Τετάρτη 19 Νοεμβρίου 2014

Επανεκκίνηση της οικονομίας

Η κε του μπλοκ παρουσιάζει σήμερα μία ακόμα αξιόλογη δουλειά του άναυδου, που αυτή τη φορά καταπιάνεται με τον αστικό κεϊνσιανό μύθο της επανεκκίνησης της καπιταλιστικής οικονομίας και την αποδόμηση των επιχειρημάτων που το στηρίζουν. Καλή ανάγνωση και κάθε καλόπιστη παρατήρηση στα σχόλια, ευπρόσδεκτη.

Επανεκκίνηση της οικονομίας, άλλος ένας αστικός μύθος.
Άναυδος – Νοέμβριος 2014

1. Εισαγωγή.
Η οικονομική κρίση επιμένει σε παγκόσμια κλίμακα να δημιουργεί σοβαρές ανησυχίες  στα διάφορα επιτελεία της αστικής τάξης.  Σαν αντίδραση στην παράταση αυτή, κεϋνσιανής κοπής προτάσεις ολοένα και περισσότερο κερδίζουν έδαφος, τόσο αναφορικά με την ελληνική οικονομία όσο και για την παγκόσμια.  Μόνο στη διάρκεια των τελευταίων 3 μηνών ο Ντραγκι αποφασίζει να αγοράσει πάσης φύσεως κρατικά ομόλογα, ενώ ο Γιούγκερ υπόσχεται επενδύσεις 100δις [1]. Το ΔΝΤ με τη σειρά του συμβουλεύει ότι σε ένα περιβάλλον αναιμικής ανάπτυξης, αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα η τόνωση των δημόσιων επενδύσεων για τη στήριξη των υποδομών, κυρίως μάλιστα στις χώρες που το έχουν περισσότερο ανάγκη [2]. Στα καθ’ ημάς,  ο Σύριζα δια στόματος του αρχηγού του έρχεται με το πρόγραμμα του για ‘επανεκκίνηση της οικονομίας με περίπου 11δις’ να πουλήσει φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

2. Τάδε έφη Κέυνς
Η ουσία της Γενικής Θεωρίας του Κέυνς μπορεί να συνοψιστεί ως εξής:
Η συνολική απασχόληση μιας οικονομίας εξαρτάται από τη συνολική ζήτηση, άρα η ανεργία από την ανεπάρκεια της συνολικής ζήτησης. Η  συνολική ζήτηση ορίζεται σαν το άθροισμα της συνολικής δαπάνης (κατανάλωση + επένδυση). Για υποκειμενικούς (ψυχολογικούς) κυρίως λόγους (η αποκαλούμενη ροπή προς κατανάλωση), όταν το πραγματικό εισόδημα αυξάνεται, η συνολική κατανάλωση αυξάνεται, αλλά με ρυθμό μικρότερο από την αύξηση του εισοδήματος, δημιουργώντας έλλειμμα ζήτησης. Για να διατηρηθεί η απασχόληση σε υψηλά επίπεδα, πρέπει η ζήτηση να αυξηθεί μέσω της επένδυσης. Σύμφωνα με τον Κέυνς, από μόνος του ο μηχανισμός της αγοράς δεν εξασφαλίζει την αύξηση της επένδυσης, με αποτέλεσμα το σύστημα να βυθίζεται όλο και πιο συχνά σε βαθιές κρίσεις. Για να αντιμετωπιστεί η υποκατανάλωση, θα πρέπει το κράτος να αναλάβει ενεργό ρόλο στην οικονομία, ρυθμίζοντας το επιτόκιο και τονώνοντας την ενεργό ζήτηση μέσω κινήτρων αλλά κυρίως μέσω των κρατικών δαπανών, που με τη σειρά τους οδηγούν σε ελλειμματικούς προϋπολογισμούς. Η αγοραία  μετάφραση της θεωρίας του Κέυνς συνοψίζεται σε φράσεις όπως ‘να πέσουν επιτέλους λεφτά ώστε να κινηθεί η αγορά’, ‘οι τράπεζες να αρχίσουν επιτέλους να χρηματοδοτήσουν την οικονομία’ κλπ.

Στον αντίποδα, υποτίθεται, του κεϋνσιανισμού, βρίσκεται η φιλελεύθερη συνταγή της λιτότητας και των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, είναι τα μεγάλα δημοσιονομικά ελλείμματα και το υψηλό χρέος που προκαλούν την υποχώρηση στην αύξηση του ΑΕΠ και εν τέλει την κρίση, συνεπώς η λιτότητα είναι η μοναδική λύση.

Και οι δύο αυτές πολιτικές έχουν εφαρμοστεί στην πράξη με ισχνά αποτελέσματα, όπως αποδεικνύουν τα παραδείγματα της Ιαπωνίας και της Ελλάδας: Μεταξύ του 1998 και του 2007, η επεκτατική πολιτική στην Ιαπωνία δημιούργησε ένα  έλλειμμα στον προϋπολογισμό κατά μέσο όρο στο 6,9% του ΑΕΠ, ενώ ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ήταν κατά μέσο όρο μόλις 1%. Αντίστροφα στην Ελλάδα η εφαρμογή της λιτότητας οδήγησε σε μείωση των κρατικών δαπανών (- 16%) που συνοδεύτηκε από ακόμη μεγαλύτερη πτώση του ΑΕΠ (-19%) το 2013 σε σχέση με το 2008. [3].

Η αστική οικονομική θεωρία, σε όλες της τις παραλλαγές, αδυνατεί να βρει τις αιτίες της κρίσης, αλλά ούτε μπορεί να την αντιμετωπίσει με ανάλογες κρατικές πολιτικές. Είτε λοιπόν η ύφεση προκαλεί υψηλό χρέος και ο μόνος τρόπος για να μειωθεί, είναι να δοθεί ώθηση στην ανάπτυξη (Κέυνς) ή το υψηλό χρέος προκαλεί ύφεση, άρα ο μόνος τρόπος για την αποκατάσταση της ανάπτυξης είναι να μειωθεί το χρέος (νεοφιλελεύθεροι).  Η θεωρία του Κέυνς για την κρίση –η έλλειψη συνολικής ζήτησης ή αλλιώς η υποκατανάλωση – είναι απλώς μια περιγραφή των αποτελεσμάτων της κρίσης, όχι μια εξήγηση του γιατί η κρίση συμβαίνει. Σαν συνέπεια και παρά τον θρύλο, δεν ήταν ο κεϋνσιανισμός που έβγαλε τις ΗΠΑ  από τη μεγάλη κρίση του 1929, αλλά ο Β’ ΠΠ. [4]

Στην πραγματικότητα η επένδυση εξαρτάται από το κέρδος που θα φέρει, ενώ το κέρδος με τη σειρά του εξαρτάται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης και την ιδιοποίησή της από το κεφάλαιο. Στα πλαίσια της ύφεσης, η μάζα του κέρδους είναι περιορισμένη και δεν μπορεί να αυξηθεί, συνεπώς οι καπιταλιστές δεν αυξάνουν τις επενδύσεις τους. Οι κεϋνσιανοί υποστηρίζουν όμως ότι μία αύξηση των κρατικών δαπανών θα προκαλέσει με τη σειρά της μία αύξηση στην κατανάλωση και το εθνικό προϊόν, οδηγώντας σε δεύτερο χρόνο την επένδυση να αυξηθεί. Πρόκειται για τον αποκαλούμενο δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή, ο οποίος σύμφωνα με τον Κέυνς είναι πανίσχυρος.

