Βενεζουέλα, πατρίδα του Σιμόν Μπολίβαρ

Στις 15 Γενάρη θα κυκλοφορήσει στις οθόνες σας το ηλεκτρονικό περιοδικό Ατέχνως, για την πολιτική, την τέχνη και τα γράμματα. Η κε του μπλοκ (θα) είναι μέλος της συντακτικής ομάδας του περιοδικού κι έχει την χαρά να προαναγγείλει την κυκλοφορία του, αναδημοσιεύοντας από τη σελίδα του (η λειτουργία της οποίας βρίσκεται σε δοκιμαστικό στάδιο) το πρώτο μέρος ενός άρθρου της Άννεκε Ιωαννάτου (που συμμετέχει κι αυτή στο εγχείρημα) για τη Βενεζουέλα και την ιστορική της διαδρομή, από τον Μπολίβαρ ως τον Τσάβες.

Καλοτάξιδο

Σύντομα ιστορικά στοιχεία

Στην ιστορία της Βενεζουέλας ο Σιμόν Μπολίβαρ (1783-1830) έπαιξε πολύ σπουδαίο ρόλο στην απελευθέρωση από τον ισπανικό ζυγό. Αυτός ο Λιμπερταδόρ, ο Ελευθερωτής δηλαδή, έξι χωρών της Λατινικής Αμερικής –της Βενεζουέλας, την Κολομβίας, του Εκουαδόρ, του Περού, της Βολιβίας και του Παναμά – γεννήθηκε άλλωστε στο Καράκας. Το όνομά του είχε δοθεί σε πολλές πλατείες πολλών πόλεων στη χώρα, αλλά με την άνοδο στην εξουσία του Ούγκο Τσάβες (1998) η «λατρεία» του Μπολίβαρ απόκτησε νέες διαστάσεις. Το όνομά του υπάρχει πλέον στην επίσημη ονομασία της χώρας – Μπολιβαριανή Δημοκρατία της Βενεζουέλας – μπολιβαριανισμός λέγεται η αντίληψη του Τσάβες για το σοσιαλισμό, το νόμισμα της χώρας λέγεται μπολίβαρ φουέρτε και μην ξεχνάμε τη γνωστή εδώ και χρόνια ALBA, Alianza Bolivariana para los Pueblos de Nuestra America, την Μπολιβαριανή Συμμαχία για τους Λαούς της Δικής μας Αμερικής. Προτάθηκε από τον Ούγκο Τσάβες σαν αντίβαρο στην ALCA, τον Χώρο Ελεύθερου Εμπορίου των Αμερικών, και ιδρύθηκε αρχικά από την Κούβα και τη Βενεζουέλα το 2004 σαν συμφωνία ανταλλαγών στηριγμένη στην κοινωνική ευημερία των λαών της Νότιας Αμερικής και με νόμισμά όχι το δολλάριο, αλλά το σούκρε. Αρχικά λεγόταν «Εναλλακτική Μπολιβαριανή…….» αντί για «Συμμαχία», αλλά άλλαξαν τον τίτλο σε «συμμαχία» τον Ιούνη του 2009. Τα μέλη είναι: Βενεζουέλα, Κούβα, Νικαράγουα, Εκουαδόρ, Βολιβία, Αντίγουα, Μπαρμπούδα, Δομινικανή Δημοκρατία, ‘Αγιος Βικέντιος και Γρεναδίνες, Αγία Λουκία. ‘Ηταν και η Ονδούρα μέχρι τον Ιούνη του 2009, όταν ανατράπηκε η κυβέρνηση Ζελάγια. Από το 2012 το Σουρινάμ μετέχει ως φιλοξενούμενη χώρα. Θα δούμε πρώτα κάποια ιστορικά γεγονότα για να καταλάβουμε καλύτερα το σήμερα.

