Περί μεθόδου στην ιστορία

Πιθανότατα μόνο ο ΡΓ θα το διαβάσει και θα χαρεί, αλλά δεν πειράζει. Εξάλλου το συνέδριο της Παντείου για τον εμφύλιο είναι μεγάλο θέμα, για να εξαντληθεί τόσο σύντομα, άσε που θα υπήρχε μια αίσθηση ανικανοποίητου, χωρίς τρίτο μέρος (το Λαϊκό Στρώμα να τα ακούει) κι ένα είδος "τριλογίας".

Εν αρχή ην η μέθοδος. Που στο Χέγκελ έχει να κάνει με τη Λογική και μια σειρά κατηγορίες που την καθορίζουν: ουσία, φαινόμενο, απλούστερη σχέση. Είναι ζήτημα όμως πώς μπορείς να τις δεις και να τις εφαρμόσεις σε ένα αντικείμενο (γνωστικό-επιστημονικό) κι αν μπορείς να το κάνεις με τρόπο που θα βοηθήσει όντως να ερμηνεύσεις (και να αλλάξεις) την πραγματικότητα, ή (να το κάνεις) προσπαθώντας απλά να τη χωρέσεις με το ζόρι στο δικό σου ερμηνευτικό σχήμα, που μοιάζει με το κρεβάτι του Προκρούστη: κόβει ό,τι περισσεύει και τραβάει τα υπόλοιπα (από τα μαλλιά ενίοτε) για να έρθουν και να ταιριάξουν στα μέτρα του.

Δεν έχω ιδέα τι εφαρμογή θα μπορούσα να βρουν όλα αυτά στην Ιστορία, αλλά από κρεβάτια του Προκρούστη άλλο τίποτα. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι πολλοί ιστορικοί δρουν μάλλον σα νομικοί και δεν ενδιαφέρονται πάντα για την αλήθεια, αλλά για το δίκιο του πελάτη τους και βασικά γι' αυτό που μπορούν να αποδείξουν -που δεν ταυτίζεται, ούτε μοιάζει κατ' ανάγκη με την πραγματικότητα, όπως ακριβώς μια δικαστική απόφαση, βασισμένη σε τεκμήρια και λογικές επαγωγές, δε συμφωνεί πάντα με τα πραγματικά γεγονότα.

Παραφράζοντας ένα ρητό για τη στατιστική στον αθλητισμό (και τους οικονομικούς δείκτες που ευημερούν εις βάρος του πραγματικού βιοτικού επιπέδου) και προσαρμόζοντάς το στην περίσταση, τα γεγονότα είναι ο καλύτερος τρόπος για να πει κανείς ψέματα ή να αποκρύψει μεγάλο μέρος της αλήθειας -που είναι περίπου το ίδιο- και να την επισκιάσει, προβάλλοντας επιλεκτικά μια επιμέρους πτυχή της.

Έχουμε πχ ένα έγγραφο ή μια μαρτυρία που ισχυρίζεται ότι οι κομμουνιστές εκτέλεσαν κάποιον. Αδιαφορούμε επιδεικτικά κι εκ προθέσεως για το ιστορικό πλαίσιο (πχ αν ήταν κάποιος δωσίλογος) για την αξιοπιστία των πηγών και των μαρτυριών -αφού το βασικό είναι να μαρτυρήσει η ιστορική αλήθεια στα χέρια μας.

Παίρνουμε την ακλόνητη "αλήθεια μας",της  βάζουμε μπόλικη μαγιά για να φουσκώσει, την ανακατεύουμε καλά για δέκα λεπτά, και την γενικεύουμε στο βαθμό της απόλυτης και μοναδικής αλήθειας που αποτυπώνει το γενικό κανόνα: οι κομμουνιστές έσφαζαν το μέσο, αθώο νοικοκυραίο, που αναγκαζόταν -για να γλιτώσει από τα νύχια τους- να συνεργαστεί με τους κατακτητές και να καταταχθεί, υποχρεωτικά, στα τάγματα ασφαλείας.
Με δυο λόγια, οι κομμουνιστές ήταν οι χειρότεροι, τόσο κακοί που ανάγκασαν τόσους και τόσους να συνεργαστούν με τους ναζί, σχεδόν ενάντια στη θέλησή τους.