Όμως  συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο, το κέρδος καθορίζει την καπιταλιστική επένδυση και αυτή με τη σειρά της την απασχόληση, τους μισθούς και την κατανάλωση. Οι κρατικές δαπάνες και η αύξηση του ΑΕΠ είναι εξαρτημένες μεταβλητές που σχετίζονται με την αποδοτικότητα των επενδύσεων και  όχι το αντίστροφο. Η  κερδοφορία καθορίζει τόσο την επένδυση όσο και την ανάπτυξη. Άρα οι κρατικές δαπάνες και οι αυξήσεις φόρων ή οι περικοπές θα πρέπει να εξεταστούν κάτω από το πρίσμα του αν ενισχύουν την κερδοφορία. Εάν δεν το κάνουν, τότε οποιαδήποτε βραχυπρόθεσμη ώθηση στο ΑΕΠ από αυξημένες κρατικές δαπάνες θα έχει σαν αποτέλεσμα μια μακρύτερη περίοδο χαμηλής ανάπτυξης και μια ενδεχόμενη επιστροφή στην ύφεση.

Υπάρχουν 2 ζητήματα που πρέπει να απαντηθούν:
α. Που θα βρεθούν οι πόροι για να αντληθούν οι επιπλέον κρατικές δαπάνες
β. Που θα κατευθυνθούν οι επιπλέον κρατικές δαπάνες

Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα είναι σχετικά απλή. Επιπλέον κρατικές δαπάνες μπορούν να αντληθούν είτε από αυξημένους φόρους, είτε από επιπλέον δανεισμό. Ο επιπλέον δανεισμός μεταφράζεται σε αυξημένη μελλοντική φορολογία, άρα γίνεται φανερό ότι οι κρατικές δαπάνες εξαρτώνται από τον επιπλέον φόρο που μπορεί να επιβληθεί στην παραγόμενη νέα αξία κάθε χρόνου. Το επιπλέον ποσό φόρου που θ’ αφαιρεθεί, θα μειώσει ακόμα περισσότερο την κερδοφορία, δυσκολεύοντας ακόμα περισσότερο τη διευρυμένη  αναπαραγωγή του κεφαλαίου, παρατείνοντας την κρίση και την ύφεση, κι αποθαρρύνοντας την επένδυση.

Η απάντηση στο δεύτερο ερώτημα είναι λίγο πιο σύνθετη. Αν οι αυξημένες κρατικές δαπάνες κατευθυνθούν σε κοινωνικές μεταβιβάσεις και δαπάνες πρόνοιας, θα μειώσουν  την κερδοφορία, καθώς όπως δείξαμε πιο πάνω, αποτελούν επιπλέον κόστος για τον καπιταλιστικό τομέα και δεν θα προσθέσουν καμία νέα αξία στην οικονομία. Αν κατευθυνθούν σε υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η υγεία, θα συμβάλουν στην αύξηση της παραγωγικότητας σε βάθος χρόνου, αλλά και πάλι δεν  θα ενισχύσουν την κερδοφορία. Αν κατευθυνθούν σε υποδομές, θα ενισχύσουν την κερδοφορία των καπιταλιστικών επιχειρήσεων που έχουν πάρει τις συμβάσεις, αλλά αφού το κόστος θα έχει καταβληθεί από τους υψηλότερους φόρους, δεν θα υπάρχει αύξηση του συνολικού κέρδους. Από την άλλη οι όποιες θέσεις εργασίας δημιουργηθούν, θα πρέπει και αυτές να εξυπηρετούν την κερδοφορία του συγκεκριμένου κεφαλαίου, άρα θα πρέπει να είναι καταρχήν φθηνές.

Η μαρξιστική ανάλυση δείχνει ότι η βασική αιτία της κρίσης είναι η αποτυχία του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής να παράγει αρκετό κέρδος. Και  ωσότου καταστραφεί  ικανή ποσότητα, κυρίως παλιάς τεχνολογίας, κεφάλαιο (που μεταφράζεται σε εκατομμύρια ανέργους) και πέσει ακόμη πιο χαμηλά η τιμή της εργατικής δύναμης, ώστε να αποκατασταθεί η κερδοφορία και να αρχίσει ο κύκλος ξανά, η ύφεση θα συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Κεϋνσιανής κοπής προγράμματα μπορεί να δημιουργήσουν ορισμένο αριθμό θέσεων εργασίας για μικρό χρονικό διάστημα, ωστόσο αυτό θα είναι σε βάρος της συνολικής κερδοφορίας του κεφαλαίου, καθυστερώντας την καπιταλιστική ανάκαμψη.

Είναι φανερό ότι δεν υπάρχουν συνταγές εξόδου από την κρίση σε όφελος των εργαζομένων στα πλαίσια του καπιταλισμού. Η μόνη φιλολαϊκή διέξοδος από την κρίση είναι ο τερματισμός  του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και η  αντικατάσταση  του με την εργατική- λαϊκή εξουσία.