Η Βενεζουέλα ήταν η πρώτη χώρα της αμερικανικής ηπείρου, όπου ο Κολόμβος πάτησε πόδι στο τρίτο του ταξίδι το 1498. Στις αρχές του 16ου αιώνα οι Ισπανοί υποδούλωσαν και έσφαξαν μαζικά τους ιθαγενείς. Ακολούθησαν αιώνες αποικισμών, μαχών, δουλεμπορίου, εκμετάλλευσης κλπ. Τα πρώτα σκιρτήματα ανεξαρτησίας ήρθαν το 1795 με μια εξέγερση δούλων, εμπνευσμένη από την Αϊτιανή Επανάσταση των δούλων. Το 1816 ο Φρανσίσκο ντε Μιράνδα (1750-1816), άλλη μεγάλη μορφή της πάλης για την Ανεξαρτησία, που είχε ζήσει ένα διάστημα στο Λονδίνο για να βρει υποστήριξη για την υπόθεση της ανεξαρτησίας ποντάροντας στον ανταγωνισμό ανάμεσα στην Αγγλία και την Ισπανία, πήγε με ιστιοφόρα από τη Νέα Υόρκη στη Βενεζουέλα με 500 Αμερικανούς εθελοντές για να ανατρέψει την ισπανική εξουσία. Δεν το πέτυχε, κατασχέθηκαν δύο από τα τρία πλοία του, δεκάδες εθελοντές κατέληξαν στις φυλακές και οι αξιωματικοί απαγχονίστηκαν. Όταν η Βενεζουέλα το 1810 διακήρυξε την ανεξαρτησία της, ζητήθηκε από τον Μιράνδα να διοικήσει τον επαναστατικό στρατό της Πρώτης Δημοκρατίας. Σε μια πορεία ο Μιράνδα, όταν μετά από μερικές επιτυχημένες επιχειρήσεις κατά των Ισπανών έβλεπε να έπαιρναν στροφή τα πράγματα, επιδίωξε ειρήνη με τους Ισπανούς. Ο νεαρός Σιμόν Μπολίβαρ το θεώρησε προδοσία, έπιασε τον Μιράνδα και τον παράδωσε στους Ισπανούς, οι οποίοι τον έβαλαν φυλακή, όπου και πέθανε το 1816. Τότε ο Μπολίβαρ ανέλαβε την ηγεσία των πατριωτών, όπως ονομάζονταν οι Βενεζουελάνοι μαχητές της Ανεξαρτησίας ανακηρύσσοντας έναν «πόλεμο μέχρι θανάτου». Η στροφή στη μακρόχρονη πάλη των πατριωτών ήρθε, όταν κατέλαβαν την Αγκοστούρα το 1818, τη σημερινή Πόλη του Μπολίβαρ. Τότε ο στρατός αυτός πέρασε, κάτω από τις διαταγές του στρατηγού Χοσέ Αντόνιο Πάεζ, τους Άνδεις για να απελευθερώσουν το 1819 τη σύγχρονη Κολομβία. Το αποτέλεσμα ήταν η διακήρυξη της Δημοκρατίας της Μεγάλης Κολομβίας, αποτελούμενης από τη σημερινή Βενεζουέλα, την Κολομβία, το Εκουαδόρ, τη Βολιβία, το Περού και τον Παναμά. Η ανεξαρτησία της Βενεζουέλας επισφραγίστηκε στη μάχη του Καραμπόμπο τον Ιούνη του 1821, που λειτούργησε συμβολικά σαν σύνθημα στην προεκλογική καμπάνια του Τσάβες για τις προεδρικές εκλογές του Οκτώβρη του 2012. Συμβολικά, γιατί σε χώρες της Λατινικής Αμερικής – όχι μόνο στη Βενεζουέλα – γίνεται λόγος για τη «Δεύτερη Ανεξαρτησία», δηλαδή την ανεξαρτησία από το βορειοαμερικανικό ιμπεριαλιστικό ζυγό. Δύο χρόνια μετά το 1821 διώχθηκαν τελικά και τα τελευταία απομεινάρια των Ισπανών από τη Βενεζουέλα.

