Το ΕΑΜ μας έσωσε απ’ την πείνα

Το εαμ μας έσωσε από την πείνα και από τη σκλαβιά, γι’ αυτό το πολέμησαν λυσσαλέα, όσοι (ντόπιοι και ξένοι) ήθελαν το λαό πεινασμένο και σκλαβωμένο, στο περιθώριο. Δεν κατάφερε όμως να μας σώσει από το σύστημα της μισθωτής σκλαβιάς, της αδικίας και της εκμετάλλευσης, εν μέρει εξαιτίας των δικών του αντιφάσεων τακτικού και στρατηγικού χαρακτήρα αλλά βασικά λόγω της ιμπεριαλιστικής επέμβασης των άγγλων «συμμάχων», που έφεραν χιλιάδες στρατιώτες από το μέτωπο της ιταλίας κι άλλες περιοχές, ενόσω ακόμα βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ο πόλεμος ενάντια στους ναζί, για να φερθούν «σαν σε κατακτημένη χώρα», όπως έλεγαν οι γραπτές ντιρεκτίβες του τσώρτσιλ.

Το εαμ είχε στα χέρια του την εξουσία και την χάρισε στον αντίπαλο. Το βάρος αυτής της ήττας καθιστά αυτονόητη και υποχρεωτική την κριτική προσέγγιση και επανεξέταση των στρατηγικών εφοδίων και της πολιτικής πρωτίστως του κουκουέ και κατ’ επέκταση του εαμ. Και δε δικαιολογεί τα αρνητικά (σχεδόν υστερικά σε κάποιες περιπτώσεις) αντανακλαστικά ενάντια σε κάθε τέτοια απόπειρα, που αντιμετωπίζεται εξ αρχής ως μηδενισμός, προδοσία, τροτσκιστικό ολίσθημα, κτλ. Όταν οδηγείται σε συντριβή ένα τέτοιο ισχυρό, παλλαϊκό κίνημα, αυτό δεν μπορεί να οφείλεται μόνο σε μια κακή συγκυρία και στον παράγοντα του τυχαίου.

Στον αντίποδα βέβαια, η αρνητική κατάληξη και τα όποια λάθη οδήγησαν σε αυτήν, δεν μπορούν να σβήσουν την αξία και την προσφορά του εαμ, που εξακολουθεί να φωτίζει ως ιστορικό παράδειγμα τις νεότερες γενιές και να δείχνει (μαζί με τον ελας και την επον) το δρόμο των λαών. Πολύ περισσότερο, καμία από τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις του εαμ δεν μπορεί να γίνει αιτία κι αφορμή για να χαριστεί ελαφρά τη καρδία στις συριζαϊκού τύπου καρικατούρες του, όπως σημειώνει πολύ εύστοχα ο ιστορικός μαργαρίτης στο άρθρο του για το φασισμό, που δημοσιεύεται στο τρέχον τεύχος των θεμάτων παιδείας.

Πολλοί εδώ ομνύουν στην ανάγκη δημιουργίας αντιφασιστικών μετώπων ενάντια στην Χρυσή Αυγή. Τα μέτωπα που προτείνονται ελάχιστα μοιάζουν με εκείνα του παρελθόντος, παρά τη συχνή επίκληση του ΕΑΜ. Το ΕΑΜ πολεμούσε το φασισμό κάτω από τν πολιτική καθοδήγηση της εργατικής τξάης και του κόμματός της, του ΚΚΕ. Η νίκη επί του φασισμού συνοδευόταν από το αίτημα για Λαοκατία. Ας μην πω Λαϊκή Εξουσία –για λόγους που καταλαβαίνετε. Αλήθεια, η διαχείριση των υποθέσεων και των συμφερόντων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα του 2014, όπως έστω τη φαντάζεται ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει οποιαδήποτε συγγένεια με τη Λαοκρατία του ΕΑΜ: Ας αφήσουν στην Κουμουνδούρου ήσυχες τις παρακαταθήκες του ελληνικού εργατικού και λαϊκού κινήματος.

