Παρισινή Κομμούνα

Αν κάποιος θέλει να μιλήσει για την Κομμούνα, οφείλει να κινηθεί σε δύο άξονες, κατά τη γνώμη μου. Να αναδείξει τη σημασία της (όπως κάνουν διάφορα επετειακά αφιερώματα αυτές τις μέρες, με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία). Και να την τοποθετήσει στις πραγματικές της διαστάσεις.

Η ηρωική έφοδος των κομμουνάρων στον ουρανό δεν ήταν παρά η εκλογή ενός δημοτικού συμβουλίου κι όχι η επικράτηση μιας σοσιαλιστικής εξουσίας. Κι οι 70 μέρες της διάρκειάς της μας έδωσαν πολύτιμα διδάγματα, που αντικειμενικά όμως δεν μπορούν να μπουν πάνω από τη σοβιετική πείρα και τα 70 χρόνια σοσιαλιστικής οικοδόμησης -ακόμα κι αν κάποιος έχει αρνητική άποψη για αυτή την περίοδο ή το μεγαλύτερο μέρος της.

Κι όμως, αυτό το τελευταίο αποτελεί υπαρκτή τάση, πχ στην μπροσούρα της Έλλης Παππά για την Κομμούνα, και πλασάρεται εν είδει επιστροφής στην αμόλυντη ιδέα του πραγματικού σοσιαλισμού, που δε λερώθηκε από την προδοσία της ήττας (πέθανε νέα κι έγινε ηρωίδα) ή μάλλον της νίκης, της εξουσίας και του γραφειοκρατικού εκφυλισμού. Αλλά καταλήγει βασικά να επιστρέφει στον ουτοπικό, προμαρξικό σοσιαλισμό του 19ου αιώνα και να περνάει πάνω από την ιστορική πείρα που δε βολεύει τα συμπεράσματά της.

Υπάρχουν δύο βασικά διδάγματα της Κομμούνας, που καταγράφονται στα έργα των κλασικών και είναι αδύνατο να τα αγνοήσει κανείς, ακόμα κι αν "ποτέ του δε διάβασε Μαρξ". Το πρώτο αφορά τη χρήση επαναστατικής βίας από την εξουσία της Κομμούνας, που αν μπορούσε να κατηγορηθεί για κάτι είναι πως δε χρησιμοποίησε αρκετά αποφασιστικά τη δύναμή της κι όχι πως την καταχράστηκε. Για την ακρίβεια τήρησε το ευ αγωνίζεσθαι απέναντι στους αστούς των Βερσαλιών, που χρησιμοποίησαν κάθε αθέμιτο μέσο, ακόμα και το στρατό της Πρωσίας, για να επικρατήσουν και να διατηρήσουν την εξουσία τους.

Κάτι αντίστοιχο έλεγε με το δικό του τρόπο κι ο Άρης Βελουχιώτης, σημειώνοντας πως αν νικήσει ο ΕΛΑΣ, η ιστορία θα μας συγχωρούσε τα λάθη και τις όποιες βιαιοπραγίες χρειάζονταν για να έρθει η νίκη. Ενώ αν χάναμε, η ήττα θα γύριζε μπούμερανγκ κι ο λαός (πόσο μάλλον ο ταξικός εχθρός) δε θα μας συγχωρούσε τίποτα. Όπως κι έγινε βασικά.

Μπορείς λοιπόν, σφε αναγνώστη, να κρίνεις υπό αυτό το πρίσμα τις υστερικές φωνές -ή ακόμα και τις πιο νηφάλιες κριτικές- σχετικά με τη δικτατορία του προλεταριάτου και τη φρίκη που γεννάει ως όρος αλλά και ειδικά, κατά την άσκησή της από τους μπολσεβίκους, που τήρησαν σκληρή, αμείλικτη στάση απέναντι στους εχθρούς τους, για να υπερασπιστούν τον κόκκινο Οχτώβρη.

Δεύτερο βασικό δίδαγμα: δεν αρκεί η επικράτηση της επανάστασης στα μεγάλα αστικά κέντρα, αν δεν καταφέρει να σπάσει την απομόνωσή της, εξασφαλίζοντας την υποστήριξη και τη συμμετοχή του αγροτικού πληθυσμού της υπαίθρου. Κάτι που είχε σαφώς μεγαλύτερη αξία στη Γαλλία του 19ου αιώνα και την ημιφεουδαρχική Ρωσία του 17', αλλά διατηρεί ως συμπέρασμα την αξία του και στη σημερινή εποχή.