Σημειώσεις:
[2] The Time Is Right for an Infrastructure Push. http://www.imf.org/external/pubs/ft/survey/so/2014/res093014a.htm
[3] ΕΛΣΤΑΤ.  Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασμοί > Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν - 2013


20 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

"Αν κατευθυνθούν σε υποδομές, θα ενισχύσουν την κερδοφορία των καπιταλιστικών επιχειρήσεων που έχουν πάρει τις συμβάσεις, αλλά αφού το κόστος θα έχει καταβληθεί από τους υψηλότερους φόρους, δεν θα υπάρχει αύξηση του συνολικού κέρδους."
Αυτό είναι ίσως το μόνο σημείο που δεν καταλαβαίνω.Αν οι ψηλότεροι φόροι έχουν εισπραχθεί από εργαζόμενους κι όχι από το κεφάλαιο (όπως συμβαίνει με πρόσχημα ακριβώς την "ανάπτυξη"?
Πάντως θα ήθελα να επισημάνω το ότι το πως εκλαμβάνει κάθε πολιτική δύναμη την καπιταλιστική ανάπτυξη αποτελεί τελικά ένα ισχυρο σημείο διαχωρισμού. Δεν μιλάμε φυσικά για ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΑΝΕΛ, ΧΑ κτλ που αναφέρονται σχεδόν ξεκάθαρα στους επιχειρηματίες αλλά στις δυνάμεις της "αριστεράς". Προσωπικά μου ασκεί τεράστια εντύπωση ότι πχ σε συνελέυσεις σωματείων δυνάμεις της ΑΝΤΑΡΣΥΑ καταφέρονται ενάντια στις δυνάμεις του ΠΑΜΕ όταν αυτό μιλάει για την αναπτυξη/ανάκαμψη που κάποια στιγμή αντικειμενικά θα ρθει κατηγορώντας το ότι παίζει το παιχνίδι της κυβέρνησης. Διότι προφανώς εννοούν ή αφήνουν να εννοηθεί ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη έχει θετικό πρόσημο για τους εργαζόμενους κι άρα όποιος λέει κάτι τέτοιο λέει ότι αργά ή γρήγορα η πολιτική της κυβέρνησης θα αποδώσει για τους εργαζόμενους. Το ΚΚΕ έχει ξεκάθαρη θέση ότι η καπιταλιστική ανάπτυξη (που όπως προβλέπει θα είναι αναιμική και πιθανόν να καταλήξει σε ακόμα μεγαλύτερη κρίση) θα γίνει πάνω στα συντρίμια των εργατικών δικαιωμάτων,μισθών κτλ. Για τους εργαζόμενους φυσικά που έχουμε μείνει χρόνια ανεργοι είναι προφανές ότι η ζωή μας πιέζει να ευελπιστούμε σε οποιαδήποτε είδους δουλειά κι αναπτυξη.. αυτό είναι κάτι που πρέπει να καταπολεμησουμε όμως (την θεωρία του μικρότερου κακού) κι όχι να την θεωρητικοποιήσουμε. Ο ρόλος ενός εργατικού κόμματος είναι να δώσει διέξοδο/ αυτοπεποίηθηση στην εργατική τάξη κι όχι να έρθει να υποταχθεί στην ψυχολογία που της διαμορφώνουν οι καπιταλιστες και το σύστημα τους..
Μανουήλ

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

Σκιζει παλι ο Αναυδος :)

Δυο παρατηρησεις:

α)Τις τελευταιες δεκαετιες,ακομα και οι αστοι οικονομολογοι,παραδεχονται οτι η γενικη θεωρια του Κευνς εχει σχετικη αξια.

Το τωρινο ορθοδοξο δογμα στα αστικα οικονομικα ειναι οτι η θεωρια του Κευνς και οι συνταγες του ισχυουν για το βραχυπροθεσμο οριζοντα,και επηρεαζουν τις διακυμανσεις του ΑΕΠ στον οριζοντα αυτο.Στον μακροπροθεσμο οριζοντα,ισχυει η νεοκλασσικη θεωρια,δηλαδη οτι το ΑΕΠ μιας χωρας εξαρταται απο τους παραγωγικους συντελεστες της,δηλαδη το κεφαλαιο (εννοουν τα ΜΠ) και την εργασια (εννοουν τον πληθυσμο των εργατων και την παραγωγικοτητα τους).

Και πως θα αυξηθει πρακτικα το ''κεφαλαιο'' και η παραγωγικοτητα?Με ιδιωτικες κατα κυριο λογο επενδυσεις.Και δυσκολα βρισκεις στις μερες ακομα και αστους προπαγανδιστες που να μην παραδεχονται οτι οι επενδυτες ζητανε αιμα εργατων,ειτε αυτο σημαινει χαμηλους μισθους,ειτε τσακιση εργατικων δικαιωματων,ειτε χαμηλους φορους για το κεφαλαιο (αρα ψηλοτερους φορους για τον εργατη ή/και μικροτερο κοινωνικο κρατος),και αλλα πολλα που ηδη εχουν εφαρμοστει τα τελευταια χρονια.

Ευκολη λυση δηλαδη δεν υπαρχει,ακομα και αν εισαι οπαδος του Κευνς και οχι του Μαρξ.

β)Συγκεκριμενα στην Ελλαδα,τα κευνσιανα εργαλεια συναντουν περισσοτερα εμποδια στο να εφαρμοστουν λογω της κακης δημοσιονομικης της καταστασης και της ενταξης της στην ΕΕ.Που σημαινει οτι δε μπορει να υποτιμησει το νομισμα,γιατι δεν εχει αυτονομη νομισματικη πολιτικη,δεν μπορει να επιδοτει την οικονομια μεσω ελλειματων γιατι ηδη εχει μεγαλο χρεος και συντομα δε θα εχει ουτε αυτονομη δημοσιονομικη πολιτικη,και δεν μπορει ουτε να βαλει δασμους στα εισαγωμενα λογω της συμμετοχης της σε ΕΕ και ΠΟΕ.

Η κευνσιανη θεωρια προυποθετει χωρες με περισσοτερο κλειστες οικονομιες,που στην περιοδο της αναπτυξης ειχαν ισοσκελισμενους προυπολογισμους.Οι περισσοτερες συγχρονες οικονομιες ομως,ειναι χρεωμενες ως το κοκκαλο και δεν βαζουν (απ'οσο ξερω) δασμους.

Εξαιρεση αποτελουν οι ΗΠΑ,αλλα το νομισμα τους ειναι το παγκοσμιο αποθεματικο,και μεχρι και εκεινοι τα εχουν βρει σκουρα με το χρεος τους πλεον.

Σεχτάρ ο Τρομερός είπε...

Γάτε,
Για την ακρίβεια το δολάριο δεν είναι απλά και μόνο παγκόσμιο αποθεματικό (υποθέτω εννοείς μέσο) αλλά παγκόσμιο χρήμα κι αυτό ισχύει από το Μπρέττον Γούντς (1945) και δώθε. Πριν, τους ρόλους αυτούς (μέτρο αξιών, μέσο πληρωμών και αποθησαυρισμού) έπαιζε ο χρυσός μέσω της λίρας Αγγλίας κυρίως. Ηταν ένα πολύ αξιόπιστο χρήμα αλλά λόγω στενότητας (φυσικό μονοπώλιο) δε μπορούσε να συνεχίσει σε αυτό τον ρόλο. Από αρχής πολιτισμού έχουν παραχτεί μόνο ~60.000 τόννοι χρυσού (ένας κύβος ακμής ~23 μέτρων!) και από αυτούς λιγώτεροι από τους μισούς είναι διαθέσιμοι στην χρηματική οικονομία. Μια ουσιώδης συνεισφορά του Κέϊνς στον Καπιταλισμό είναι ότι καθαίρεσε τον χρυσό από το χρηματικό του αξίωμα, ανοίγοντας την νέα εποχή του άφθονου μεν, αμφιλεγόμενης-επισφαλούς δε αξίας fiat money, που μας έκανε όλους ομήρους βασικά του διευθυντή του αμερικανικού Θησαυροφυλακίου αλλά και των αετονύχηδων της κεφαλαιοκρατίας.
Καλό προσάναμμα έβαλες Αναυδε, ελπίζω να επανέλθω με συνεισφορά επί της ουσίας του πιο καυτού οικονομικά (ου μην αλλά και πολιτικά) θέματος της εποχής.