Μπορεί σήμερα η λαοκρατία να θεωρείται ολίσθημα προς τη λογική των σταδίων και προβληματική από στρατηγική άποψη (ο στάλιν στις επιστολές του προς το ντιμιτρόφ, που δημοσιεύονται στο ημερολόγιο του τελευταίου, περιγράφει τις λαϊκές δημοκρατίες ως ιδιαίτερο δρόμο περάσματος στο σοσιαλισμό, σε διάκριση με τη δικτατορία του προλεταριάτου που ήταν ο ρώσικος δρόμος προς την ίδια κατεύθυνση). Αυτό δε σημαίνει πως ταυτιζόταν με τη στρατηγική και τους πολιτικούς στόχους της σοσιαλδημοκρατίας (άλλο αν οι διάφορες εκδοχές της στην ελλάδα επιχειρούν διαχρονικά τη λεηλασία της εαμικής πολιτικής κληρονομιάς). Προκύπτει λοιπόν εύλογα το ερώτημα, αν μπορούσε το εαμικό κίνημα να νικήσει με αυτή τη συγκεκριμένη στρατηγική της λαοκρατίας, εφόσον είχε εξ αρχής καλύτερη εκτίμηση της κατάστασης και καθαρή αντίληψη, χωρίς αυταπάτες για το ρόλο των «συμμάχων». {Κάποιοι προσθέτουν σε αυτό ως επιχείρημα ότι κι ο τίτο στη γιουγκοσλαβία κατάφερε να νικήσει έχοντας την ίδια πολιτική γραμμή, αλλά ένα στρατό με πιο σαφή, ταξικά χαρακτηριστικά. Όπως είδαμε όμως σε δύο προηγούμενες αναρτήσεις, αφενός εκεί είχε αποφασιστικό ρόλο η απελευθέρωση του βελιγραδίου απ’ τον κόκκινο στρατό, αφετέρου κάποια ζητήματα τα ξαναβρήκαν μπροστά τους οι γιούγκοι, χωρίς να δώσουν ικανοποιητικές απαντήσεις –τουλάχιστον όχι απ’ τη δική μας πλευρά}. Από την άλλη βέβαια είναι ευνόητο ότι μια θολή, αντιφατική στρατηγική στόχευση καθορίζει αντιστοίχως και αντανακλάται στις τακτικές κινήσεις και επιλογές κάθε πολιτικού φορέα-υποκειμένου. Με άλλα λόγια ο σκοπός (δεν αγιάζει, αλλά) επηρεάζει και καθορίζει τα μέσα που χρησιμοποιούνται κάθε φορά.

Το εαμ κατάφερε να πετύχει αυτό που σημειώνει κάπου ο κάρολος (δεν το μεταφέρω πιστά, αλλά από μνήμης και γι’ αυτό χωρίς παραπομπή) για την εργατική τάξη σε επαναστατική περίοδο, που προβάλλει ως πρωτοπόρος δύναμη ολόκληρης της κοινωνίας, με ηγεμονία και πρωτοβουλία κινήσεων. Η κοινωνία όμως είναι ταξικά διαχωρισμένη και όχι ενιαία. Συνεπώς το εαμ, ως εθνικό απελευθερωτικό μέτωπο, δεν πρέσβευε παρά μόνο το έθνος των εργαζομένων, όπως έλεγε ο λένιν, και πλήρωσε ακριβά την υποτίμηση αυτής της απλής αλήθειας. Στον αντίποδα βέβαια, αν είχε παραμείνει πιστό έστω και σε αυτή την εθνική σκοπιά, έχοντας εξ αρχής καθαρό μέτωπο ενάντια στους άγγλους και το σχεδιασμό τους, θ’ αντιμετώπιζε στη συνέχεια με πολύ ευνοϊκότερους όρους και το ταξικό ζήτημα, δηλαδή το αποδυναμωμένο «έθνος» της ελληνικής αστικής τάξης. Αυτό που θόλωσε το κριτήριο της ηγεσίας του δικού μας ‘έθνους’ ήταν η ιδιομορφία της αντιφασιστικής συμμαχίας, που προέκυψε όμως ως έξυπνος και απαραίτητος τακτικός ελιγμός από την πλευρά των σοβιετικών, για να σπάσουν τη διεθνή τους απομόνωση και ν’ αποκρούσουν από καλύτερες θέσεις την επίθεση των ναζί. Αυτό που ήταν όρος-κλειδί για τη νίκη, μπορεί να γίνει το.. «μυστικό της αποτυχίας» σε μια διαφορετική περίσταση –κάτι που καταδεικνύει πόσο δύσκολο καθήκον είναι η εκτίμηση της συγκεκριμένης κατάστασης.

