Σπέρνει εφιάλτες

Οφειλόμενες απαντήσεις, με αφορμή ένα σημείωμα.

Δεν εννοώ αυτό του Άναυδου, που δημοσιεύτηκε εδώ, αλλά δύο άλλα κείμενα, που γράφονται για το Ατέχνως (1 και 2) και ξεσήκωσαν διάφορες αντιδράσεις στο προφίλ του περιοδικού στο ΦΒ -πού να είχαμε δηλαδή και σχόλια- επιβεβαιώνοντας τα εξαρτημένα αντανακλαστικά που έχει αναπτύξει μια μερίδα κόσμου στο άκουσμα και μόνο του σφου με το μουστάκι.

Μα γιατί μπορεί να εξεγείρονται με έναν ιστορικό ηγέτη, που έχει εγκαταλείψει τα εγκόσμια εδώ και 63 χρόνια; Φταίει μόνο η άγνοια και η αστική προπαγάνδα που καλύπτει το κενό; Φταίνε τα δικά του λάθη ή η ελλιπής αυτοκριτική από τη δική μας πλευρά; Μήπως ψάχνουν λόγο για να εξεγερθούν και δεν το βρίσκουν; Ή μήπως φταίει το ακριβώς αντίθετο κι ο φόβος μπροστά στην εξέγερση;

Καταρχάς, όπως έχει πει ο Κάππος, ο Στάλιν δε θάφτηκε στα Ιεροσόλυμα, για να το φοβούνται τόσο πολύ οι πολέμιοί του. Που σημαίνει ότι δεν πρόκειται να νεκραναστηθεί -ούτε καν στη σοσιαλιστική Δευτέρα Παρουσία, όπως λένε κάποιοι χωρίς να δέχονται καν την πρώτη παρουσία. Και δε θα φέρει μαζί του, σαν κτερίσματα, τις συνθήκες της εποχής του, για να ακολουθήσει τον ίδιο ακριβώς δρόμο ή μάλλον τα ίδια βήματα μια πιθανή νικηφόρα επανάσταση στο (ελπίζουμε όχι πολύ μακρινό) μέλλον. Τα ιστορικά διδάγματα δεν είναι εξάλλου παρτιτούρες, για να βρούμε τη μουσική της κοινωνίας του μέλλοντος. Κι αυτό που μοιάζει στην εποχή μας σαν φάλτσα νότα, μπορεί να ήταν υποχρεωτική πορεία για τους επαναστάτες μιας παλιότερης εποχής.

Η αντιδιαλεκτική σκέψη που συνηθίζει να αποσπά τα πρόσωπα από τις συνθήκες που τα γέννησαν και διαμόρφωσαν τη στάση τους, να μην κρίνει κάθε πράγμα στον καιρό του (κι ο Γκορμπατσόφ τον Αύγουστο, σαν το "πραξικόπημα του 91'") είναι από τα πιο συχνά, διαδεδομένα λάθη στην ιστορική αποτίμηση. Στο οποίο υποπίπτουν πολλές φορές προσεγγίσεις και από τη δική μας πλευρά.

Υπάρχει όμως και μια γενική διαχρονική πλευρά της σταλινικής περιόδου, που αφορά τις νομοτέλειες της οικοδόμησης της νέας κοινωνίας, τα σπαράγματα του παλιού που πεθαίνει -και σε αντίθεση με το Στάλιν, μπορεί να "νεκραναστηθεί" και να ανακάμψει, αν βαλτώσει η οικοδόμηση- και τη βίαια αντίδραση των δυνάμεων της αντίδρασης, την οξύτητα της ταξικής πάλης που αναπτύσσεται.

Αν λοιπόν κάποιοι τρέμουν ή απεχθάνονται αυτή τη σφοδρότητα, το επαναστατικό πέρασμα στη νέα εποχή και τη δικτατορία του προλεταριάτου ως απαραίτητο εργαλείο για αυτήν, δεν υπάρχει κάτι που να μπορούμε να τους εγγυηθούμε, για να τους καθησυχάσουμε. Και δε νομίζω πως πέφτει κανείς έξω αν υποθέσεις πως αυτές οι σχεδόν μαγνητοφωνημένες αντιδράσεις (για τον αιμοσταγή δικτάτορα και τα εκατομμύρια θύματα του σταλινισμού) εκφράζουν μεταξύ άλλων το φόβο του μικροαστού μπρος στην επανάσταση, τις δυσκολίες της, την όξυνση των αντιθέσεων και τον βίαιο τρόπο επίλυσής τους. Για αυτό στρέφονται παραδοσιακά στις εύκολες εκλογικές αυταπάτες και τη δημοκρατική ουτοπία μιας ειρηνικής μετάβασης, χωρίς ρήξεις και εξαλλοσύνες, όπου η κυρίαρχη τάξη θα μας παραδώσει συναινετικά την εξουσία (χωρίς zerbrechen κι ακραίες λενινιστικές εκδηλώσεις) καθώς και το σχοινί για να την κρεμάσουμε -αλλά εμείς θα το χρησιμοποιήσουμε ως παιδικό παιχνίδι, παίζοντας σχοινάκι

Αυτό ακριβώς ήταν πάντως ένα από τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα των μπολσεβίκων (και) στα χρόνια του Στάλιν. Οι πολύ ισχυροί δεσμοί με τις λαϊκές μάζες που ατσαλώθηκαν σε μια σειρά σκληρών ταξικών αγώνων και η ενεργός συμμετοχή-στήριξή τους στα επίμαχα μέτωπα της εποχής: από τον άθλο της κολεκτιβοποίησης ως τη μεγάλη αντιφασιστική νίκη και το τσάκισμα της (ως τότε αήττητης) ναζιστικής πολεμικής μηχανής. Χωρίς αυτόν το λαϊκό παράγοντα, κανένας... δικτάτορας δε θα μπορούσε να σταθεί και να ξεπεράσει τόσους σκοπέλους, και προφανώς καμία ΔτΠ, χωρίς το ιστορικό υποκείμενο που την ενσαρκώνει.

