενη ταξη.
θα μπορουσαν να το κανουν εαν πριν δεν ειχαν πολυεπιπεδα προνομια?.

Τακτικος σχολιαστης είπε...

Πιστευω οτι,αν αυτο ειπωθηκε το 1938, ηταν για να μην μπουν οι ναζι αντι για τον Καγκανοβιτζ, οποτε σωστα ειπωθηκε. Αν ειπωθηκε το 60, ουτε ηταν σωστο, αλλα ουτε και ισχυε, γιατι απλουστατα η εξουσια των διευθυντων ηταν οχι ανεξαρτητη (ουτε βεβαια εγιναν ταξη) αλλα εξαρτωμενη απο τους κατα τοπους κομματικους αντιπροσωπους οι οποιοι εξασφαλιζαν μια καποια συναινεση της κοινωνιας (με αλλωτριωτικο τροπο βεβαια) απο τους εκπροσωπους των εργαζομενων στο σοβιετ και απο την κεντρικη εξουσια και το σχεδιο.

Ενα αλλο σχετικο θεμα ειναι αν ο αστυνομικος εκτελει παραγωγικη εργασια, δηλαδη αν εκτος απο οργανο της ταξης ειναι και μεταβλητο κεφαλαιο. Και συναφης ερωτηση, αν ο διευθυντης στο σοσιαλισμο παρακρατει υπεραξια αλλων η αν αμοιβεται αναλογα με την αναλογα ανωτερη ποιοτητα της εργασιας του (η οποια παντως ειναι πληρωμενη απο τον λαο δια μεσου της δωρεαν παιδειας)
Και βεβαια ενα τριτο ερωτημα ειναι αν οι απαντησεις στα 2 παραπανω ειναι απο την φυση τους αντικειμενο των ειδικων της πολιτικης 'εικονομιας' ή σκετα της πολιτικης και αρα απαντουνται βολονταριστικα. Γιατι με αλλλα λογια, οταν κανεις το διευθυντη σοσιαλιστη συνεργατη σου, με αυξημενη εξουσια, σε ενα περιβαλλον αγοραιου σοσιαλισμου,να εισαι ετοιμος να υποστεις και τις συνεπειες.
Πιχοροβιτς:
'Από μόνη της η επανάληψη των μεθόδων και των προσεγγίσεων της ΝΕΠ σε αυτές τις συνθήκες θα μπορούσαν να οδηγήσουν μόνο σε αυτό, εκεί που έφτασε μερικές δεκαετίες αργότερα - στην παλινόρθωση του καπιταλισμού.'

Σεχταρ ο Τρομερός είπε...

