Τι να διαβάσω για το ΔΣΕ

Αυτές τις μέρες είναι η επέτειος των τελευταίων μαχών που έδωσε ο κύριος όγκος των δυνάμεων του ΔΣΕ στο Γράμμο, κι η κε του μπλοκ σκέφτηκε να φτιάξει μια ενδεικτική λίστα με προτεινόμενα βιβλία, που μπορεί να εμπλουτιστεί με τις δικές σας προτάσεις.

Στα χρόνια της ανασυγκρότησης για το κόμμα (που επέβαλαν τα απόνερα της γκορμπατοσφικής "ανασυγκρότησης"-περεστρόικα), γράφτηκε ο πρώτος τόμος του δοκιμίου ιστορίας του κόμματος (που πιάνει ως το 49', που τελειώνει ο πόλεμος) και "η τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ". Ο πρώτος τόμος αποφασίστηκε να ξαναγραφτεί κι υποθέτω πως θα ολοκληρωθεί και θα κυκλοφορήσει μες στους επόμενους μήνες. Σε αντίθεση με τον κουρνιαχτό που θα σηκωθεί για το "ξαναγράψιμο της ιστορίας", την αναθεώρησή της και δε συμμαζεύεται, προτιμώ να κρατήσω μια διευκρίνιση του Κ. Σκολαρίκου, που σε μια εκδήλωση είχε τεκμηριώσει την ανάγκη να ξαναγραφτεί ο τόμος αυτής της περιόδου, όχι στη βάση μιας διαφορετικής οπτικής που θα διορθώνει παλιά λάθη, αλλά επειδή τότε δεν υπήρχαν τα εργαλεία κι οι πρόσφατες θεωρητικές επεξεργασίες, για να προσεγγίσουμε κριτικά κι ολοκληρωμένα κάποια ζητήματα -όπως πχ το σχήμα της λαϊκής δημοκρατίας- που έμεναν ανοιχτά κι εκκρεμή.

Το στίγμα αυτής της προσέγγισης δίνεται στην πρόσφατη έκδοση της ΣΕ, με τη συλλογή κειμένων κι αρχειακών εγγράφων για το Δημοκρατικό Στρατό (με επιμέλεια του τμήματος ιστορίας της κετουκε), όπου εκτός απ' τη διακήρυξη της ΚΕ για τα 70χρονά του, περιλαμβάνονται πολλές αξιόλογες μελέτες για διάφορες πτυχές του δεύτερου αντάρτικου.
Η έκδοση αυτή συμπληρώνεται, κατά μία έννοια, από το λεύκωμα "φωτογραφίζοντας το ΔΣΕ" με το συγκλονιστικό αρχείο του Απόστολου Μουσούρη, του φωτογράφου του ΔΣΕ, που περιλαμβάνει ένα σημαντικό πλούτο πορτρέτων, καθημερινών στιγμών, σκηνών από το πεδίο της μάχης, κτλ.

Στις πρόσφατες εκδόσεις συγκαταλέγονται δύο βιβλιαράκια που εξιστορούν τον καθημερινό άθλο του υγειονομικού του ΔΣΕ, με τα ανεπαρκή μέσα και τη σιδερένια θέληση: "ενάντια στο θάνατο στο Γράμμο και το Βίτσι" του Γ. Τζαμαλούκα και "το υγειονομικό του ΔΣΕ" του Νώντα Σακελλαρίου.
Αντίστοιχα "εξειδικευμένη" θεματολογία έχουν οι μαρτυρίες κι οι μελέτες που εξετάζουν τη δράση και την ανάπτυξη του δεύτερου αντάρτικου (πολλές φορές σε συνδυασμό με το πρώτο, στη διάρκεια της Αντίστασης) σε τοπική κλίμακα, ανά περιοχές, νομούς και γεωγραφικά διαμερίσματα.

Λίγο παλιότερη είναι η μελέτη του Νίκου Κυρίτση για το ΔΣΕ, που μας δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία για τη δύναμή του και την κοινωνική του σύνθεση -ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, σχετικό και με την πολεμική που έχει αναπτυχθεί για την ταξική σύνθεση και, κατ' επέκταση, το στρατηγικό του στόχο.

