Περί ομοφοβίας

Η τηλεοπτική εμφάνιση του κουτσούμπα την περασμένη εβδομάδα πρέπει να είχε αποκλειστικά ένα και μόνο θέμα, αν κρίνει κανείς από τις αντιδράσεις –τι γράφτηκε και τι σχολιάστηκε- στο δίκτυο τις τελευταίες μέρες: τους ομοφυλόφιλους, το σύμφωνο συμβίωσης, το δικαίωμά τους στην υιοθεσία. Και ήρθε και έδεσε για κάποιους το γλυκό και το έτοιμο συμπέρασμα για το ομοφοβικό κουκουέ –που είναι και γενικά τέτοιο, από πολιτική άποψη και φοβάται να συνεργαστεί με τους όμορους πολιτικούς χώρους του.

Αυτή η κολόνια κρατάει χρόνια, βέβαια. Θυμάμαι το μίσσιο πχ να γράφει σε κάποια βιβλία του πως (ούτε λίγο ούτε πολύ) το κόμμα και το εαμ έχασαν, λέει, τη στήριξη του κόσμου και τον πόλεμο, γιατί πρόδωσαν την υπόθεση της σεξουαλικής απελευθέρωσης. Και το καλύτερο ίσως που μπορείς να σκεφτείς για να τον δικαιολογήσεις, είναι ότι πέρασε τα καλύτερα (και πιο ενεργά σεξουαλικά) χρόνια του στη φυλακή, γεμάτα στερήσεις (κι από μια επιπλέον άποψη), συνεπώς γράφει γι’ αυτό που του ‘χε λείψει περισσότερο.

Το οποίο φαντάζομαι πως μπόρεσε να βρει μεταδικτατορικά σε άφθονες ποσότητες. Γιατί ο καπιταλισμός είναι θεωρητικά η κοινωνία της αφθονίας, ακόμα και στο σεξ –άσχετα που στην πράξη μένουν πολλοί στην απέξω, μαλάκες (στην κυριολεξία) και είναι ζήτημα αν και τι ποιότητας έρωτα απολαμβάνουμε, όπως ακριβώς και με τα υλικά αγαθά δηλ. Αυτή εξάλλου είναι κι η μεγάλη δύναμη του συστήματος. Όχι μόνο το ότι μας προσφέρει μια ψευδαίσθηση ευημερίας, αλλά ότι ενσωματώνει μεταμοντέρνα και στοιχεία που θεωρητικά τον αμφισβήτησαν και επιχείρησαν να συγκρουστούν μαζί του, ακόμα και με πολιτικούς όρους. Ο καλός μύλος της αντίδρασης όλα τα αλέθει.

Η σεξουαλική απελευθέρωση ως αίτημα έμπλεξε στα γρανάζια του φιλελεύθερου καπιταλισμού, που εν μέρει το πραγματοποίησε και κατ’ ουσίαν το εκφύλισε. Ενώ οι διάφορες κινηματικές θεωρίες για την κατασκευή του βιολογικού φύλου ή για την αυτοδιάθεση του σώματος (που δικαιολογεί μεταξύ άλλων και την χρήση ναρκωτικών ουσιών) φλερτάρουν ανοιχτά (και απελευθερωμένα) με τις θεωρίες και τις αξίες του αστικού κόσμου. Που δε νιώθει την παραμικρή αμφισβήτηση από μια διαδικασία που «απελευθερώνει» το σώμα, για να το κάνει εμπόρευμα –αλλά συντηρεί και τον πουριτανισμό ως βασική ιδεολογία στα πλαίσια της αστικής υποκρισίας. Η ελευθερία όμως δεν μπορεί να νοείται μόνο με αρνητικό τρόπο, ως ελευθερία από κάτι που μας κρατά δέσμιους, αλλά με θετικό περιεχόμενο, ως ελευθερία για να κάνουμε και να πετύχουμε κάτι –όπως λέει ο φροϋδομαρξιστής έριχ φρομ στο βιβλίο του για το «φόβο μπροστά στην ελευθερία».