Πολλοί "παροικούντες τη Ιερουσαλήμ" -όπου πάντως δε θάφτηκε ο Στάλιν- αρχίζουν άλλο γνωστό τροπάριο (όχι της Κασσιανής) για το μεσσιανισμό του προλεταριάτου (που η ιστορική αποστολή του αντικαθιστά τον περιούσιο λαό), την κομμουνιστική ορθοδοξία και την προσωπολατρία στα όρια της αποθέωσης του Πατερούλη ημών. Είναι βέβαια αρκετά αστείο να στηλιτεύουν την προσωπολατρία -που ερμηνεύεται κι εν μέρει δικαιολογείται ως φαινόμενο της εποχής- όσοι δαιμονοποιούν το Στάλιν, αγιοποιώντας τον απ' την ανάποδη. Και να ειρωνεύονται τη "θρησκευτική" αφοσίωση των σφων στο κόμμα, τον αγώνα και τις ανάγκες του, αυτοί που περιμένουν μεταφυσικά να αλλάξει κάτι, χωρίς να κουνήσουν το δαχτυλάκι τους και γενικά το χέρι τους, μαζί με την Αθηνά.
Μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα, προσμένουν ίσως κάποιο θάμα... Και είναι έτοιμοι να πιστέψουν και να ψηφίσουν τον επόμενο προφήτη, που θα τους ξεγελάσει κάνοντας εμπόριο ελπίδας.

Υπάρχει βέβαια η απολογία του Μπελογιάννη και η γνωστή διαφορά που εντοπίζει στη θυσία των κομμουνιστών -που μοιάζει με αυτή των πρώτων χριστιανών, αλλά αυτοί πίστευαν πως θα πάνε στον παράδεισο και στη μεταθανάτια ζωή. Αλλά τι να μας πει κι αυτός ο σταλινικός...

Υπάρχουν δύο ακόμα σημεία, που θα τα περάσω με μια απλή αναφορά, για να μη ξεφύγει σε έκταση το κείμενο.
Το πρώτο έχει να κάνει με τη θρησκευτική εξιδανίκευση του σφου με το μουστάκι, που κάθε άλλο παρά ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, σε ό,τι αφορά τουλάχιστον την κριτική προσέγγιση των κομμουνιστών σήμερα, που μελετάνε την ιστορική πείρα και βγάζουν πολύτιμα συμπεράσματα. Και είναι τότε ακριβώς που το κλαδί λυγίζει από την ανάποδη κι αρχίζουν οι κραυγές περί προδοσίας και τροτσκιστικού ολισθήματος.

Το δεύτερο είναι σχετικά με την αντικειμενική προσέγγιση των γεγονότων. Τα γεγονότα μπορεί να είναι δεδομένα, το θέμα είναι όμως πώς θα τα ερμηνεύσει κανείς και ποια πτυχή θα προτάξει σε αυτή την ερμηνεία.
Σε κάθε περίπτωση τα τελευταία κρούσματα αντισταλινισμού είναι τόσο χυδαία κι αδιάφορα για την ιστορική αλήθεια, που απαλλάσσουν τον αμφιταλαντευόμενο ιστοριοδίφη από τις όποιες αμφιβολίες του. Η αφήγησή τους δε βασίζεται καν στην πραγματικότητα (όπως κάποιες μυθοπλασίες στο σινεμά και τη λογοτεχνία), θυμίζοντας περισσότερο ιστορικό πλειστηριασμό σε ό,τι έχει να κάνει πχ με τον αριθμό των θυμάτων του ουκρανικού λιμού.
-Δέκα εκατομμύρια, ακούω άλλη προσφορά;
Έχω είκοσι εκατομμύρια, είκοσι από τον κ. Κόνκουεστ.
Είκοσι εκατομμύρια ένα, είκοσι εκατομμύρια δύο...

Κανονικά, θα έπρεπε να μιλήσουμε σήμερα, βάση επετείου, για το άλλο μισό του ουρανού, που έχει σήμερα την τιμητική του, και -βάσει τίτλου- για τους Εφιάλτες με κεφαλαίο που κάποτε διάβαζαν το Κεφάλαιο (με κεφαλαίο) και σήμερα ευνοούν το κεφάλαιο (με μικρό κάπα). Άμα είναι να διαλέξεις ένα κάπα στη ζωή σου για να πορεύεσαι, ο καπιταλισμός σου δίνει περισσότερες ευκαιρίες ανέλιξης από το κομμουνιστικό κίνημα. Εκτός και αν είσαι ο Κατρούγκαλος (και άλλο κάπα), που παραμένει αμετανόητος κατά φαντασία κομμουνιστής...
Αλλά αυτά θα τα δούμε σε κάποιο άλλο κείμενο