1... 2... 3...

κινηματογραφικές προτάσεις

Ψάχνοντας και συζητώντας για σινεμά με γνωστούς και φίλους, είχαμε καταλήξει μεταξύ σοβαρού κι αστείου στο συμπέρασμα πως αυτό που μας ταιριάζει κι αναζητούμε, κυμαίνεται ανάμεσα στο βαρύ χόλιγουντ και την ελαφριά κουλτούρα. Κάτι που θα μας κατέτασσε ωστόσο στο μέσο, απαίδευτο χυλό, το μονίμως μέτριο και πάντα μετρημένο, που απεχθάνεται τα άκρα και ξέρει ίσως τι θέλει να αποφύγει (τα κινηματογραφικά σκουπίδια μαζικής παραγωγής και τον καπιταλισμό εν γένει) όχι όμως και πού έχει στόχο να φτάσει (ποιοτικό σινεμά και κοινωνία του μέλλοντος). Το οποίο όμως βρίσκονται κυρίως στο παρελθόν του σύντομου εικοστού αιώνα κι αφήνει το χνάρ τους στο σήμερα, πιο πολύ ως κατάλοιπα κι απόηχος άλλων, ένδοξων εποχών και όχι ως κάτι που πιάνει το νήμα της συγκυρίας, για να εκφράσει το πνεύμα της.

Εν πάση περιπτώσει, είναι ζήτημα αν μια φαινομενικά σοβαρή ταινία μπορεί να περάσει τα μηνύματα που θέλει και που αντιστοιχούν στις προθέσεις του δημιουργού της κι αν μπορεί να πει περισσότερα πχ από μια κωμωδία, που επιστρατεύει το άκρως σοβαρό όπλο της σάτιρας (και όχι του απλού χαβαλέ και τους παρεΐστικου καλαμπουριού, που είναι ζήτημα αν έχει αξία πέρα από τα συμφραζόμενα και τα όρια της παρέας, αν είναι δηλ διαχρονικό, που είναι ίσως και το πιο σημαντικό προσόν της καλής σάτιρας).

Τα σκεφτόμουν όλα αυτά, βλέποντας στα κοντά μεταξύ τους δύο ταινίες, που στην πραγματικότητα τις χχωρίζει κάτι παραπάνω από μισός αιώνας (σχεδόν πενήντα χρόνια) αλλά αντιμετωπίζουν παραπλήσια θέματα: τη σύγκρουση δύο διαφορετικών κόσμων. Την υπόθεση και μια σύντομη κριτική – παρουσίαση κάθε ταινίας μπορείτε να τις δείτε ακολουθώντας αυτόν το σύνδεσμο (στο βουνό). Και αν μετά από αυτό ψηθείτε να τις παρακολουθ΄σετε και δεν τις έχετε ήδη δει, ίσως να ήταν καλό να μη διαβάσετε τις παρακάτω γραμμές, για να μην χάσετε το ενδιαφέρον σας, καθώς θα προδίδονται καίρια στοιχεία της πλοκής –οι αποκαλούμενες σποϊλεριές.

Το one, two, three (ένα, δύο, τρία, δηλ, αν κι ο τίτλος μεταφέρθηκε αυτούσιος νομίζω, χωρίς να μεταφραστεί) εκτυλίσσεται στο βερολίνο, το καλοκαίρι του 61’, λίγο πριν την ανέγερση του τείχους, και έρχεται να κολλήσει στο κλίμα των προηγούμενων ημερών και την πρόσφατη επέτειο των 25 χρόνων από την πτώση του τείχους. Οι σπαρταριστές καταστάσεις που διαδραματίζονται σε δυτικό και ανατολικό τμήμα, με τη σχετικά χαλαρή κι εύκολη μετάβαση από το ένα στο άλλο, μπορούν να εκληφθούν, με μια ευρεία, διασταλτική έννοια κι ερμηνεία, κι ως επιχείρημα υπέρ της αναγκαιότητας να διασφαλιστούν πιο αποτελεσματικά τα σύνροα της γλδ. (Σίγουρα πάντως θα αποτελούσε ακλόνητη απόδειξη για τη λογική του μέσου χρυσαυγίτη πχ, που τόσο εύστοχα συμπύκνωσε ο ζαραλίκος στη φράση: έχεις βίντεο –γι’ αυτό που ισχυρίζεσαι;)

