Τα χαρτάκια της Γιάλτας

(που δεν ήταν καν στη Γιάλτα, αλλά δε βαριέσαι)

Όταν ακούει κανείς χαρτάκια, το πρώτο πράγμα που (οφείλει να) του έρχεται στο μυαλό, είναι η Panini και τα αυτοκόλλητα με τους ποδοσφαιριστές. Όχι η Γιάλτα και η μοιρασιά του κόσμου. Άσε που εκεί δε θα μπορούσες πχ να πεις "έχω διπλή την Ελλάδα, την ανταλλάζεις με τη Γιουγκοσλαβία;" Κι αν όλα αυτά μοιάζουν κάπως παιδιάστικα, είναι για να ταιριάζουν με την ιστορία* με τα χαρτάκια, που διηγείται ο Τσώρτσιλ στα απομνημονεύματά του (*θα έλεγα "αφήγηση" αλλά τότε δεν ήταν της μόδας, ακόμα, αυτός ο "υπέροχος" νεολογισμός).

Από τους βασικούς πρωταγωνιστές της διάσκεψης του 45'

Υπάρχει το συγκεκριμένο γεγονός πως ο Τσώρτσιλ γράφει αυτή την ιστορία μετά το θάνατο του Στάλιν (που δεν μπορεί να διαψεύσει τίποτα από τον τάφο του), μια εκδοχή που δεν επιβεβαιώνεται από τους Σοβιετικούς, ούτε από κάποιο επίσημο, διπλωματικό έγγραφο -κι είναι σίγουρο πως θα το είχαν κάνει παντιέρα, αν είχαν κάτι τέτοιο στη διάθεσή τους. Αλλά μην αφήνεις ποτέ μια ασήμαντη λεπτομέρεια, όπως τα γεγονότα, να σου χαλάσει μια ωραία ιστορία (ή Ιστορία). Εδώ εξάλλου οι πιο πολλοί έχουν συνδέσει τα χαρτάκια με τη διάσκεψη της Γιάλτας, το Φλεβάρη του 45' -λίγες μέρες πριν υπογραφεί η συμφωνία της Βάρκιζας στα καθ' ημάς- που ήταν τριμερής, με τη συμμετοχή του Ρούσβελτ. Ενώ η περιβόητη συνάντηση Τσώρτσιλ-Στάλιν έγινε τον Οκτώβρη του 44, στη Μόσχα (έλα μωρέ, πού κολλάς κι εσύ τώρα...)

Η βασική πτυχή που προβάλλεται, είναι ο κυνισμός και η ανηθικότητα των Μεγάλων Δυνάμεων και των ηγετών τους, που μοίραζαν τον κόσμο σε σφαίρες επιρροής, σαν μια παρτίδα χαρτιά -ή μάλλον χαρτάκια. Το εκπληκτικό της υπόθεσης είναι πως αυτή η υπεροχή φαίνεται να πλήττει μονόπλευρα, αν όχι αποκλειστικά, το κύρος και την εικόνα των Σοβιετικών, και δευτερευόντως ή καθόλου των Βρετανών, που -θεωρητικά- έκλεισαν μαζί τους τη συμφωνία. Πώς εξηγείται όμως αυτή η επιλεκτική ευαισθησία;

Μια πιθανή εξήγηση είναι πως τείνουμε να κρίνουμε το σύνολο από την περίπτωση της Ελλάδας. Η δική μας πλευρά ομφαλοσκοπεί, αναστοχάζεται για τα αίτια της ήττας, ψάχνει να βρει ενόχους και αποδιοπομπαίους τράγους για να τους φορτώσει το βάρος της ευθύνης. Κάποιοι εξοργίζονται με την "προδοτική στάση" των Σοβιετικών, ενώ άλλοι θεωρούν λογικό πως ο Στάλιν θυσίασε ένα πιόνι στη διεθνή σκακιέρα -δεν τον κατηγορούν δηλ γι' αυτό, αλλά το παίρνουν ως δεδομένο.