Ωστόσο, η Μεγάλη Κολομβία διαλύθηκε σύντομα και ο Πάεζ ανακήρυξε τη Βενεζουέλα κυρίαρχο κράτος με τον ίδιο ως πρόεδρο. Ο Μπολίβαρ πέθανε το 1830 πικραμένος, γιατί το όνειρό του μιας ενωμένης Νότιας Αμερικής έγινε καπνός και έβλεπε τη Βενεζουέλα να εξελίσσεται σύντομα σε μια κοινωνία έντονων ταξικών και φυλετικών ανισοτήτων αντί να γίνει η κοινωνία, όπου θα επικρατούσε το δίκαιο, όπως το είχε σκεφτεί. Το υπόλοιπο του 19ου αιώνα η Βενεζουέλα, ήδη κατεστραμμένη από δώδεκα χρόνια πολέμου, έζησε μια συνεχή εμφύλια διαμάχη με διάφορους αρχηγίσκους να κυβερνούν με τη δύναμη των όπλων. Ακολουθούν μερικές δικτατορίες και μόλις στα μέσα του 20ου αιώνα, το 1947, έγιναν οι πρώτες δημοκρατικές εκλογές, αλλά η κυβέρνηση ανατράπηκε σύντομα. Το 1959 ο Μπέτανκουρ, ηγέτης του Κόμματος της Δημοκρατικής Δράσης, έγινε ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος. Η κυβέρνηση αυτού του Κόμματος κράτησε 40 χρόνια.

Το Φλεβάρη του 1989 μια απότομη αύξηση της τιμής του πετρελαίου σε συνδυασμό με διάφορες ελλείψεις και τον τερματισμό των επιδοτήσεων προκάλεσαν το λεγόμενο «καρακάσο», δηλαδή στο Καράκας ξέσπασαν ταραχές από τις φτωχές μάζες, που πνίγηκαν στο αίμα από το στρατό με 2000 νεκρούς. Άλλοι μιλούν για μέχρι και 4000 νεκρούς. Τα γεγονότα που ακολούθησαν ήταν ραγδαία. Το 1992 μια ομάδα αξιωματικών με αρχηγό τον Ούγκο Τσάβες έκανε μια δραματική απόπειρα πραξικοπήματος για να ανατρέψει τον πρόεδρο Πέρεζ. Όμως, ο πρόεδρος τη γλίτωσε, η Εθνική Φρουρά έμεινε πιστή στον πρόεδρο και ο Τσάβες παραδόθηκε για να αποφευχθεί η αιματοχυσία. Παραδέχθηκε την ήττα του, αλλά πρόσθεσε τα λόγια «προς το παρόν». Έγινε εθνικός ήρωας και το Δεκέμβρη του 1998 νίκησε με το Κίνημα της Πέμπτης Δημοκρατίας παίρνοντας το 56% των ψήφων.