Η ταινία είναι αμερικάνικης παραγωγής κι ως εκ τούτου αναπόφευκτα γεμάτη με αρκετά εύκολα στερεότυπα για τους κομμουνιστές του ανατολικού μπλοκ και το σοσιαλιστικό τρόπο ζωής: το νιόπαντρο ζευγάρι πχ σχεδιάζει τη ζωή του στο δικό του σπίτι στη μόσχα, όπου θα περνάει όλη τη μέρα του στο κρεβάτι, όχι επειδή είναι αθεράπευτα ερωτευμένο, αλλά γιατί δε θα έχει ούτως ή άλλως κάποιο άλλο έπιπλο στο σπίτι! Ο λδ γερμανός κομμουνιστής είναι άπλυτος και δε φοράει εσώρουχα (ήδη από τότε δηλ δεν κάναμε μπάνιο), κερδίζει όμως την προσοχή και το ενδιαφέρον του θηλυκού πληθυσμού της δυτικής πλευράς, που αναγνωρίζει πως οι επαναστάτες είναι πιο θερμοί και παθιασμένοι από τους δικούς της άνδρες –να και το κλισέ για τους κομμουνιστές, που θα ‘ρθουν να μας πάρουν τις γυναίκες. Αν και αυτός που μπερμπαντεύει κατά τη διάρκεια της ταινίας, με τον παρά του, την κυρά του και την ερωμένη του, επιβεβαιώνοντας την κλασική υποκρισία του αστικού γάμου, είναι ο αμερικάνος πρωταγωνιστής, διευθυντικό στέλεχος της κόκα-κόλα στο δυτικό βερολίνο· που διαπραγματεύεται μια εμπορική συμφωνία με μια σοβιετική αποστολή (σημείο των νέων σοβιετικών ηθών και κάτι σαν προάγγελος των μεταρρυθμίσεων κοσίγκιν) όπου ο ένας παρακολουθεί, ως καραφλός μυστικός πράκτορας, τους άλλους δύο, αλλά πέφτει μαζί τους στη διαφθορά και το γλέντι, χτυπώντας στο τσακίρ κέφι το παπούτσι του πάνω στο τραπέζι, στο δρόμο που χάραξε ο νικήτας στον οηε (όχι της ειρηνικής συνύπαρξης)· οπότε προλαβαίνει να τους προδώσει άλλος, πριν τον προδώσουν αυτοί. Η εικόνα του στάλιν βρίσκεται ακόμα πίσω από το πορτρέτο του νικήτα που καταρρέει (όπως και στην πραγματική ζωή, λίγα χρόνια αργότερα, χωρίς αυτό να σηματοδοτήσει κάποια «σταλινική παλινόρθωση, όπως πιστεύουν οι δυτικοί κι οι ευρωκομμουνιστές). Ενώ ο λδγερμανός πέφτει θύμα πλεκτάνης του αμερικάνου γιάπη, κατηγορείται από τους συμπατριώτες του για σπιούνος των ηπα κι αναγκάζεται να ομολογήσει τα πάντα, μετά από το φρικτό βασανιστήριο στο οποίο τον υπέβαλαν, να ακούσει δηλ δυτική μουσική –αυτό που μετάφερε και η πωλίνα στα ελληνικά ως «ροζ μπικίνι»- που δεν μπορούσε να αντέξει!

Η ταινία όμως κρατάει τίμιες (αν όχι ίσες αποστάσεις) κι ανταποδίδει με αντίστοιχα καυστική σάτιρα του μέσου δυτικού, που δε δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα πολιτικά, γι’ αυτό κι η νεραή πρωταγωνίστρια θεωρεί πως ο άντρας που γνώρισε στο ανατολικό τμήμα και παντρεύτηκε σχεδόν αμέσως, είναι ρεπουμπλικάνος, από το γράμμα R στα αρχικά της ddr. Ενώ αποτυγχάνει να καταλάβει την αγωνία και τα υπαρξιακά διλήμματα του αγαπημένου της (που δε θέλει να μεγαλώσει το παιδί του σαν αστός) και τον καθησυχάζει πως μπορούν να αποφασίσουν εν καιρώ αν θα γίνει καπιταλιστής ή ένας πλούσιος κομμουνιστής. Ο γερμανός υπάλληλος της κόκα-κόλα πιάνει με λαβίδα το κομματικό βιβλιάριο του ανατολικογερμανού, για να μην το αγγίξει, θυμίζοντας κάπως την παρωδία-μίμηση του δημοσιογράφου λοβέρδου από το μητσικώστα. Γενικά οι δυτικογερμανοί σατιρίζονται ανελέητα για το ναζιστικό τους παρελθόν και τη δουλική πειθαρχία τους, ιδίως απέναντι στις ηπα. Οι υπάλληλοι πχ στέκουν προσοχή μπροστά στο διευθυντή τους, γιατί όπως εξηγεί ο (εξίσου δουλικός) προϊστάμενός τους: τώρα που έχουν ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν, σηκώνονται επειδή το θέλουν. Αλλιώς (επί δικτατορίας δηλ) θα ήταν πιο εύκολο να τους διατάξουμε να μη σηκώνονται και να παραμείνουν καθιστοί..

