Μια αισιόδοξη "τραγωδία"

Οι προεκτάσεις για τον εμφύλιο και το συνέδριο της Παντείου ξεκινάνε από τον τίτλο ενός έργου που ανέβηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα και το ανέφερε μια σφισσα στην αρχή της ανακοίνωσής της για τη συμμετοχή των γυναικών του ΔΣΕ. Αισιόδοξη τραγωδία, αν το συγκράτησα καλά. Ένας τίτλος που θα μπορούσε παρεκβατικά να μπει και στην τρίχρονη εποποιία του ΔΣΕ. Γιατί όμως;

Καμία σχέση προφανώς με την "τραγωδία" για την οποία κάνουν λόγο αστοί κι οπορτουνιστές ιστορικοί, εννοώντας πχ τα θύματα του πολέμου ή τη "χαμένη" ευκαιρία και τις μεταπελευθερωτικές δυνατότητες ειρηνικής ανάπτυξης του αριστερού κινήματος, όπως στην Ιταλία και τη Γαλλία. Κι ας είναι καθαρό -βλέπε και την ανακοίνωση του Μαργαρίτη στο ίδιο τραπέζι- πως η Ελλάδα δεν ήταν η εξαίρεση στον κανόνα ενός ειρηνικού αρχιπελάγους, αλλά μία από τις πολλές περιπτώσεις κι εστίες ενός πολέμου μετά τον πόλεμο, με παγκόσμιες διαστάσεις, σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Και ας είναι επίσης καθαρό πως "άλλος δρόμος δεν υπήρχε*" για τον εαμικό κόσμο, όπως/γιατί δεν υπήρχε και για τον ταξικό αντίπαλο, που έβλεπε ως μονόδρομο την ένοπλη συντριβή του λαϊκού κινήματος, για να μπορέσει να επιβάλει την κυριαρχία του.

Τραγωδία λοιπόν είναι αυτή η κυριαρχία κι οι συνέπειες της ήττας -που τουλάχιστον δεν επήλθε αμαχητί. Τραγωδία πχ ήταν ο ξεριζωμός χιλιάδων ορεσίβιων κατοίκων της ελληνικής επαρχίας (για να απομονωθούν οι αντάρτες από τροφοδοσία, εφεδρείες, κλπ), και οι απαρχές μια αναγκαστικής αστυφιλίας, που οδήγησαν σε βάθος χρόνου στο έκτρωμα της αντιπαροχής -για να πιάσουμε μόνο μία ειδική πτυχή.

Σε κάθε περίπτωση, είναι τραγικό να διαβάζεις πχ για την πολιορκία της Φλώρινας από το ΔΣΕ -προκειμένου ν' απελευθερωθεί και να γίνει πρωτεύουσα του ελεύθερου λαϊκοδημοκρατικού κράτους- και τους εκατοντάδες συντρόφους που έπεσαν νεκροί σε αυτή τη μάχη. Είναι τραγικό να σκέφτεσαι πόσα θα μπορούσαν να προσφέρουν όλοι αυτοί, ο ανθός της ελληνικής κοινωνίας, οι αφοσιωμένοι, ηρωικοί μαχητές του ΔΣΕ σε μια λεύτερη, σοσιαλιστική Ελλάδα. Ή και στον ίδιο τον εμφύλιο, εάν είχαμε καλύτερο σχέδιο, αν είχε δοθεί έγκαιρα κι αποφασιστικά περισσότερο βάρος στον ένοπλο αγώνα, αν είχαμε εφεδρείες και μπορούσαμε να συγκροτήσουμε τακτικό στρατό (που ετυμολογικά, μιλώντας, συνδυάζει αρμονικά τακτική και στρατηγική).

Η "τραγωδία", ως προς τον αγώνα του ΔΣΕ, δεν έχει να κάνει με τον... "τυχοδιωκτισμό της ηγεσίας" ή του Ζαχαριάδη, που είχε μείνει μακριά από την Εαμική Αντίσταση κι έψαχνε να την ισοφαρίσει με κάποιο αντίστοιχο επίτευγμα -αυτό ειδικά είναι φαιδρή, ψυχολογίστικη προσέγγιση. Αφορά κυρίως τις αντιφάσεις, την (εν μέρει δικαιολογημένη ή μάλλον ερμηνεύσιμη) αμφιταλάντευση ανάμεσα στη νόμιμη και την ένοπλη πάλη, το δισταγμό και την καθυστερημένη απόφαση να δοθεί αποφασιστικό βάρος στη δεύτερη -που ήρθε μόλις στα τέλη του 47', με την 3η Ολομέλεια.

Εδώ κολλάει κι η τρίτη ανακοίνωση του συγκεκριμένου τραπεζιού, με το Λυμπεράτο να αναλύει τη διαλλακτική στάση της δικής μας πλευράς, τις συνεχείς προτάσεις ανακωχής κι ειρήνευσης με βάση συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις και το ρόλο του ΔΣΕ ως μοχλού πίεσης για επιστροφή στην ομαλότητα: αρχικά στην προβαρκιζιανή ισορροπία και σταδιακά ούτε καν σε αυτό (τη συμμετοχή δηλ του ΕΑΜ σε ένα κυβερνητικό σχήμα, ως μίνιμουμ όρο που να διασφαλίζει την ειρήνευση), επιδιώκοντας μια "αδύνατη ταξική ανακωχή*".