Σιμόν Μπολίβαρ

Η σημασία της έννοιας της εθνικής ανεξαρτησίας

Μιλώντας για χώρες όχι μόνο της Νότιας Αμερικής, αλλά και γενικά του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου» πρέπει να έχουμε καθαρά στο νου μας το παραπάνω ιστορικό, διότι παίζει πολύ σοβαρό ρόλο σαν πρώτο βήμα προς τη διαμόρφωση ενός έθνους. Η διαδικασία των εθνοποιήσεων στην Ευρώπη είχε γίνει πολύ νωρίτερα και ευρωπαϊκές χώρες πήγαν να αποικήσουν περίπου όλο τον κόσμο. Μέχρι σήμερα δεν θέλουν την ανεξαρτησία των πρώην αποικιοκρατούμενων χωρών για να διαφεντεύουν τις πρώτες ύλες, τους πόρους, τη φύση κλπ. Ο Λένιν αναφέρει σαν χαρακτηριστικό του ιμπεριαλισμού να υπάρχουν «ποικίλες μορφές εξαρτημένων χωρών που πολιτικά είναι τυπικά ανεξάρτητες, στην πράξη όμως είναι μπλεγμένες στα δίχτυα της χρηματιστικής και διπλωματικής εξάρτησης». Γι αυτό το λόγο η τάση προς την προσάρτηση, τη βία και την αντίδραση υπάρχει πάντα. Γράφει λοιπόν ένα κείμενο του ΚΚ Βενεζουέλας στο τεύχος 2 της Διεθνούς Κομμουνιστικής Επιθεώρησης: «Ο λαός της Βενεζουέλας βίωσε άμεσα την ιμπεριαλιστική καταπίεση, τη λεηλασία των πόρων του και την επιβολή τυραννικών καθεστώτων που βρίσκονταν στην υπηρεσία ξένων μονοπωλίων. Στη δεκαετία του ’30 και ’40, εκατοντάδες εργάτες που απασχολόντουσαν από τη Lago Petroleum Company (LPC) των Ρόκφελερ και τη Venezuelan Oil Concession (VOC) των Μόργκαν και Μέλλον, δούλευαν στριμωγμένοι, πέθαιναν από ελονοσία και εργατικά ατυχήματα, βασανίζονταν από την αστυνομία του Γκόμεζ, τους κακοπλήρωναν, τους ταπείνωναν και τους απέλυαν. Οι ιθαγενείς εκδιώχθηκαν από τη γη τους, χιλιάδες γυναίκες εξαναγκάστηκαν να εκπορνευτούν στις περιοχές με κοιτάσματα πετρελαίου, αγροτικές φυτείες καταστράφηκαν από την πετρελαϊκή οικονομία που οδήγησε χιλιάδες αγρότες στη φτώχεια, η λίμνη Μαρακάϊμπο υπέστη οικολογική καταστροφή από την ξένη βιομηχανία και άλλα πολλά».

Η εκμετάλλευση στον «Τρίτο Κόσμο» ήταν πάντα μεγαλύτερη από την εκμετάλλευση στον «Πρώτο Κόσμο», όπου στις μητροπόλεις στη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα κατακτήθηκαν πιο ανθρώπινες συνθήκες από τους εργαζόμενους για τους εργαζόμενους. Δεν είναι λοιπόν καθόλου περίεργο ότι υπήρξαν πολλές εξεγέρσεις από τα πρώτα χρόνια των αποικισμών και ότι στην εποχή του εκλογικού δικαιώματος όλο και πιο συχνά βλέπουμε τάση να ψηφίζονται πιο προοδευτικοί, πιο φιλολαϊκοί ηγέτες, αλλά μαζί μ’ αυτό πάει χέρι με χέρι και η αυταπάτη ότι με εκλογές, δημοψηφίσματα και το κοινοβουλευτικό δρόμο μπορείς να αλλάξεις ριζικά το συσχετισμό των δυνάμεων. Είχαμε σαφή παραδείγματα, τη Χιλή πχ , το 1973 και βλέπουμε σήμερα, ότι και στη Βενεζουέλα διαβρώνεται σιγά σιγά ο δρόμος των εκλογών με καθαρό μήνυμα των εξελίξεων, ότι επανάσταση δεν γίνεται με εκλογές, με δημοψηφίσματα και με δημοκρατικές διαδικασίες. Διαδικασία βλέπουμε, ναι, την μπολιβαριανή, αλλά προφανώς δεν πρόκειται για επαναστατική διαδικασία. Απλούστατα, η αστική τάξη ή, αν θέλετε, το καπιταλιστικό κατεστημένο, δεν θα αυτοκτονήσει. Ηδη το 1998, πριν νικήσει ο Τσάβες τις εκλογές, η γνωστή Μαντελίν Ολμπραϊτ, είχε δηλώσει, ότι οι ΗΠΑ δεν θα αποδεχθούν μια νίκη του Τσάβες. Από το 1998 χρονολογούνται και τα σχέδια για πραξικόπημα, πράγμα που πρώτο είχε επισημάνει το ΚΚ Βενεζουέλας.