Αναυδος είπε...

@μανουηλ
Αν οι κρατικές δαπάνες χρηματοδοτηθουν από τη φορολογηση των μισθων τοτε εχουμε απλως τη συνεχεια της παρουσας πολιτικης της λιτοτητας. Με αλλα λογια η χρηματοδητηση των εργων υποδομης από τους μισθους δεν είναι κευνσιανό μετρο και δεν διαφερει σε τιποτα από αυτό που συμβαινει σημερα Προκειται για μια αναδιανομη του υπαρχοντος εισοδηματος και σε μεριδα του κεφαλαιου

Εννοειται ότι η αναπτυξη στην οποια αναφερεται το ΚΚΕ είναι η καπιταλιστικη αναπτυξη δηλ αναπτυξη για το κερδος. Επειδη ο καπιταλισμος δεν πεθαινει μονος του αργα η γρηγορα αυτό θα συμβει και στα καθ’υμας

@ΠΓ
Θα συμφωνησω μαζι σου. Η εφαρμογη της εκαστοτε ρυθμισης εξρταται από αντικειμενικους παραγοντες και όχι από την πολιτικη βουληση του εκαστοτε διαχειριστη. Κευνσιανικού τυπου πολιτικές προυποθέτουν ή αυξημένη παραγωγικότητα ή/και δυνατότητα επιπλέον δανεισμού ή/και εκμετάλευση νεοανακαλυφθεντος φυσικού πόρου (π.χ. πετρελαιο, φυσικο αεριο κλπ). Η αυξημενη παραγωγικότητα προυποθετει επενδύσεις που στη σημερινη συγκυρια δεν είανι εφικτες στην ελλαδα για τους λογους που αναλυονται στο κειμενο. Δυνατοτητα επιπλεον δανεισμου δεν υπάρχει λογω υπέρογκου παρελθοντικου δανεισμου.
Οι ΗΠΑ όπως επισημαινεις λογω δολλαριου μπορουν και δανειζονται από τα εμπορικα πλεονασματα κυριως της Ασιας (που σε μεγαλο βαθμο οι ιδιες εχουν δημιουργησει). Με αλλα λογια εχουν την πολυτελεια να αυξανουνι το χρεος τους γιατι οι δανειστες τους δε μπορουν να τις αφησουν να χρεοκοπησουν για οικονομικους λόγους (και δεν το σκεφτονται για εξωοικονομικους όμως λογους).

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

Ναι εχεις δικιο Σεχταρ.Ηθελα να πω οτι ακριβως λογω του οτι ειναι παγκοσμιο χρημα,μπορει και ασκει επεκτατικη πολιτικη ''τυπωνοντας χρημα'' σε βαθμο που δε μπορει καμια αλλη χωρα μεχρι στιγμης.Ακομα και αυτοι ομως βρεθηκαν σε αδιεξοδα.

Επισης να προσθεσω,οτι η αστικη ορθοδοξια εχει μετακινηθει στην αντιληψη οτι η περικοπη φορων ειναι αποτελεσματικοτερη ενεση ρευστοτητας στην οικονομια,απ' οτι οι κρατικες δαπανες.Βολικο...

Σεχτάρ ο Τρομερός είπε...

Αναυδε,
Κατ' αρχήν να συμπληρώσω, αν συμφωνείς, ότι ο Κέϊνς αποδίδει την ανεπάρκεια της αγοράς (που ρητά αποδέχεται) για την σταθερότητα της ανάπτυξης/αποφυγή των κρίσεων σε εξωοικονομικά (όπως νομίζει) αίτια, και συγκεκριμένα στην "ανεπαρκή ζήτηση" λόγω ...ψυχολογικής(!) ροπής για αποθησαύριση. Αφήνοντας κατά μέρος το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι και τα ψυχολογικά προβλήματα έχουν συνήθως οικονομικά αίτια (ιδού οι αυτοκτονίες....), εδώ μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι η εξήγηση αυτή ήταν εξαρχής λανθασμένη και μάλιστα στην εποχή μας αποδείχτηκε τρανταχτά το λάθος της. Κατ' αρχήν όλοι ξέρουν πως η βασική αιτία της μειωμένης ζήτησης ειδών προσωπικής κατανάλωσης δεν είναι το γλίσχρο μπαγιόκο, που αφήνει στην άκρη ο ταλαίπωρος μικρός άνθρωπος για μια δύσκολη στιγμή, αλλά κύρια η λιτότητα, που συμπιέζει τον μισθό του. Το είχε παραδεχτεί και ο βιομήχανος Ford, τότε με το New Deal: "Αν δεν πληρώνω τους εργάτες μου, τότε πως θα αγοράσουν τα αυτοκίνητά μου;"
Να σημειωθεί, πως αυτή την αντίφαση την γνώριζε και ο ίδιος ο Κέϊνς, αλλά συνιστούσε για αντιστάθμιση όχι αύξηση των πραγματικών (=αποπληθωρισμένων) μισθών αλλά την ενθάρρυνση της παρασιτικής κατανάλωσης και σπατάλης των κυρίαρχων τάξεων παράλληλα με την αύξηση της παραγωγικής ζήτησης. Ο λόγος ήταν, πως, ταυτόχρονα, για την παράλληλη ενθάρρυνση της παραγωγικής ζήτησης μέσω και της αύξησης των ιδιωτικών επενδύσεων επεδίωκε αύξηση της αποδοτικότητας του κεφαλαίου, δηλ. του ποσοστού κέρδους, με:
1. Την ελάττωση του πραγματικού μισθού εργασίας (=λιτότητα συν "ελεγχόμενο πληθωρισμό", τύπου "διολίσθησης", δηλ. 2-3% τον χρόνο), και
2. Την μείωση των επιτοκίων ("φθηνό χρήμα").
Αυτά τα ματζούνια κατέρρευσαν παταγωδώς, ακριβώς όταν η Κεϊνσιανιστές πέτυχαν να τα επιβάλουν: Μια κοινωνία υπερκαταναλωτών, που όχι μόνο δεν αποταμίευε αλλά ήταν (είναι) και υπερχρεωμένη στις τράπεζες.
Και σήμερα έχουν βαλτώσει σε όλο τον κόσμο οι επενδύσεις, παρόλο, που ποτέ άλλοτε το χρήμα δεν ήταν τόσο άφθονο και τόσο φθηνό.
Ο Καπιταλισμός, κεϊνσιανικός η νεοφιλελεύθερος έχει μπλέξει τα μπούτια του: Και η υποκατανάλωση φέρνει ανεργία, αλλά και η υπερκατανάλωση το ίδιο...
Ο Κεϊνσιανισμός είναι μια βαθύτατα αντιδραστική θεωρία, κατά τη γνώμη μου το ίδιο ακριβώς όπως και ο νεοφιλελευθερισμός. Απλά πέτυχαν οι σοσιαλφασίστες να την φκειασιδώσουν με τάχαμου "κοινωνική" μέριμνα, "Θεωρία για την ...Απασχόληση(!), "κοινωνικό κρατος" και συναφείς φανφάρες. Το μοναδικό μειονέκτημα του νεοφιλελευθερισμού απέναντί του είναι ο κυνισμός του τελευταίου, (που, στο κάτω-κάτω της γραφής είναι και ειλικρίνεια....) και τίποτε άλλο.
"Βλάπτουν το ίδιο την Συρία".