Ο Λυμπεράτος παρουσίασε ένα ΔΣΕ στα μέτρα του, με επιλεκτική, στοχευμένη χρήση πτυχών της δράσης του. Προφανώς ο ΔΣΕ ήταν πολύ περισσότερα από ένα διαπραγματευτικό χαρτί (όπως στο δημοψήφισμα πχ) και μοχλός πίεσης για την ειρήνευση, μια μορφή... "διαρκούς διαπραγμάτευσης", που στα μάτια ενός Συριζαίου μπορεί να είναι κάτι σαν (τη διαρκή) επανάσταση (του Τρότσκι). Η ανακοίνωση όμως αναδείκνυε γλαφυρά τις αντιφατικές στρατηγικές επιδιώξεις της πρωτοπορίας, που με τους δισταγμούς της απέτυχε να αξιοποιήσει το κρίσιμο διάστημα και το "κενό" ανάμεσα στην αποχώρηση των Βρετανών και την εκτεταμένη ανάμειξη των Αμερικάνων στον πόλεμο.

Η ήττα δεν μπορεί ποτέ να είναι χαρούμενη -κι αυτό το εισπράττουν κι όσοι βλέπουν το ντοκιμαντέρ της κετουκε για το ΔΣΕ και τον αγώνα του. Μπορεί όμως να αφήσει παρακαταθήκη, να αναδείξει τη συνέχεια και την προοπτική. Και αυτό είναι που μισούν (και τρέμουν ταυτόχρονα), περισσότερο από οτιδήποτε, όλες οι δυνάμεις του αστικού φάσματος, σε σχέση με το ΔΣΕ και την υπεράσπισή του απ' τους κομμουνιστές. Η στάση απέναντι στον "εμφύλιο" και το ΔΣΕ είναι αδιάψευστο κριτήριο για το πολιτικό στίγμα και την πραγματική ένταξη κάθε δύναμης -πέρα από το δικό της αυτοπροσδιορισμό και το φραστικό επίπεδο. Όσοι βλέπουν τον αγώνα του ΔΣΕ ως τραγωδία, θέλουν πρώτα και κύρια να ξορκίσουν το ενδεχόμενο μιας επανάληψής του -που θα έχει διδαχτεί από το παρελθόν και δε θα έρθει ως φάρσα ή τραγωδία. Είναι μίσος ταξικό (που λέει κι ένα αναρχικό σύνθημα), αλάνθαστο ως προς τα στρατηγικά του συμφέροντα, κι όχι τυφλό πάθος που τροφοδοτείται από σκληρά βιώματα...

Το ντοκιμαντέρ για το ΔΣΕ λοιπόν μπορεί να συγκινήσει το θεατή, να φορτώσει με δάκρυα τα μάτια του και το μυαλό του, αλλά δεν παραπέμπει σε... τραγωδία, ούτε στερείται αισιοδοξίας. Και δεν είναι μόνο οι βετεράνοι μαχητές του, που δηλώνουν αμετανόητοι, ή η φοβερή Πόντια σφισσα που έχασε όλους τους στενούς της συγγενείς στο αντάρτικο, κι αφού τα διηγείται, απαντά: τώρα στα γεράματα να αλλάξω κόμμα...; (ρητορικό το ερώτημα).

Το πιο συγκλονιστικό κι αισιόδοξο στοιχείο που περνάει, κατά τη γνώμη μου, το ντοκιμαντέρ είναι η ατσάλινη πίστη αυτών των μαχητών, που αναλάμβαναν κάθε μέρα αποστολές αυτοκτονίας, για να τις εκτελέσουν με ζήλο, θέρμη, τραγούδι, και να ετοιμαστούν -όσοι επιζούσαν για την επόμενη. Πίστη ακλόνητη στη νίκη, στο δίκιο του αγώνα τους (όχι σε κάποια ηγεσία, επίγειο θεό, κτλ). Εδραιωμένη πεποίθηση πως η θυσία τους δεν πρόκειται να πάει χαμένη, πως δίνουν τη ζωή τους στον αγώνα για να θριαμβεύσει η ζωή.

Η μόνη μελαγχολία που "δικαιολογείται" προκύπτει από τη σύγκριση με το σήμερα, που μας έχει πάρει από κάτω και δεν έχουμε ούτε ένα κλάσμα αυτής της αισιόδοξης, αγωνιστικής πίστης. Όλα τα άλλα μόνο ρίγη συγκίνησης κι αισιοδοξίας χαρίζουν στο θεατή. Κι ας ξεχειλίζει καμιά φορά (αυτή η αισιοδοξία) με δάκρυα απ' τα μάτια...

*τα σημεία με τους αστερίσκους αντιστοιχούν στους τίτλους των ανακοινώσεων (της προπέρσινης και της φετινής) του Μαριόλη, που έχουν κι αυτές με τη σειρά τους ενδιαφέρουσες προεκτάσεις αλλά θα τις δούμε σε κάποια άλλη ανάρτηση).