Ο Μαργαρίτης χαρακτηρίζει αυτή τη μέθοδο "ιμπρεσιονισμό" που στοχεύει απλώς στη δημιουργία εντυπώσεων με χοντροκομμένων παραποιήσεις -που όσο πιο χοντροκομμένες είναι, τόσο πιο εύκολα γίνονται πιστευτές. Εξάλλου η αστική τάξη δε βρίσκεται πια στην περίοδο που έχτιζε τον κόσμο, για να την ενδιαφέρει η (ιστορική και γενικότερη) αλήθεια. Με την ίδια έννοια -προσθέτω εγώ- που έχει πάρει διαζύγιο απ' το διαφωτισμό και την τυπική λογική, σε διάφορα επιστημονικά πεδία, ή έστω την αθεΐα, και στρέφεται ολοένα και περισσότερο σε ανορθολογικές μορφές συνείδησης από το κλασικό οπλοστάσιο του μεσαίωνα, που διαιωνίζουν την κυριαρχία της.

Το ζήτημα είναι πως ακόμα κι αριστεροί (γενικά κι αόριστα, έστω και χωρίς εισαγωγικά) ιστορικοί καταλήγουν να συγκλίνουν πολλές φορές με τα συμπεράσματα και τη μεθοδολογία του αναθεωρητικού κύματος στην ιστορία (μια σύγκλιση που θα μπορούσε να έχει τον τίτλο: όταν οι πολιτικοί αναθεωρητές συνάντησαν τον ιστορικό αναθεωρητισμό).

Ο τίμιος Παπαστράτης (και ψυχή των συνεδρίων) πχ γράφει στον πρόλογο του τόμου με τα πρακτικά του προηγούμενου συνεδρίου για τα Δεκεμβριανά πως τον Οκτώβρη του 44' πολύς κόσμος βγαίνει στους δρόμους να γιορτάσει την απελευθέρωση, χωρίς να γνωρίζει τι συμφώνησαν Στάλιν και Τσώρτσιλ και τις συνέπειες αυτής της συνάντησης.
Ενώ είδαμε και σε άλλη ανάρτηση πώς ο Λυμπεράτος φέρνει το ΔΣΕ στα μέτρα του, για να τον παρουσιάσει κάπως σαν το ένοπλο τμήμα της (διαρκούς) διαπραγμάτευσης.

Χαρακτηριστική είναι κι η περίπτωση του (ακόμα πιο) τίμιου Μαριόλη, που μπορεί κανείς ακόμα κι από τους τίτλους των ανακοινώσεών του να διαγνώσει το πολιτικό του στίγμα: "άλλος δρόμος δεν υπήρχε" και "η αδύνατη ταξική ανακωχή" (το πρώτο για το ΔΣΕ, το δεύτερο για τη συμμετοχή των υπουργών του ΕΑΜ στην κυβέρνηση "εθνικής ενότητας", που κυκλοφόρησε και σε ξεχωριστή μπροσούρα ως μελέτη, σε πιο εκτενή μορφή).

Έλα όμως που αυτήν την τελευταία έτυχε να την παρουσιάζει το Δεκέμβρη του 14', στα 70χρονα του Δεκέμβρη και στα πρόθυρα της "πρώτης φοράς Αριστερά", οπότε θέλησε να κρατήσει αποστάσεις από τα δικά του συμπεράσματα και την αναπόφευκτη επικαιροποίησή τους:
-Εκείνος ο δρόμος απέτυχε, αλλά οι συνθήκες σήμερα είναι διαφορετικές, δεν μπορούμε να προδικάσουμε το αποτέλεσμα, κοκ...

Κλείνω με έναν άσχετο συνειρμό, που δεν μπόρεσα να τον κολλήσω στο κυρίως σώμα της ανάρτησης και τον προσθέτω ως υστερόγραφο, για τους αξιωματικούς του ΔΣΕ, που ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή της μάχης και δεν κινούσαν μονάδες σα μολυβένια στρατιωτάκια, αλλά υφίσταντο κι οι ίδιοι τις συνέπειες κάθε απόφασής τους, θυμίζοντας ίσως -σε εμένα τουλάχιστον- κατά μία έννοια αυτό που σημειώνουν οι κλασικοί για τους βουλευτές και το νομοθετικό σώμα της κοινωνίας του μέλλοντος, που δεν αποσπάται από την παραγωγή, συνεπώς βλέπει από πρώτο χέρι τα προβλήματα που εμφανίζονται, τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα των μέτρων που παίρνουν, κτλ.