Θέλω να πω δηλ πως η σεξουαλική απελευθέρωση έχει βαθύτερο περιεχόμενο από την «ελευθερία» επιλογής που απολαμβάνουμε φαινομενικά στον καπιταλισμό, με τα χιλιάδες αόρατα δεσμά του. Και τα ζητήματα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι πολύ σοβαρά και σύνθετα για να στοιχηθούν και να χωρέσουν στον καβγά μεταξύ των πολέμιων και των υποστηρικτών του gay pride, της παρέλασης περηφάνιας των ομοφυλόφιλων, ή στην αντίθεση ανάμεσα στον νταβραντισμένο ελληνάρα που «μισεί τις αδερφές» και τις τηλεοπτικές φιγούρες - καρικατούρες που προβάλλονται ως ο μέσος σύγχρονος ομοφυλόφιλος.

Ανώμαλο είναι το σύστημα, όχι οι άνθρωποι, λέει πολύ σωστά ένα σύνθημα. Με τη διαφορά πως εφόσον ζούμε σε αυτό το σύστημα, που φυλακίζει και στρεβλώνει τις ανάγκες μας, είμαστε και εμείς, στον ένα ή τον άλλο βαθμό, κομμάτι της σαπίλας και της ανωμαλίας του, που επηρεάζει οπωσδήποτε και τις ερωτικές μας σχέσεις. Η κτητικότητα, οι ανασφάλειες, ο παλιμπαιδισμός και οι ανώριμες συμπεριφορές, η αποξένωση, η συναισθηματική φτώχια, η έλλειψη ρομαντισμού, η αντιμετώπιση των ερωτικών συντρόφων ως εμπορεύματα με συγκεκριμένη χρηστική αξία και ημερομηνία λήξης, αλλά κι η πορνογραφία ή το αγοραίο σεξ, είναι μερικά μόνο από τα συμπτώματα που θα μπορούσε κανείς να απαριθμήσει.

Σε μια κοινωνία που τρελαίνει τους ανθρώπους, όλοι μας είμαστε το κατά δύναμη ψυχασθενείς, λέει ένας στίχος. Κάτι που ισχύει προφανώς και για την ερωτική μας ζωή και πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τα κλασικά δίπολα «μονογαμία-πολυγαμία», «ομοφυλοφιλία-ετεροφυλοφιλία», κτλ. Τίποτα ανθρώπινο δε μας είναι ξένο, ως αντίδραση και συμπεριφορά, τα πάθη κι οι αδυναμίες είναι βαθύτατα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, για να τα απαρνηθούμε και να τα απαξιώσουμε. Δεν είναι οι άνθρωποι που μπαίνουν στο στόχαστρο και εξετάζονται ως άρρωστοι αλλά η εγγενής παθογένεια μιας αρρωστημένης αστικής κοινωνίας, που επιδρά αναπόφευκτα στον καθένα μας.

Πώς δένουν αυτά με το θέμα της οικογένειας και της μορφής της; Δεν είναι αυτονόητα ένας ταξικός θεσμός που πρέπει να καταργήσουμε, γιατί μυεί «αυθόρμητα» τα παιδιά στο συλλογικό εγωισμό και την έννοια της ιδιοκτησίας; Όχι, κατά τη δική μου αντίληψη τουλάχιστον. Αφενός γιατί η οικογένεια είναι ένας βασικός, αναντικατάστατος πυλώνας για την καλύτερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού –που δεν περιορίζεται μονοσήμαντα στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, ούτε έχει μια δοσμένη κι αναλλοίωτη λειτουργία ανεξάρτητα από το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο. Κι αφετέρου γιατί το ζητούμενο δεν είναι η απλή κατάργησή της (με κάποιο διάταγμα άραγε;) αλλά η υπέρβαση της σημερινής μορφής της, έτσι που ο καθένας να βλέπει την οικογένειά του στο κοινωνικό σύνολο, να τους νιώθει όλους δικούς του, να βλέπει τη δική τους ανάπτυξη ως προϋπόθεση για τη δική του.

Σε αυτό το γενικό πλαίσιο είναι που καταλαβαίνω προσωπικά (και το τονίζω αυτό, γιατί προφανώς δεν κάνω κάποια επίσημη, ούτε και σωστή απαραίτητα, ερμηνεία) τις θέσεις του κόμματος για την οικογένεια συνολικά, το πρότυπο το οποίο θα καλλιεργείται (χωρίς να επιβάλλεται) στην κοινωνία του μέλλοντος και στο οποίο θα στοχεύουμε, και παρεμπιπτόντως τη διαφωνία του με την υιοθεσία παιδιών και τη δημιουργία οικογένειας από τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Όποιος επιδιώκει συνεπώς μια ουσιαστική αντιπαράθεση (κι όχι φτηνούς εντυπωσιασμούς με ειρωνικές ατάκες για όσους ζούνε πίσω από τον ήλιο, κτλ), οφείλουν να πάρουν υπόψη το παραπάνω σκεπτικό και να αναμετρηθούν μαζί του συνολικά.