Εχω κι άλλα επί του θέματος αλλά δυστυχώς δε με παίρνει η ώρα και υπάρχει και εγερτήριο. Ισως αύριο πάλι.

Αναυδος είπε...

@φιλτατε σεχταρ θα βαρυνω λιγο τη συζητηση

Η θεωρία υποκατανάλωσης υποστηρίζει ότι το αίτιο της κρίσης είναι το γεγονός ότι η εργατική τάξη δεν καταναλώνει πλήρως την αξία του προϊόντος που παράγει. Φυσικά, η εργατική τάξη δε θα μπορούσε να καταναλώνει το σύνολο του προϊόντος της εργασίας της, επειδή πρώτα απ’ όλα δεν μπορεί να καταναλώσει μέσα παραγωγής (μηχανήματα, πρώτες ύλες και εγκαταστάσεις) και δεύτερον, δεν θα μπορούσε, επειδή η βάση της καπιταλιστικής συσσώρευσης είναι η εκμετάλλευση της απλήρωτης εργασίας της εργατικής τάξης. Επίσης όπως σημειωνει ο Ενγκελς στο αντι-ντιριγκ δεν γίνεται να εξηγήσης τις κρίσεις στον καπιταλισμό μέσα από ένα φαινόμενο που υπήρχε αιώνες πριν από τον καπιταλισμό. Η υποκατανάλωση των μαζών είναι μια αναπόφευκτη κατάσταση για όλες τις κοινωνίες που στηρίζονται στην εκμετάλλευση, άρα προφανώς και για τον καπιταλισμό. Αλλά στον καπιταλισμό αυτό που δημιουργεί τις κρίσεις είναι ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής. Η υποκατανάλωση των μαζών είναι λοιπόν αναπόφευκτη κατάσταση σε μια κρίση και παίζει ένα ρόλο που έχει αναγνωριστεί προ πολλού. Μας λέει όμως ελάχιστα τόσο σχετικά με το γιατί οι κρίσεις συμβαίνουν σήμερα όσο και σχετικά με το γιατί δεν συνέβαιναν παλιότερα.
Η αιτια των κρισεων βρισκεται στον νομο της πτωτικης τασης του ποσοστου κερδους δηλαδη στο γεγονος ότι ο καπιταλισμος υποκαθιστα τη ζωντανη εργασια με νεκρη αυξανοντας την οργανικη συθνθεση του κεφαλαιου

gv είπε...

@αναυδε (1:29 μ.μ), τα πράγματα όσον αφορά τις κρίσεις δεν είναι μονόπλευρα. Πχ για τη σημερινή κρίση δεν μπορεί το φταίξιμο να πεσει στα χαμηλά ποσοστά κέρδους, σε ένα περιβάλλον με 10-40% ανεργία και εργαζόμενους που δίνουν κι απο πάνω στον εργοδότη προκειμένου να τους αφήσει να εργαστούν, έτσι για να καταγράφουν εμπειρία (αληθινό παράδειγμα στο χώρο των πολ. μηχ.) Το φταίξιμο αυτή τη φορά είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου στην αδυναμία χρηματικής μετατροπής αυτού του κέρδους. Δηλαδή στον τελευταίο κρίκο του M-C-M'.

Η συσώρρευση είναι μια διαρκής κυκλοφορία χρήματος, εργασίας και εμπορευμάτων μεσα στο σύστημα, και όπως και στους ζωντανούς οργανισμούς, ένα σκέλος αν χαλάσει όλο το σύστημα αρρωσταίνει. Άλλοτε φταίει η πτώση του ποσοστού κέρδους, άλλοτε φταίει η έλλειψη πρώτων υλών ή εργατικής δύναμης, άλλοτε η αδυναμία πώλησης των εμπορευμάτων για να κλείσει ο κύκλος της συσώρρευσης. (και άλλοτε δύο ή περισσότεροι παράγοντες) Αυτό δεν είναι Κευνσιανισμός, είναι απλή παρατήρηση αυτού του χαοτικού, αυτοκαταστροφικού συστήματος στο οποίο ζούμε. Άλλο πώς οι αστοί οικονομολόγοι προσπαθούν 150 χρόνια τώρα να πουλήσουν το παραμύθι ότι φτιάχνεται το πράγμα, αρκεί να κάνουμε το x, y, z.

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

Ο κευνσιανισμος ειναι ισχυρο οπλο εναντιον της μαρξικης κριτικης της πολ. οικονομιας,που κυριως χρησιμοποιειται απο ροζ αριστερα κομματα (παλιοτερα και απο τα σοσιαλδημοκρατικα) ως αριστερη,προοδευτικη οικονομικη θεωρια,σε αντιβαρο του νεοφιλελευθερισμου.

Φυσικα μεγαλυτερο ψεμα δεν μπορουσε να υπαρξει,ο κευνσιανισμος ειναι μια τροποποιηση της νεοκλασσικης θεωριας και αποδεχεται πολλες απο τις προυποθεσεις της.Ειδικα οι μαθητες του,οι νεοκευνσιανοι,ενεταξαν τον κευνσιανισμο πληρως στο νεοκλασσικο σχημα,και αυτο αποτελει την ορθοδοξια μεχρι σημερα.Ο ιδιος ο Κευνς ηταν συντηρητικων αντιληψεων,ενω τις αποψεις του τις εφαρμοσαν ακομα και φασιστικα καθεστωτα.