Προσέχτε, (και κυρίως, εδώ, η κε του μπλογκ), εν όψει του 20-ού Συνεδρίου του ΚΚΕ, θα ανοίξουν όλα τα ντουλάπια μαζί και θα βγούνε όλοι οι σκελετοί. Το "μυρίζουμαι" καθώς, μερικές πουτάνες, που θέλουν να κρυφτούν, δεν τις αφήνει η χαρά.
Τι "πουλατζά" και τι "Τρότσκι" (με τον παραδοσιακό εισοδισμό του) έχουμε να φάμε στη μάπα...
Και μη νομίζουμε, πως όλο το Κόμμα έχει αφομοιώσει ειδικά τα δύο τελευταία συνέδρια. Δεν είναι μόνο οι "μανιαδακικοί αγώνες", έχουν και αδιάβαστο "λαό" από πίσω.... και μάλλον ξεδιπλώνεται οργανωμένη επίθεση από μέσα και από έξω. Δεν είναι χρονικά τυχαία τα περί Φλωράκη της "ΑτΣ" (γνωστής και ως "ΕφΣυν"), ούτε ο .."Φάκελος του Αρη"(!!), που, όλως περιέργως, δεν κάηκε το "βρώμικο '89-'90", ούτε το ..."συναινετικό δικομματικό"(!) σόου του Αη-Στράτη, ("Πρωθυ" - "Αρχιεπί"), με αυτό το τσογλάνι να αυτοδιορίζεται (για να προβληθεί, βεβαίως-βεβαίως, ως) εκπρόσωπος της Ιδεολογίας μας, του κινήματος και των ...εξορίστων μας! Και μόλις λίγες μέρες μετά την Καισαριανή, που του τη χαλάσαμε (α, ρε πόσο άξιζε εκείνη η ΜΙΑ ψήφος, που πυροδότησε την σωτήρια ένσταση...!).
Δεν εννοώ να αρχίσουμε κυνήγι μαγισσών πνίγοντας τον διάλογο και την αντιπαράθεση. Δε θα (και δεν πρέπει να) την αποφύγουμε την μάχη. Απλά, πρέπει να την δώσουμε με την μέγιστη προσοχή και επαγρύπνηση και κυρίως, (και κατά το δυνατόν), με τον τρόπο, που συμφέρει εμάς. Οσο κι αν στα Συνέδρια, πάντα το "εμάς" τίθεται σε μερική (ενίοτε και βαθύτερη...) επανεξέταση, τουλάχιστον ως προς τον τρόπο εμφάνισής του. Κι αυτό είναι μια πρόσθετη και αναπόφευκτη δυσκολία, που έρχεται να υπογραμμίσει την σοβαρότητα αυτής της μάχης.

Και, ΛΑΕ (όχι Λ.Α.Ε.), το νού σου: Ερχεται 4ο Μνημόνιο. Με τον Ομπάμια της (και στις...) "17Ν"!!!!
ΕΠΑΓΡΥΠΝΗΣΗ!!!!!!

-----------------
Το σχόλιο γράφτηκε σαν εισαγωγή αυτού (του εκτεταμένου), που θάθελα να γράψω, με αφορμή το πολύ αξιόλογο θέμα, που παρουσιάζει ο (μηχανολόγος) Δ. Κ. στην ΚΟΜΕΠ.
Δεν ξέρω αν ο (καπιταλιστικός;) ...καταμερισμός, μου επιτρέψει να καταπιαστώ παραπέρα. Είναι βαρύ το "επίδικο". Ισως.

zoot horn rollo είπε...

Σεχτάρ προτρέχεις και βιάζεσαι μου φαίνεται.

Ανώνυμος είπε...

Ένα μικρό σχόλιο για αυτό που λέει ο Νίκος τρεντ, για τον Καγκανοβιτς, και την διασημη φραση του. Είναι προφανές για όποιον έχει λίγη πρακτική πείρα παιχνιδιών εξουσίας, ότι τέτοιες δηλώσεις, δείχνουν το αντίθετο δηλ. την σχετική αδυναμία επιβολής των διευθυντών και το αίσθημα ισχύος των εργατών. Τέτοια δήλωση είναι αστείο να την κάνει διευθυντής σημερινού καπιταλιστικού εργοστασίου, είναι σιωπηρά αυτονόητο ότι τον τρέμουν όλοι, όχι γιατί ο (εκάστοτε) ίδιος είναι τρομερός. αλλά τρομερή είναι η δύναμη του κεφάλαιου που εκπροσωπεί.

ημιάγριος

Unknown είπε...

γιατι εγιναν οι ανατροπες στην εσσδ αλλα και στην κινα?
τρελλαθηκαν ολες μαζι οι ηγεσιες των κ.κ και πηγαν στον καπιταλισμο?
και εαν ολοι συλληβδην πηγαν στον οππορτουνισμο,ποια συγκεκριμενη οικονομικη
και κοινωνικη πραγματικοτητα κατεστησε δυνατες τις ανατροπες?

ποια ειναι η συγκεκριμενη πραγματικοτητα που ,μεσα στους σχηματισμους της μεταβασης,
με απαλλοτριωμενη την αστικη ταξη,εντουτοις σπρωχνει προς τα πισω?