Ας σταθούμε όμως σε ένα ακόμα σημείο. Είναι γενικά σωστή η θέση πως η επαναστατική κατάσταση εμφανίζεται αντικειμενικά και ανεξάρτητα από τις δικές μας επιθυμίες, τη βούληση και τη δράση του εκάστοτε πολιτικού υποκειμένου, το οποίο καθορίζει όμως με τις κινήσεις του και το βαθμό ετοιμότητάς του την τελική της έκβαση (αν δηλ θα εκδηλωθεί το επαναστατικό ξέσπασμα και αν θα είναι νικηφόρο). Το εαμ/κκε άφησε να χαθεί μέσα από τα χέρια του η εξουσία κι η επαναστατική κατάσταση που υπήρχε στην ελλάδα κατά την απελευθέρωση από τους γερμανούς (και αργότερα). Η.. ‘τραγωδία του δεκέμβρη’, όπως τον ονομάζει παραδοσιακά το αναθεωρητικό, ευρωκομμουνιστικό ρεύμα –και θ’ ακούσουμε πολλά τέτοια φέτος, με το στρογγύλεμα της επετείου- δεν ήταν τέτοια επειδή επιλέξαμε τη σύγκρουση (που δεν ήταν εμφύλια αλλά ταξική) αλλά (αφενός εξαιτίας της ωμής επέμβασης των άγγλων και αφετέρου) λόγω των όρων και των αυταπατών με τους οποίους έγινε αυτή η σύγκρουση, χωρίς καθαρή στόχευση από τη δική μας πλευρά, με ένα μικρό μόνο μέρος της στρατιωτικής δύναμης του ελάς, κτλ.

Το εαμ όμως δεν άφησε αναξιοποίητη κάποια ευκαιρία που έπεσε ουρανοκατέβατη και παρουσιάστηκε τυχαία στο δρόμο. Η επαναστατική κατάσταση που εμφανίστηκε στην ελλάδα, προέκυψε ως ένα βαθμό εξαιτίας της δικής του πρωτοπόρας δράσης, της οργάνωσης του λαού, των φύτρων της λαϊκής εξουσίας στο βουνό και την ελεύθερη ελλάδα, κτλ, κι όχι μόνο λόγω των ειδικών συνθηκών του πολέμου και την απελευθέρωση (που υπήρχαν ως όροι και σε άλλες χώρες, χωρίς να παρουσιαστεί εκεί όμως αντίστοιχη ευκαιρία).

Το εαμ έφτασε πολύ ψηλά, σε κορυφές απάτητες για τα ελληνικά δεδομένα, αλλά δεν μπόρεσε λόγω αντικειμενικών κι υποκειμενικών αδυναμιών, να προχωρήσει παραπέρα, στο τελικό άλμα και στην έφοδο προς τον ουρανό. Κι αν τελικά έφτασε στη βρύση, αλλά τα έκανε μούσκεμα, πότισε ωστόσο με το χνάρι του τον εικοστό αιώνα και συνεχίζει να είναι αστείρευτη πηγή διδαγμάτων (θετικών κι αρνητικών) για το λαϊκό κίνημα.