Απ'οτι γνωριζω δεν υπαρχει (στα ελληνικα τουλ.)περα απο ορισμενες αναφορες του Ρ και της ΚΟΜΕΠ,συστηματικη κριτικη κυριως του Κευνς,αλλα και ολων των αστων οικονομολογων απο τα τελη του 19ου αι. και μετα.

Πχ το βιβλιο του Αφανασιεφ που γραφτηκε το '70 ή το '80 και πραγματευεται την αστικη πολιτικη οικονομια,σταματαει την εξιστορηση-κριτικη του,στους 'χυδαιους οικονομολογους' της εποχης του Μαρξ,και δεν ασχολειται καν με τον Μαρσαλ,ή τον Τζεβον,ποσο μαλλον με Κευνς,Χαγιεκ κλπ.

Ιστρολλικός είπε...

gv

Αν η αιτία των κρίσεων είναι διαφορετική κάθε φορά τότε οι κρίσεις δεν είναι εγγενείς στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής αλλά απλά κάποια bugs, δυσλειτουργίες τέλος πάντων που όντως μπορούν να φτιαχτούν άμα κάνεις το χ ψ ζ πράγμα, εφ'όσον βρείς τι και πως. Αν το πρόβλημα είναι η χρηματική μετατροπή (αυτή τη φορά) τότε γιατί δεν φτιάχνεται με λίγο κευνσιανισμό που θα ενισχύσει την ζήτηση και θα αυξήσει τη ρευστότητα;

Άλλο πράγμα είναι το που κολάει το σύστημα κάθε φορά και άλλο το βαθύτερο γιατί, που είναι όπως λέει ο Άναυδος ο νόμος της πτωτικής τάσης του κέρδους που σημαίνει ότι και στο 100% να έφτανε το ποσοστό εκμετάλλευσης και οι εργάτες να μπορούσαν να ζήσουν με αέρα, ΠΑΛΙ ο καπιταλισμός θα είχε πρόβλημα.

Αναυδος είπε...

@gv
Υπαρχει η αιτια και υπάρχει το αποτελεσμα υπαρχει επίσης ο τροπος με τον οποιο εμφανιζεται ένα φαινομενο.
Π.χ αποτελεσμα της κρισης είναι η αυξημενη ανεργια, είναι αυτό που αναφερεις για πολ.μηχ (που πληρωνουν και από πανω. Η αδυναμια πραγματοποιησης του κερδους δηλ η αδυναμια πωλησης των εμπορευματων είναι ακριβως ο τροπος με τον οποιο εκδηλωνεται ο νομος της πτωτικης ταση του κερδους. Δεν εξηγει
Η ελλειψη πρωτων υλων η εργατικης δυναμης δεν προκαλει κριση του συνολικου συστηματος αλλα πιθανα σε καποιο κλαδο και μεμονωμενη χωρα.

Από την άλλη η αιτια ολων των καπιταλιστικων κρισεων (ανεξαρτητα με το ποια αφορμη εκδηλώνεται π.χ. πετρελαικη, subrimes κλπ) είναι παντα ο νομος της πτωτικης τασης του ποσοστου χρεους. Η υπερβολικη επιτυχια γιγαντωνει το κεφαλαιο σε τετοιο βαθμο που ο επομενος κυκλος δεν μπορει να παραξει τα επιπλεον κερδη που είναι απαραιτητα για τον επομενο κυκλο διερυμενης αναπαραγωγης .

gv είπε...

@ιστρολλικος (& αναυδος)
"Αν η αιτία των κρίσεων είναι διαφορετική κάθε φορά τότε οι κρίσεις δεν είναι εγγενείς στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής αλλά απλά κάποια bugs, δυσλειτουργίες τέλος πάντων που όντως μπορούν να φτιαχτούν άμα κάνεις το χ ψ ζ πράγμα, εφ'όσον βρείς τι και πως"

Δεν βλέπω πώς τεκμηριώνεται λογικά αυτό που λές. Γιατί να μην πρόκειται απλά για ενα σύστημα με εγγενή αστάθεια (μπορώ να σου περιγράψω πολλά μαθηματικά και φυσικά συστήματα τέτοια) όπου προσπαθώντας να φτιάξουμε το χ χαλάμε το ψ και πάει λέγοντας. Αν θέλουμε να βρούμε μια υπεραιτία (η καλύτερα μετα-αιτία) είναι οι εγγενεις συνθήκες αστάθειας, δηλαδή το γεγονός οτι υπάρχουνε εσωτερικές αντίρροπες δυνάμεις τόσο ισχυρές που είναι αδύνατο να ελεγχθούν αποτελεσματικά. Π.χ. μπορεί με "λίγο κευνσιανισμό" το προβλημα προσωρινά να ελεγχθεί αλλά αν ανεβουν αρκετά οι πραγματικοί μισθοί, αυτό πράγματι θα ρίξει τα κέρδη με αποτέλεσμα να έχουμε μία ακόμα κρίση. Μπορεί επίσης να ελεγχθεί με πιστωτική επέκταση οπως τα τελευταία 30 χρόνια αλλά κι αυτό είδαμε που οδηγεί.

Δεν λέω επ'ουδενί οτι δεν υπάρχει σαν αιτιο ΚΑΙ η πτώση των κερδών συχνότατα. Αλλά δεν ειναι αυτό που ξεκινάει ΠΑΝΤΑ και ΚΑΘΕ κρίση όπως μας είπε ο Αναυδος. Αν το ποσοστό εκμετάλευσης έφτανε στο 100% και μπορούσε ο καπιταλιστής να μετατρέψει σε χρήμα όλη αυτή την τρομερή υπεραξία (πχ επεκτείνωντας τις αγορές σε άλλες χώρες), θα ήταν όλοι τους πανευτυχείς σε διαβεβαιώνω.

Και λέω για άλλη μία φορά. Σήμερα, που η εργατική δύναμη προσφέρεται μπιρ παρά, η υπεραξία που δυνητικά μπορεί να παραχθεί είναι τεράστια. Υπάρχουν ακόμα τομείς μη ρομποτοποιημένοι έτσι? Άρα το φρακάρισμα του συστήματος δεν είναι επειδη ο καπιταλιστής λέει: "δεν υπάρχει αρκετή υπεραξία να τραβήξω". Είναι επειδή λέει "δεν έχω που να την πουλήσω όλη αυτή την υπεραξία".

Αναυδος είπε...