Η άλλη πλευρά αντιθέτως, όχι απλά δεν ενοχλήθηκε από την επέμβαση των Άγγλων, αλλά τους αντιμετωπίζει ως σωτήρες και τους ευγνωμονεί -γι' αυτό κι αφιέρωσε το άγαλμα της προμάχου Αθηνάς στο Πεδίο του Άρεως στους Βρετανούς μαχητές, που "υπερασπίστηκαν" την πατρίδα, και βασικά τα συμφέροντα της πλουτοκρατίας, από τον "κομμουνιστικό κίνδυνο".

Αυτό σημαίνει άραγε πως αν ξεφύγουμε, εμείς από τη δική μας πλευρά (που με την ευρεία έννοιά της  ως Αριστερά μπορεί να εννοεί και τους/ορισμένους άλλους), θα δικαιώσουμε τους σοβιετικούς για την καθοριστική παρουσία του Κόκκινου Στρατού για την εγκαθίδρυση των Λαϊκών Δημοκρατιών στην Ευρώπη; Κι ότι οι άλλοι -που βασικά περιλαμβάνουν και κάποιους από "εμάς", με τη διασταλτική έννοια- καταδικάζουν πχ τους Άγγλους για τη μοιρασιά που έκαναν και τις χώρες που άφησαν στα "νύχια των κομμουνιστών"; Όχι ακριβώς.

Βασικά πολλοί από αυτούς που αναρωτιούνται γιατί δεν έδωσαν αποφασιστική βοήθεια στο ΕΑΜ οι Σοβιετικοί, στέκουν (τουλάχιστον) κριτικά στον καταλυτικό ρόλο που είχε ο Κόκκινος Στρατός σε άλλες χώρες. Ενώ την ίδια ακριβώς καταδίκη των Σοβιετικών θα δούμε κι από την άλλη μεριά (που όλως τυχαίως συμπίπτει με την κρίση κάποιων από τη "δική μας") για την επιβολή των κομμουνιστών στις -υπό συγκρότηση- ΛΔ. Κι ας μην έγιναν εκεί Δεκεμβριανά ή άλλα αντίστοιχης σημασίας κι εμβέλειας γεγονότα, με εξωτερική στρατιωτική επέμβαση.

Το πιο εκπληκτικό (πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο) όμως που εξηγεί και τις επιλεκτικές ευαισθησίες, είναι η παράξενη λειτουργία αυτού του συμψηφισμού. Οι ιμπεριαλιστές τη γη ξαναμοιράζουν και οι επεμβάσεις τους, ο διπλωματικός τους μακιαβελισμός, κτλ, δεν εκπλήσσει κανέναν. Πρόβλημα και "ζήτημα ηθικής" εγείρεται μόνο για τους Σοβιετικούς, που κλείνουν συμφωνίες (πότε με τον Ρίμπεντροπ, πότε με τον Τσώρτσιλ) αποκτούν ανθρώπινη μορφή (βλέπε Φάρμα των Ζώων), ιμπεριαλιστικά χαρακτηριστικά, κτλ. Αυτό όμως είναι απλώς η πρώτη φάση.

Η δεύτερη φάση του συμψηφισμού, στη λογική των δύο άκρων, είναι πως δεν κρατά ίσες αποστάσεις αλλά επιλέγει ξεκάθαρα πλευρά. Όταν κάποιος βάζει στο ίδιο τσουβάλι κι εξομοιώνει τους φασίστες και τους κομμουνιστές, δε ρίχνει απλώς αντικομμουνιστική λάσπη, αλλά αθωώνει και νομιμοποιεί έμμεσα τους φασίστες. Όταν το αχτύπητο δίδυμο Καλύβα-Μαραντζίδη (κι όχι μόνο) μιλάει για την κόκκινη τρομοκρατία του ΕΑΜ, δεν το κάνει για να την εξισώσει απ΄λα με τους δωσίλογους και τους ναζί, αλλά για να δικαιολογήσει και να βγάλει στον αφρό τη δική τους τρομοκρατία -που έρχεται ως απάντηση, όπως εξάλλου και τα αντίποινα των αγαθών κατακτητών.