Αν όμως η Παρισινή Κομμούνα έμεινε περικυκλωμένη από τη μεσαιωνική καθυστέρηση κι ηττήθηκε, η Οχτωβριανή επανάσταση ακολούθησε ένα διαφορετικό δρόμο με πολλές καμπές, από τον πολεμικό κομμουνισμό στη ΝΕΠ κι από εκεί στην κολεχτιβοποίηση, που κι αυτή χωρίζεται σε διάφορες φάσεις, περιόδους και ποιοτικές διακυμάνσεις.

Ο κύκλος της επανάστασης δεν έκλεισε το 17'. Συμπληρώθηκε ουσιαστικά από μια επανάσταση μες στην επανάσταση, που έλαβε χώρα στην επαρχία, εναντίον της αστικής τάξης της υπαίθρου. Αν όμως αυτό το βήμα του νικηφόρου Οχτώβρη (που δεν έμεινε μετέωρο, σε αντίθεση με την περίπτωση της Κομμούνας) κι όλη η περίοδος της κολεχτιβοποίησης συγκεντρώνουν τόσο πυκνά και δηλητηριώδη πυρά, από δεδηλωμένους εχθρούς αλλά κι "εξ οικείων", αυτό μας δείχνει πολλά, αν μη τι άλλο για το πόσο σοβαρά παίρνουν τα διδάγματα της Κομμούνας οι αυτόκλητοι υπερασπιστές της.

Πού βασίζεται λοιπόν η σχετική επιχειρηματολογία; Στο απλό σκεπτικό πως δεν εφαρμόστηκαν ποτέ κάποιες γενικές βασικές αρχές για την κυκλική εναλλαγή στα υπεύθυνα κρατικά πόστα (το λεγόμενο rotation των προπονητών) και την αμοιβή των υπαλλήλων, που δεν πρέπει να ξεπερνάει το μέσο, βασικό μισθό, κτλ.

Αναρωτιέμαι όμως, αν έχουμε να κάνουμε με κάποια ανοιχτή προδοσία των γενικών αρχών που περιγράφει στον "εμφύλιο πόλεμο στη Γαλλία" ο Μαρξ ή ακόμα και των πιο ειδικών μέτρων που προέβλεπε ο Λένιν στο "Κράτος κι Επανάσταση", λίγες μέρες προτού ξεσπάσει αυτή η τελευταία. Ή με μια αναμέτρηση της πραγματικότητας και των συγκεκριμένων συνθηκών κάθε εποχής με αυτές τις αρχές και τα θεωρητικά σχήματα. Γιατί αν ισχύει το δεύτερο, εκτός απ' την πιθανή παραβίαση αρχών και νομοτελειών, δεν έχουμε να κάνουμε με κάποια προδοσία, αλλά με τη μέθοδο της δοκιμής τους στην πράξη, της επιβεβαίωσης-απόρριψης και του εμπλουτισμού τους, με βάση την εμπειρία και το υλικό που μας προσφέρει.
Αλλιώς ας είμαστε έτοιμοι να θεωρήσουμε ότι κι ο ίδιος ο Λένιν πρόδωσε αυτά που έγραφε στην μπροσούρα του, λίγες μέρες πριν τον Οχτώβρη. Πχ: θα γίνουν όλοι από λίγο γραφειοκράτες κι έτσι στο τέλος δε θα υπάρχει κανένας γραφειοκράτης.

Δε θέτω ρητορικά τα παραπάνω ερωτήματα και δεν προεξοφλώ τις απαντήσεις. Ο βασικός στόχος αυτής της διαδικασίας δεν είναι προφανώς η αναθεώρηση, αλλά ο εμπλουτισμός της θεωρίας, που δεν έρχεται να επιβάλει τις εμμονές της στην πραγματικότητα, αλλά απορρέει και διαμορφώνεται από αυτήν. Κι αυτό είναι το πιο δύσκολο και το πιο βασικό συνάμα ζητούμενο στην αποτίμηση της ιστορικής πείρας και την προσέγγιση των μεγάλων θεωρητικών έργων, που επιχείρησαν να δώσουν σε γενικές γραμμές κάποιες βασικές αρχές για την κοινωνία του μέλλοντος.

Εν κατακλείδι, αν η κριτική του προγράμματος της Γκότα, βασιζόταν κυρίως στην ιστορική πείρα της Κομμούνας, ένα αντίστοιχο εγχείρημα σήμερα δεν μπορεί παρά να προχωρήσει, παίρνοντας υπόψη τα 70 χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και την παρακαταθήκη που μας αφήνουν, σαν εικόνες από τα προσεχώς και το μέλλον της ανθρωπότητας, αλλά κι από τις δυσκολίες με τις οποίες θα έρθει αντιμέτωπο, για να νικήσει.