@gv
Το επιχειρημα σου είναι μια ταυτοτητα κριση υπάρχει επειδη ο καπιταλιστης δεν μπορει να πουλησει την παραγωμενη υπεραξια. Μα ακριβως αυτό είναι η κριση ! Δεν εξηγει γιατι ο καπιταλιστης δεν εχει να πουλήσει την παραγωμενη υπεραξια όταν έναν κυκλο πριν μπορουσε. Ποια είναι η μεταβολη εκεινη που εμποδιζει την πωληση της παραγωμενης υπεραξιας (το ορθο φυσικα είναι της νεας αξιας μερος της οποιας είναι η υπεραξια) ;

Η απαντηση είναι ο νομος της πτωτικης τασης του ποσοστου κερδους . Τι προκαλει την πτωτικη αυτή ταση; Η ανοδος της οργανικης συνθεσης του κεφαλαιου δηλ η υποκατασταση της ζωντανης εργασιας με νεκρη. Γιατι ανεβαινει η οργανικη συνθεση; γιατι η επικρατηση στον αδυσωπητο αγωνα με τους ανταγωνιστες οδηγει στη λυση οπου ο πρωτος που εφαρμοζει μια τεχνολογικη καινοτομια αποσπα υπεραξια από τους πιο καθυστερημενους ανταγωνιστες του. Όταν η καινοτομια όμως διαχυθει σε ολον τον κλαδο τοτε το ποσοστο κερδους περνει την κατιουσα τοτε η επενδυση παυει να είναι κερδοφορα και τοτε το συστημα μπαινει σε κριση

Ιστρολλικός είπε...

γν,

Κάθε σύστημα στο σύμπαν είναι σε κάποιο βαθμό ασταθές, με την έννοια ότι υπάρχουν συνθήκες υπό τις οποίες δεν μπορεί να λειτουργήσει και καταστρέφεται/επανέρχεται σε ριζικά διαφορετική ισορροπία, πχ ένα οικοσύστημα στο οποίο εισάγεται ένα νέο είδος.

Το ζήτημα είναι αν μετά από τον "επανασυντονισμό" του συστήματος, το σύστημα παραμένει το ίδιο ή όχι (εξαφάνισε το νεό είδος άλλα 4-5 ή απλά εντάχθηκε κάπως στο οικοσύστημα). Εάν αντιλαμβάνεσαι τις κρίσεις του καπιταλισμού ως ξεχωριστής αιτίας κάθε φορά, τότε από πουθενά δεν προκύπτει ως νομοτέλεια η καταστροφή του συστήματος, γιατί πολύ απλά δεν προκύπτει λογικά ότι ο καπιταλισμός ΔΕΝ θα επιβιώσει με λίγο Κεϋνσιανισμό τώρα, λίγο περιοριστική πολιτική μεθαύριο και ίσως και λίγα οικονομικά της ανάπτυξης παραμεθαύριο.

"Σήμερα, που η εργατική δύναμη προσφέρεται μπιρ παρά, η υπεραξία που δυνητικά μπορεί να παραχθεί είναι τεράστια"

Η υπεραξία που μπορεί να παραχθεί δυνητικά στην Ελλάδα και την Ευρώπη είναι αστεία μπροστά στην αξία που παράγεται από την εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης με όρους Κίνας και Ινδίας.

Παπουτσωμενος Γατος είπε...

@Ιστρολλικος

''Εάν αντιλαμβάνεσαι τις κρίσεις του καπιταλισμού ως ξεχωριστής αιτίας κάθε φορά, τότε από πουθενά δεν προκύπτει ως νομοτέλεια η καταστροφή του συστήματος''

Καλα αυτο ουτως ή αλλως δεν ισχυει,εκτος και αν εννοουσες ''κριση του συστηματος'' και οχι ''καταστροφη''.

Σχετικα με αυτο που λεει o gv:χρησιμοποιωντας ως ενδειξη το ρυθμο αναπτυξης του ΑΕΠ στη Δυση καθως και τα επιπεδα ανεργιας τα τελευταια 40 χρονια,ειναι φανερη τοσο η πτωση των ποσοστων του κερδους (αλλο αν σαν απολυτη μαζα παραμενουν τεραστια ποσα),οσο και η αυξηση του εφεδρικου στρατου που πιθανον πετιεται εκτος παραγωγης λογω της αυξησης της οργανικης συνθεσης του κεφαλαιου.

Αν συνυπολογιστει και η εκταση των ελαστικων σχεσεων εργασιας(που απ'οσο ξερω ηταν αγνωστες λεξεις το ''part time'',πριν το '70)τοτε μιλαμε για ακομα μεγαλυτερο μεγεθος της στρατιας των ανεργων,γιατι πρακτικα 2 παρτ ταιμερς ειναι ενας κανονικος εργαζομενος.

Υπαρχουν δλδ ισχυρες ενδειξεις οτι η θεση του Μαρξ ισχυει,ή τουλαχιστον εχει αρκετα στερεες βασεις.

gv είπε...

@ΠΓ
"χρησιμοποιωντας ως ενδειξη το ρυθμο αναπτυξης του ΑΕΠ στη Δυση καθως και τα επιπεδα ανεργιας τα τελευταια 40 χρονια,ειναι φανερη τοσο η πτωση των ποσοστων του κερδους (αλλο αν σαν απολυτη μαζα παραμενουν τεραστια ποσα),οσο και η αυξηση του εφεδρικου στρατου που πιθανον πετιεται εκτος παραγωγης λογω της αυξησης της οργανικης συνθεσης του κεφαλαιου."

Σίγουρα παρατηρείται πτώση των ποσοστών κέρδους, η διαφωνία μου είναι αν αυτό ειναι σύμπτωμα ή αίτιο. Διότι θα μπορούσε κάλιστα να δει κανείς μια αφήγηση που να μιλάει για υπερ-συσσώρευση και over-capacity και υπο-κατανάλωση. Απο τη στιγμή που μπήκε σε βιομηχανική λειτουργία και ο υπόλοιπος κόσμος (αρχικά ευρώπη, ιαπωνία και σημερα κίνα ινδια κτλ) μπορούν να παραχθούν πολλαπλάσια αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές και άλλα καταναλωτικά είδη απ΄ότι χρειάζεται η κοινωνία. Αυτό ρίχνει τιμές, κέρδη κτλ. Γιατί έγινε αυτό? Μα απλούστατα διότι στον καπιταλισμό η ανάγκη για παραγωγή είναι διαζευγμένη απο την ανάγκη για κατανάλωση ( η βασική αντίφαση ανταλλακτικής αξίας/ αξίας χρήσης) Κάτι τέτοιο θα οδηγούσε νομοτελειακά και σε αυξηση της οργανικής σύνθεσης, και βέβαια στην αύξηση της ανεργείας.