-Εσείς όμως (δηλ εμείς, με την κυριολεκτική έννοια) αρνείστε την ουσία της υπόθεση; Αρνείστε πως υπήρξαν συγκεκριμένες ζώνες, σφαίρες, περιοχές, όπου έδρασε καταλυτικά η στρατιωτική παρουσία της μιας ή της άλλης δύναμης; Κι αν όχι, ποιο είναι λοιπόν το πρόβλημα με τα χαρτάκια που αναφέρει ο Τσώρτσιλ; Τι σημασία έχει αν ήταν χαρτάκι, ραβασάκι, συμφωνία κυρίων ή κάτι άλλο;

Καταρχάς αυτό που υπήρχε ήταν ζώνες πολεμικών-στρατιωτικών επιχειρήσεων των συμμαχικών δυνάμεων -κάτι αναπόφευκτο στα πλαίσια της συμμαχίας τους. Προφανώς και διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο για την κατοπινή εξέλιξη, αλλά δεν την προκαθόρισαν.
Αυτό που υπονοεί ουσιαστικά η εκδοχή με τα χαρτάκια είναι πως οι Σοβιετικοί δεν είχαν το ρόλο του απελευθερωτή, αλλά του νέου καταπιεστή που αντικατέστησε, σε κάποιες χώρες, το γερμανικό ζυγό. Και πως οι μεγάλοι έπαιξαν στις πλάτες των λαών κι όρισαν τη μοίρα τους, ακυρώνοντας κάθε άλλη βούληση ή σχεδιασμό, κάθε αγώνα που στόχευε σε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Τα Δεκεμβριανά πχ δεν είχαν κανένα απολύτως νόημα κι ήταν ένας τυχοδιωκτισμός ή στην καλύτερη, μια μπανανόφλουδα που πάτησε το ΚΚΕ.

Τι τον θέλατε το Δεκέμβρη, αφού είχε γίνει η μοιρασιά και ήταν τελειωμένη υπόθεση;
Σε αυτήν την εκτίμηση καταλήγουν, με διαφορετικές αποχρώσεις, διατυπώσεις, αλλά με θαυμαστή συνέπεια και σύμπτωση απόψεων, οι αναλυτές όλου του αστικού φάσματος, δεξιοί και "αριστεροί". Κι ο παραπάνω συμψηφισμός τους χρησιμεύει, αφενός για να μειώσουν την ανεκτίμητη προσφορά των Σοβιετικών στην αντιφασιστική νίκη των λαών, αφετέρου για να βγάλουν άσκοπο, αχρείαστο και βασικά λάθος τον ηρωικό αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

Λάθος το κλείσιμο της προδοτικής συμφωνίας, χαζομάρα όμως και λάθος το αντιπάλεμα όσων -υποτίθεται πως- προέβλεπε.
Η λογική παραδίδει τα όπλα, σαν αφοπλισμένο τάγμα.

Αντί επιλόγου, μια απλή σημείωση, που αρκεί νομίζω να ανατρέψει το παραπάνω σαθρό σκεπτικό και να δείξει πως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη από τα χαρτάκια και τις παιδιάστικες αντιλήψεις.
Το διαβόητο χαρτάκι (υποτίθεται πως) ανταλλάχτηκε κατά τη συνάντηση στη Μόσχα, τον Οκτώβρη του 44'. Τον ίδιο μήνα δηλ που απελευθερωνόταν η Ελλάδα, ενώ το ΕΑΜ είχε ήδη υπογράψει τις συμφωνίες του Λίβανου και της Καζέρτας, που είχαν δρομολογήσει σε μεγάλο βαθμό τις κατοπινές εξελίξεις.

Άραγε πιστεύει κανείς πως αν το ΕΑΜ δε δεσμευόταν από αυτές τις συμφωνίες και τις αντιφάσεις της στρατηγικής του, αν καταλάμβανε de facto την εξουσία, ως η βασική αντιστασιακή δύναμη και ψυχή της απελευθέρωσης, τα πράγματα θα είχαν εξελιχθεί με τον ίδιο τρόπο; Ή ότι θα βάραινε στη ζυγαριά το "χαρτάκι" που διηγείται ο Τσώρτσιλ;
Τροφή για σκέψη και προβληματισμό...