Παράλληλα βέβαια υπάρχουν διάφορες παράπλευρες πτυχές, για τις οποίες οφείλω να ομολογήσω πως δεν έχω κατασταλαγμένη άποψη –συνεπώς αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη για τυχόν αστοχίες, συγχύσεις, μπερδεμένες διατυπώσεις, κτλ. Οι κομμουνιστές θα μπορούσαν ίσως να ταχθούν υπέρ της θέσπισης κάποιων δικαιωμάτων για τους ομοφυλόφιλους, χωρίς να συμφωνούν απαραίτητα και με τη συγκεκριμένη άσκησή τους, σε κάθε περίπτωση. Με την ίδια έννοια δηλ που η θέση για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση (και τον εδαφικό αποχωρισμό) δε σημαίνει πως το υποστηρίζουμε αυτομάτως για όλες τις περιπτώσεις (πχ για τους λαούς της ισπανίας). Και με την ίδια έννοια που η υπεράσπιση κι η κατάκτηση του δικαιώματος της γυναίκας στο διαζύγιο, δε σημαίνει πως είμαστε από θέση αρχής με τη διάλυση κάθε γάμου. Αν και μπορεί να αντιτείνει κανείς ότι στο σημερινό αντιδραστικό πλαίσιο μια τέτοια κατάκτηση, θα μείνει στα χαρτιά και μπορεί να δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που θα λύσει.

Είναι επίσης σημαντικό να υπάρχει ιδιαίτερη ευαισθησία κι αυξημένη επαγρύπνηση, από τον καθένα ξεχωριστά και όλους μαζί συλλογικά, για να εξαλειφτούν τυχόν κατάλοιπα που επιβιώνουν μέσα μας και κάθε πιθανό κρούσμα υποσυνείδητης, «αυθόρμητης» ομοφοβίας στις γραμμές μας.

Μια τελευταία πτυχή είναι αν χρειάζεται ιδιαίτερη δουλειά κι οργάνωση στο λεγόμενο μέτωπο των λοατ (δες κι εδώ). Όπως η γυναίκα υφίσταται εξαιτίας της ιδιαίτερης θέσης της διπλή εκμετάλλευση στην καπιταλιστική κοινωνία, το ίδιο συμβαίνει με τους ομοφυλόφιλους και τα άλλα άτομα που έχουν σεξουαλικές «ιδιαιτερότητες». Το ερώτημα ωστόσο είναι αν αυτά τα άτομα προσδιορίζουν την ταυτότητά τους και τις κοινωνικές τους διεκδικήσεις με βάση τις σεξουαλικές τους προτιμήσεις ή με την ταξική τους θέση στην κοινωνία. Κι αν υπάρχει συνεπώς λόγος να οργανώνουν σε διακριτές συλλογικότητες την πάλη τους ή αν έτσι απομονώνονται μόνοι τους από τα εργατικά, λαϊκά στρώματα και από τους φυσικούς τους συμμάχους.

Και το γυναικείο κίνημα όμως δεν έχει δικούς του διακριτούς συλλογικούς φορείς, σε συνεργασία με το ταξικό κίνημα; Γιατί συνεπώς να μη γίνεται το ίδιο και με τους ομοφυλόφιλους, τους λοατ εν γένει;

Δε θα αποτολμήσω μια συνολική απάντηση. Θα σημειώσω όμως τη βασική, ειδοποιό διαφορά του γυναικείου κινήματος που συμμαχεί όντως με το ταξικό κίνημα, σε αντιδιαστολή με τον εκφυλισμό του «καθαρού φεμινισμού», που στοχοποιούσε τους άνδρες ως φύλο και άφηνε στο απυρόβλητο την κυρίαρχη αστική τάξη. Κι αυτή είναι μια πολύτιμη πυξίδα και για το θέμα που εξετάζουμε.