Φεύγουμε από τις εκδόσεις της ΣΕ (που ελπίζω να εμπλουτιστούν το επόμενο χρονικό διάστημα, μέχρι την κορύφωση των 100 χρόνων του κόμματος, αλλά και μετά από αυτήν) παραμένουμε όμως στη δική μας σκοπιά, για να σταθούμε στην εμβληματική δίτομη ιστορία του εμφυλίου πολέμου του Γ. Μαργαρίτη, που νομίζω ότι στάθηκε καταλυτική γι την προσέγγισή του με το κόμμα. Θυμάμαι ότι δύο σημεία που με είχαν ξενίσει αρχικά ήταν μια σχεδόν ντετερμινιστική έμφαση στις αντικειμενικές συνθήκες, που δεν άφηναν πολλά περιθώρια για διαφορετική έκβαση των Δεκεμβριανών, ακόμα και αν είχε δοθεί οδηγία στις κύριες δυνάμεις του ΕΛΑΣ -που κυνηγούσαν το Ζέρβα στην Ήπειρο- να προσεγγίσουν το λεκανοπέδιο. Κι η εξαντλητική αναφορά σε λεπτομέρειες των μαχών, του αμιγώς στρατιωτικού κομματιού, κτλ.
Κι αν το πρώτο με τον καιρό άρχισα να το βλέπω διαφορετικά, κρατώντας κάποια "ναι μεν, αλλά..." και τις επιφυλάξεις μου, για το δεύτερο κατανόησα τη σημασία που έχει πχ για να αντικρούσουν τη μονομέρεια, τις στρεβλώσεις και τις επιλεκτικές μαρτυρίες που χτίζουν την αφήγηση του "νέου", αναθεωρητικού κύματος στην ιστορία.

Χρησιμοποιώ ως μεταβατικό σύνδεσμο προς το αντίπαλο ταξικό στρατόπεδο τα δυσεύρετα απομνημονεύματα του (αποστάτη) Βλαντά, που είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στο δεύτερο αντάρτικο. Και παρά τους δεδομένους περιορισμούς της πολιτικής σκοπιάς από την οποία γράφει (εκ των υστέρων) τα γεγονότα που έζησε, τα λανθασμένα συμπεράσματα και τα απλοϊκά επιχειρήματα με τα οποία απορρίπτει συλλήβδην το λενινισμό ως σύστημα και την προσφορά της Σοβιετικής Ένωσης, η ματιά του παραμένει διεισδυτική, με κατά διαστήματα απολαυστική γραφή (κατά τη γνώμη μου).

Από την αντίπαλη ταξική σκοπιά, είναι μάλλον πιο ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς το "Φωτιά και Τσεκούρι" του Αβέρωφ ή το σχετικό βιβλίο του Τσακαλώτου (40 χρόνια στρατιώτης της Ελλάδας), που είναι συγκριτικά τίμια μες στον αντικομμουνισμό τους, παρά τα "Εμφύλια Πάθη" του γνωστού διδύμου -τα ψέματα του οποίου ανασκευάζονται εδώ- και το σόλο πόνημα του Μαραντζίδη για το ΔΣΕ. Ενδιαφέρον πρέπει να έχει και το βιβλίο του Γουντχάουζ που παρουσιάζει την αγγλική σκοπιά.

Έχω αφήσει σκόπιμα κενό τον τομέα της λογοτεχνίας, που θα χρειαζόταν μάλλον μια ξεχωριστή παρουσίαση-ανάρτηση. Αναφέρω ενδεικτικά το βιβλίο του λογοτέχνη Δημήτρη Ραβάνη-Ρεντή "το ημερολόγιο της προσφυγιάς ενός αντάρτη", γιατί δεν είναι μυθοπλασία, αλλά μια πολύ δυνατή αφήγηση πραγματικών γεγονότων, που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως υλικό για μυθιστόρημα -όπως σημειώνει εισαγωγικά ο συγγραφέας, μαζί με τη δική του αδυναμία να αποστασιοποιηθεί από αυτό το βιωματικό υλικό και να το παρουσιάσει με άλλον τρόπο.

Υγ: μια αρκετά εκτενή (χορταστική αλλά όχι πλήρη) λίστα για όλη τη δεκαετία του 40', μπορείτε να δείτε σε αυτήν τη σελίδα.