ποια αλλη εκτος απο τον νομο της αξιας,που ισχυει αναποφευκτα και στους σχηματισμους
της μεταβασης.


την ισχυ του αναγνωρισε στα ισα ο σταλιν,αλλα και οι τροτσκιστες.
στα οικονομικα ζητηματα της εσσδ ο σταλιν αναγνωρισε το αυτονητο,οτι ισχυει στην εσσδ
ο νομος της αξιας.
και μαλιστα σε συνθηκες απολυτης κυριαρχιας του πλανου,οχι της αγορας,
επομενως ειναι δυνατη η λειτουργια του νομου και χωρις αγορα.
ξεχασε να προσθεσει ο σταλιν οτι η αποστολη της δικτατοριας του προλεταριατου
ειναι να περιοριζει ,κατα το δυνατον,βαθμιαια τον νομο της αξιας αντι να τον καταστησει
διαρκη νομο της σοσιαλιστικης αναπτυξης.
η ιδια η αναποφευκτη ισχυς του νομου της αξιας ,καθιστα αναγκαια την δικτατορια του προλεταριατου στην διαρκεια της μεταβασης.

οι αλλαγες λιμπερμαν κοσυγκιν απλα κλιμακωσαν την προυπαρχουσα ισχυ του νομου της αξιας.

στην πραξη ,σε ολες τις περιοδους στην εσσδ εγινε σημαντικος περιορισμος του νομου της αξιας σε κρισιμοτοτατα αγαθα για την εργατικη ταξη.
σπιτια σχεδον δωρεαν ,ρευμα,μεταφορες, υγεια,ενμερει στην εκπαιδευση,ακομα και
υπο την ισχυ της οποιας κατα λιμπερμαν σοσιαλιστικης αγορας.

ομως οσο αναπτυσσεται η οικονομια το διοικητικο διευθυντικο προσωπικο με αυξημενες νομιμες
η και παρανομες,ελειψει ελεγχου, δυνατοτητες αναπτυξε νεες αναγκες ,εξοχικα, αυτοκινητα,νοσοκομια πολυτελειας και μια ολοκληρη γκαμα προιοντων,τα οποια η εσσδ οφειλε
να παραγαγει ,δεν μπορουσαν ομως ευκολα να μπουν στο πλανο αφου η ζητηση τους προεκυπτε αυθορμητα απο τα κατω.
αρχιζουν να υπαρχουν επιχειρησεις που η επιβιωση τους και η δουλεια των εργατων εξαρταται
απολυτα απο τις καταναλωτικες προτιμησεις της γραφειοκρατιας.
αρχισε να αναπτυσεται γεικευμενη καταναλωση στη βαση του νομου της αξιας,ενω οι κατακτησεις
του προλεταριατου στα ζητηματα διανομης αποκτουσαν βαθμιαια μικροτερη αξια.

το να ζηταει κανεις περισσοτερο εκδημοκρατισμο στο σοσιαλιστικο κρατος ,λιγοτερο κρατος,περισσοτερη κοινωνια υπο την ισχυ του νομου της αξιας ειναι απλα μια ουτοπια,
ουτε οι τροτσκιστες την απεφυγαν.



Ανώνυμος είπε...

Προς το τέλος του κειμένου δεν είναι ξεκάθαρο που αρχίζει η παράθεση του κειμένου του Ιλιένκοφ. Το κείμενο επίσης στα αγγλικά μπορείτε να το βρείτε εδώ:

https://www.marxists.org/archive/ilyenkov/works/articles/marxist-leninist.htm

Δεν έχω διαβάσει ολόκληρο το κείμενο στην κομεπ, ωστόσο έχοντας διαβάσει το κείμενο του Ιλιένκοφ (το οποίο προτείνω σε όλους -- ειδικά σε αυτούς που ήρθαν εδώ να γράψουν την προκατ μπαρούφα τους μην έχοντας ιδέα για το τι λέει ο Ιλιένκοφ σαν τον Νίκο από πάνω) έχω την εντύπωση ότι η βασική θέση που θέλει να απορρίψει (καθώς ήταν της μόδας εκείνη την περίοδο στην δύση λόγω Αλτουσέρ κτλ) είναι αυτή της διάκρισης μεταξύ πρώιμου και ώριμου Μαρξ. Δηλαδή δεν είναι απλώς ότι αναφέρεται σε αυτό σε ένα σημείο του κειμένου όπως καταλαβαίνω -- ίσως λανθασμένα, καθώς δεν το έχω δει όλο -- να λέει ο Δ.Κ., αυτό είναι το βασικό σημείο από το οποίο απορρέουν και όλες οι υπόλοιπες παρατηρήσεις, και ειδικά αυτές για την ιδιωτική ιδιοκτησία και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στην εσσδ.

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει προσπάθεια οικειοποίησης του έργου του Ιλιένκοφ από δυτικούς ακαδημαϊκούς με την γνωστή μεθοδολογία του μπαρουφολογικού αναθεωρητισμού, όπου όλες του οι θέσεις προσπαθούν να βγουν αντισοβιετικές γιατί πετάει ο γάιδαρος. Ως έξτρα επιχείρημα έχουν το ότι αυτοκτόνησε (εννοείται ως διαμαρτυρία απέναντι στο καθεστώς, παρ'ότι δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για αυτό).

Μια καλή ιδέα (αν υπάρχουν οι δυνατότηες φυσικά) ίσως είναι η έκδοση από την ΣΕ του βιβλίου του "Για τα είδωλα και τα ιδεώδη", το οποίο διαβάζεται σχετικά εύκολα κι είναι ίσως από το πιο "ελαφρά" αναγνώσματα για τα δεδομένα του Ιλιένκοφ, ο οποίος έχει εξαιρετική γραφή. Έχει ήδη εκδοθεί (εξαντλημένο πλέον) από τις εκδόσεις Οδυσσέας με τον τίτλο "Τεχνοκρατία και ανθρώπινα ιδεώδη στο σοσιαλισμό" (δεν έχω ιδέα γιατί άλλαξαν τον πρωτότυπο τίτλο).

Ijon Tichy

Ιστρολλικός είπε...

Ένα μικρό σχόλιο επί του σχολίου του ημιαγρίου.

Η πραγματικότητα φυσικά είναι ότι το τελευταίο που γινόταν στα εργοστάσια της Σταλινικής ΕΣΣΔ ήταν ότι οι εργάτες τρέμαν τον διευθυντή. Εκτός από το ότι ο διευθυντής σε πολλές περιπτώσεις ήταν προσφάτως προηγμένος εργάτης, ο ίδιος μάλλον έτρεμε τους εργάτες οι οποίοι σε συνθήκες μηδενικής ανεργίας και φουλ εκβιομηχάνισης μπορούσαν να βρουν δουλειά όπου και όποτε ήθελαν.

Επίσης, αν και η συγκεκριμένη φράση όντως ανοίκει σε έναν Καγκανόβιτς, αυτός δεν είναι ο γνωστός συνεργάτης του Στάλιν Λάζαρ Μοισέεβιτς, αλλά ο μεγαλύτερος αδερφός του Μιχαήλ Μοισέεβιτς ο οποίος είχε υπηρετήσει σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Το εν λόγω τσιτάτο είναι απο ομιλία του σε συνέδριο στελεχών της βαρειάς βιομηχανίας την περίοδο που ήταν υφικομισσάριος (κατά το υφιπουργός) στο επιτροπάτο βαρειάς βιομηχανίας της ΕΣΣΔ, νομίζω γύρω στα 1933. Το λέω αυτό γιατί υποστηρίζει τη θέση που εξέφρασε ο ημιάγριος. Ο Μ. Καγκανόβιτς εξέφραζε το πως θα ήθελαν κάποια διοικητικά στελέχη να είναι τα πράγματα, τα δε πράγματα δεν ήταν καθόλου έτσι.