"Υπαρχουν δλδ ισχυρες ενδειξεις οτι η θεση του Μαρξ ισχυει,ή τουλαχιστον εχει αρκετα στερεες βασεις."

Το θέμα δεν είναι τόσο απλό, ούτε υπάρχει μια σαφής και ξεκάθαρη θέση του Μαρξ για τις κρίσεις- συνιστώ το Marx's Theory of Crisis του Simon Clarke (διαβάστε απλώς τα συμπεράσματα στον επίλογο) όπου δείχνει τις διάφορες φάσεις στη σκέψη του, καθώς και όλες τις μετέπειτα απόπειρες των μαρξιστών να ορίσουν ξεκάθαρα τί προκαλεί τις κρίσεις. Στο δικό μου μυαλό ταιριάζει ενα μοντέλο του ασταθούς συστήματος που κάθε φορά μετατοπίζει την κρίση και σε μια άλλη σφαίρα, σταδιακά κάνοντας τα πράγματα ακόμα πιο ασταθή, χαοτικά και βίαια.

@Ιστρολλικος

''Εάν αντιλαμβάνεσαι τις κρίσεις του καπιταλισμού ως ξεχωριστής αιτίας κάθε φορά, τότε από πουθενά δεν προκύπτει ως νομοτέλεια η καταστροφή του συστήματος''

Ελπίζω να καταλαβαίνεις οτι σαν ισχυρισμός δεν στέκει λογικά. Ένα σύστημα που έχει πολλαπλά υποσυστήματα καθένα εκ των οποίων μπορεί να δημιουργεί υπαρξιακου επιπέδου κρίσεις, μπορεί κάλιστα να είναι "εσωτερικά καταδικασμένο", ακριβώς όσο και ένα σύστημα που έχει πάντα μία αιτία για κρίση. Τί διαφορά έχουν τα 5 bug από το ένα?

ΑΕΚτζής είπε...

Άναυδε, έχεις να προτείνεις κάποια βιβλιογραφία (άρθρα σε ΚΟΜΕΠ ή/και βιβλία) όπου η ανάλυση που έκανες για τα αίτια των κρίσεων εξιδεικεύεται στην περίπτωση της ελληνικής καπιταλιστικής κρίσης (2010 μέχρι σήμερα);

Ιστρολλικός είπε...

ΓΒ,

Μιλάμε για διαφορετικά πράγματα. Εγώ και ο Άναυδος μιλάμε για την γενεσιουργό αιτία των καπιταλιστικών κρίσεων ενώ εσύ μιλας για τη μορφή εμφάνισης των κρίσεων, ή τα σημεία στα οποία κολλάει το σύστημα (αποπληθωρισμός, κρίση χρέους, κρίση ρευστότητας, ανεργία κλπ). Για να ξανακάνω μια οικολογική αναλογία, η κατάρρευση ενός πληθυσμού (σαρδέλας ας πούμε) είναι μία κρίση ενός χ οικοσυστήματος. Δεν είναι όμως η κατάρευση η ίδια η αιτία της κατάρευσης.

Ακόμα και αν δεχτούμε ότι η κρίσεις στον καπιταλισμό είναι επικαθορισμένες, ότι δηλαδή ο αποπληθωρισμός είναι επίσης αιτία, πάλι θα προέκυπτε το ζήτημα της ιεράρχισης αιτιών. Εκεί πάλι η πτωτιτική τάση του ποσοστού του κέρδους θα ήταν στην κορυφή για τον πολύ απλό λόγο ότι είναι μια κατάσταση που προκύπτει από την ίδια την φύση της συσσώρευσης, από την συνεχή αύξηση του σταθερού κεφαλαίου ως ποσοστό της συνολικής επένδυσης.

Ξαναλέω ότι μόνο από αυτή τη σκοπιά γίνεται νομοτελιακή η κρίση ( και η καταστροφή με την έννοια της αναγκαστικής μετάβασης σε κάτι άλλο, όχι απαραίτητα στο σοσιαλισμό) του καπιταλισμού. Αλλιώς μπορείς θεωρητικά να βρίσκεις συνέχεια λύσεις α β γ για προβλήματα χ ψ ω. Ο Μαρξισμός λέει ότι υπάρχει ένα πρόβλημα Α για το οποίο δεν υπάρχει καμία λύση, ακριβώς γιατί προκύπτει από την ΣΩΣΤΗ λειτουργία του συστήματος.

gv είπε...

Δεν νομιζω οτι μιλάμε για διαφορετικά πράγματα. Απλά πρέπει να συμφωνήσουμε οτι διαφωνούμε προς το παρόν :-) Εσείς εντοπίζετε τη γεννεσιουργό αιτία όλων των κρίσεων σε έναν και μόνο παράγοντα. Εγώ πάλι βλέπω μία πληθώρα εσωτερικών αντιφάσεων (εξ ίσου ΜΗ ΕΠΙΛΥΣΗΜΩΝ) οπως:

* αξία χρήσης vs ανταλλακτική αξία
* ιδιωτική υπεξαίρεση κοινωνικά παραγώμενου πλούτου
* κεφάλαιο vs εργασία
* η απόσταση απο την παραγωγή πλεονάσματος ως την υλοποίηση κέρδους
και το αγαπημένο μου:
* η αντίθεση ανάμεσα στην ανάγκη ετήσιου ποσοστού αυξησης του κεφαλαίου σε σχέση με τον πεπερασμένο μας πλανήτη.
Αυτές οι εσωτερικές εντάσεις είναι που κάνουν το πρόβλημα του καπιταλισμού συνολικά μή επιλύσιμο, σαν μία κοντή κουβέρτα που την τραβάς απο δώ και ξεσκεπάζεσαι απο κεί.

Το γιατί τώρα πρέπει όλα αυτά (και άλλα τόσα που αφήνω απ΄έξω) πρέπει να τα συμπιέσουμε αναγκαστικά σε ένα και μόνο εμπειρικό μακροσκοπικό "νόμο" που είναι και εξαιρετικά δύσκολο να αποδειχτεί με στοιχεία, ειλικρινά δε το καταλαβαίνω. Πάντως ευχαριστώ για την συζήτηση.

Αναυδος είπε...

Αεκτζη

Το καλυτερο βιβλιο (με καλο ψαξιμο το βρισκεις στο διαδικτυο) είναι
Η διεθνης κριση και η θεση της Ελλαδας. Οι θεσεις του ΚΚΕ. 2009. ριξε μια ματια στο αρθρο του Μαυρουδεα (ασχετα με τις επιλογες του συγγραφεα ειναι to the point)

@gv
Όλα οσα αναφερεις συμπηκνωνονται σε μια φραση παραγωγη για το κερδος. Είναι διαφορετικες εκφανσεις του ιδου φαινομενου.