Τα καλύτερα όμως έρχονται προς το τέλος. Ο λδγερμανός που καλείται να μεταμορφωθεί σε δυτικό αστό σε μια μέρα, συνειδητοποιεί πως έχει ξοδέψει για τη μεταμόρφωσή του ένα σκασμό δολάρια, μόλις σε τρεις ώρες καπιταλιστικής ζωής κι οι υπόλοιποι τον καθησυχάζουν, πως είναι απολύτως φυσιολογικό να χρωστάνε όλοι σε όλους, γιατί έτσι ακριβώς «λειτουργεί το σύστημά μας». Και όταν σε κάποια φάση, ξεσπάει ενάντια στο δυτικό τρόπο ζωής, λέει το αμίμητο: ανεργία, διακρίσεις, παρακμή και σήψη (κάτι σαν το δικό μας σύνθημα: φτώχια, βία, αυταρχισμός, αυτός είναι ο καπιταλισμός)... αλλά σε είκοσι χρόνια, θα σας έχουμε φτάσει και ξεπεράσει! Τόμπολα.

Αναφέρεται προφανώς στο περίφημο εικοσαετές πρόγραμμα του νικήτα, που θα μας οδηγούσε, υποτίθεται, στον κομμουνισμό. Και στις απειλές-εξαγγελίες του προς τους αμερικάνους πως «είμαστε ακόμα πίσω σας, αλλά σε μερικά χρόνια θα σας φτάσουμε και θα σας ξεπεράσουμε». Που κάθε άλλο παρά γραφικές έμοιαζαν τότε, που οι σοβιετικοί έστελναν το σπούτνικ και τον γκαγκάριν στο διάστημα. Η προφητεία βγήκε βέβαια απολύτως αληθινή με μια μικρή χρονική αόικλιση δεκαετίας, όχι όμως όπως την εννοούσε (;) ο νικήτας, αλλά όπως το εννοεί η ταινία. Σε τριάντα χρόνια η αντεπανάσταση, θα εκδηλωνόταν σε πλήρη έκταση, με τους λαούς της σοβιετίας να βυθίζονται στο σκοτάδι του πιο άγριου και ληστρικού καπιταλισμού.

Για τη δεύτερη ταινία (snowpiercer), προσωπικά δεν έχω να πω πολλά –κι από αυτό γίνεται μάλλον φανερό και ποια από τις δύο μου άρεσε και είχε κάτι να μου πει. Υπάρχουν μερικοί πολύ ενδιαφέροντες αλλά μάλλον προφανείς συμβολισμοί για την ταξική διαστρωμάτωση του τρένου και τις διαφορές ανάμεσα στα πρώτα και τα τελευταία βαγόνια· για τη στρατηγική σημασία της μηχανής (εξουσία) χωρίς την οποία δεν μπορείς να κάνεις τίποτα, ακόμα κι αν ελέγχεις ένα άλλο επιμέρους στοιχείο, όπως το νερό (πχ το νόμισμα)· το συμβιβασμό της παλιάς ιστορικής ηγεσίας, την ανάγκη να συνεχίζει να κινείται αέναα (αδιάκοπη αναπαραγωγή κεφαλαίου) το τρένο και βασικά το φόβο που καλλιεργείται για να αποτρέψει τους επιβάτες από μια ηρωική έξοδο από το τρένο (όπως αυτοί που το έκανα κάποτε, αλλά πάγωσαν πριν καν προλάβουν να κάνουν μερικά βήματα) έξω στην παγωμένη γη. Όπου συναντάμε στο τέλος και μια πολική αρκούδα, που θα μπορούσε να συμβολίζει και τη σοβιετική ένωση.

Αλλά καθώς αυτά δίνονται με μια αρκετά σκοτεινή και πληκτική (για τα δικά μου γούστα τουλάχιστον) υπόθεση, το βασικό στοιχείο που (με) ιντριγκάρει σε σχέση και με τους παραπάνω συμβολισμούς, είναι η νοτιοκορεάτικη καταγωγή του σκηνοθέτη!

Εν πάση περιπτώσει ο πάγος έσπασε, το χιόνι χαράχτηκε (snowpiercer) και δεν μπορεί παρά να λιώσει ξανά, γιατί η ταξική πάλη δεν μπήκε στην κατάψυξη μετά από την πτώση του τείχους και τις ανατροπές που ακολούθησαν. Κι επειδή αυτές οι κρίσεις για τις ταινίες είναι συνήθως υποκειμενικές, σε αντίθεση με τις καπιταλιστκές κρίσεις που είναι αντικειμενικές κι αναπόφευκτες, κάθε ένσταση και παρατήρηση, δεκτή στα σχόλια.