Οι νίκες- λαϊκά χαστούκια (στις δυνάμεις που στηρίζουν τον ιμπεριαλισμό)

Από το 1998 μέχρι το 2007 ο Τσάβες είχε όλο νίκες σε εκλογές και δημοψηφίσματα. Ο λαός της Βενεζουέλας μοίραζε με την ψήφο του χαστούκια στο διεθνή ιμπεριαλισμό- ή τουλάχιστον αυτό νόμιζε – ο οποίος…..δεν καθόταν, βέβαια. Το 1998 ο Τσάβες κέρδισε τις προεδρικές εκλογές με 56%. Τον Απρίλη του 1999 το 90% ενέκρινε τη σύγκληση μιας συνταγματικής συνέλευσης για να δημιουργηθεί ένα καινούργιο Σύνταγμα. Το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς 72% ψήφισε υπέρ αυτού του νέου Συντάγματος, το οποίο αποτέλεσε την έναρξη της λεγόμενης «Μπολιβαριανής Επανάστασης». Το 2000 ο Τσάβες κέρδισε ξανά τις προεδρικές εκλογές με 60%. Το 2004 στις περιφερειακές εκλογές οι μπολιβαριανές δυνάμεις πήραν τις 22 από τις συνολικά 24 πολιτείες και πάνω από το 80% των δήμων της χώρας. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς έγινε ένα δημοψήφισμα για την παραμονή του Τσάβες στην εξουσία, στο οποίο τα 59% ενέκρινε την παραμονή του στην εξουσία. Στις νομοθετικές εκλογές του 2005 το Κίνημα της Πέμπτης Δημοκρατίας πήρε και τις 165 έδρες της Εθνικής Συνέλευσης με μια αποχή, ωστόσο, του 75%. Από το Κίνημα αυτό, άλλωστε, δημιουργήθηκε το Ενωμένο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Βενεζουέλας (PSUV). Η πρώτη ήττα ήρθε το Δεκέμβρη του 2007, όταν με μια αποχή του 45% η αναθεώρηση του Συντάγματος του 1999, που πρότεινε ο Τσάβες, έχασε το δημοψήφισμα με μικρή διαφορά. 50,7% απόρριψαν την αναθεώρηση. Μετά από οχτώ χρόνια νικών. Στις περιφερειακές εκλογές τέλος Νοεμβρίου του 2008 οι μπολιβαριανές δυνάμεις κέρδισαν ξανά την πλειοψηφία, 17 πολιτείες. Το Φεβρουάριο του 2009 έγινε ένα δημοψήφισμα για μια συνταγματική τροπολογία για την κατάργηση των χρονικών ορίων των επανεκλογών, στο οποίο τα 55% ψήφισαν υπέρ της κατάργησης των ορίων. Στις νομοθετικές εκλογές του 2010 το κόμμα του Τσάβες κέρδισε 98 από τις 165 έδρες, αλλά δεν πήρε τα δύο τρίτα πλειοψηφίας αναγκαία για να περάσει σημαντικές αποφάσεις. Τον Οκτώβρη του 2012 ο βαριά άρρωστος Τσάβες κέρδισε τις προεδρικές εκλογές με 55,07% και το Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς στις περιφερειακές εκλογές υποψήφιοί του κέρδισαν τις 20 των 24 πολιτειών.

Στο δεύτερο μέρος θα μιλήσουμε για τη συστηματική υπονόμευση της Μπολιβαριανής Διαδικασίας από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, την πορεία συνειδητοποίησης του Ούγκο Τσάβες και τις σημερινές εξελίξεις.