Αστικές και οπορτουνιστικές ερμηνείες για το Δεκέμβρη του 1944

Εν όψει της αυριανής επετείου, που συμπίπτει και με τη σχετική εκδήλωση στον περισσό, όπου θα μιλήσουν η αλέκα και ο μαΐλης, η κε του μπλοκ αντιγράφει ένα ακόμα απόσπασμα από την εισαγωγή της πρόσφατης έκδοσης της σύγχρονης εποχής και του τμήματος ιστορίας για το δεκέμβρη του 44’, που παρουσιάζει συνοπτικά τις βασικές προσεγγίσεις του αντίπαλου στρατοπέδου. Καλή ανάγνωση.

-.-.-

Η ιδεολογικοπολιτική διαπάλη για τον ηρωικό ένοπλο αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ το Δεκέμβρη του 1944 εναντίον του βρετανικού στρατού στην Ελλάδα και των εγχώριων συμμάχων του, υπήρξε σκληρή και συνεχίζεται αμείωτη, παρά το γεγονός ότι μας χωρίζουν εβδομήντα χρόνια από εκείνα τα γεγονότα. Μάλιστα, ανάλογα και με την κάθε φορά πολιτική συγκυρία, η διαπάλη αποκτά πιο οξυμένο χαρακτήρα. Δείχνει και αυτό με το δικό του τρόπο, πόσο επίκαιρα είναι μια σειρά βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν από εκείνον το μεγάλο λαϊκό αγώνα.

Κατά το Γεώργιο Παπανδρέου, πρωθυπουργό στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» από τον Απρίλη του 1944 έως τις αρχές Γενάρη 1945, ο Δεκέμβρης ήταν «Στάσις και έγκλημα»²⁰ του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, μιας ένοπλης μειοψηφίας, όπως έλεγε. Τον ίδιο χαρακτηρισμό έχουν δώσει για το Δεκέμβρη σειρά αστών πολιτικών εκείνης της περιόδου και μεταγενέστεροι, όπως ο Θεμιστοκλής Τσάτσος²¹. Δεν αναφερόμαστε στους χαρακτηρισμούς που έχει δώσει στο Δεκέμβρη η προπαγάνδα της φασιστικής εκδοχής, γιατί βασικά καλύπτεται από τους προηγούμενους αστούς πολιτικούς.

Σύμφωνα με άλλους του σοσιαλδημοκρατικού τόξου, όπως ο δικηγόρος Σταύρος Κανελλόπουλος, στέλεχος του ΕΑΜ και της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας (ΕΛΔ), ο Δεκέμβρης ήταν μια «πεπονόφλουδα της αγγλικής πολιτικής»²². Πρόκειται για ευρύτατα διαδεδομένη άποψη, ιδιαίτερα στις άμεσες μετά το Δεκέμβρη δεκαετίες, που με διάφορες παραλλαγές έχουν υιοθετήσει μια σειρά ιστορικοί. Για παράδειγμα ο Πεδρικλής Ροδάκης έγραψε:

«Το Δεκέμβρη 1944 τον επέβαλαν οι Άγγλοι (…) Το ΚΚΕ και ΕΑΜ (…) σύρθηκε στη σύγκρουση. Μπορούσε να αποφύγει αυτήν τη σύγκρουση, όπως έκαναν κι όλα τα ΚΚ της Δ. Ευρώπης»²³.

Στον χώρο της λαθολογίας κινήθηκε και ο Λεωνίδας Κύρκος, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ο Δεκέμβρης «…από πολιτική πλευρά υπήρξε τραγικό λάθος»²⁴.

Οι εκτιμήσεις αυτές δεν είναι απλώς λαθεμένες, αλλά επιπλέον συμβάλλουν στην καταπολέμηση του επαναστατικού κινήματος και στην ενσωμάτωσή του στο σύστημα. Και γράφονταν αυτά, ενώ ο λαός είχε πάρει τα όπλα και έδινε απλόχερα ακόμα και τη ζωή του.

Από τους νεότερους της αστικής ιστοριογραφίας, ο Μαρκ Μαζάουερ θέτει τα ερωτήματα:

«Επρόκειτο για την αρχή της κατάληψης της εξουσίας από τους κομμουνιστές ή για μια αυθόρμητη αντίδραση της Αριστεράς ενάντια στη βία και τις προκλήσεις της Δεξιάς;»²⁵, θεωρώντας ότι αυτό το ερώτημα ακόμα δεν έχει απαντηθεί, ενώ κάνει λόγο για τη «Δεξιά» μόνο, παρακάμπτοντας επιτήδεια το ρόλο των «Κεντρώων» κομμάτων. Ισχυρίζεται επιπλέον, πως η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης «είχε κάνει ξεκάθαρο στην παρουσία του ελληνικού Κομμουνιστικού Κινήματος ότι δεν επικροτούσε την κατάληψη της εξουσίας διά της βίας», επειδή «οι διαπραγματεύσεις του Τσώρτσιλ με το Στάλιν είχαν καταλήξει σε μια συμφωνία που η Ελλάδα τότε αγνοούσε και η οποία παρέδιδε ρητά την χώρα στη βρετανική σφαίρα επιρροής»²⁶.

Ήταν αντίθετη η σοβιετική πλευρά με τον ένοπλο αγώνα του Δεκέμβρη; Δεν έχουν βρεθεί αρχειακά ντοκουμέντα που να επιβεβαιώνουν την απάντηση θετικά ή αρνητικά. Όμως έχει αναφερθεί μαρτυρία για θετική θέση του συνταγματάρχη Γκριγκόρι Ποπόφ²⁷, επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής που βρισκόταν τότε στην Ελλάδα, ενώ στις 15 Δεκέμβρη 1944, ο Τρ. Κοστόφ έστειλε ραδιοτηλεγράφημα προς τον Γ. Σιάντο, σχετικά με τη γνώμη του Γκεόργκι Ντιμιτρόφ, όπου αναφερόταν:

«Ο παππούς συμβουλεύει ο αγώνας να συνεχιστεί. Εμείς κάνουμε καθετί το δυνατό»²⁸

Ως συνέπεια είναι ανεδαφική η άποψη του Μαζάουερ, ο οποίος απλώς επαναφέρει το γνωστό και χιλιοειπωμένο ως και σήμερα «μοίρασμα του κόσμου» από τις «Μεγάλες Δυνάμεις» που χυδαιοποιεί τα όρια της διαπάλης σοσιαλισμού-καπιταλισμού και συσκοτίζει το γεγονός ότι αυτά τα όρια καθορίζονταν από το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων και όχι από κάποιες υπόγειες συμφωνίες.

Τα ίδια, δηλαδή για συμφωνία Τσόρτσιλ-Στάλιν τον Οκτώβρη του 1944 στη Μόσχα, που οι βάσεις της είχαν τεθεί από το Μάη, έγραψε και ο Βάσος Μαθιόπουλος:

«…στις αρχές Μαΐου του 1944 κρινόταν στην πραγματικότητα η μεταπολεμική μοίρα της Ελλάδας, τουλάχιστον για τριάντα χρόνια». Πρόσθεσε επίσης ότι «…στην πραγματικότητα ανεξάρτητη έγινε η χώρα από τις 24 Ιουλίου 1974, ημέρα που κατέρρευσε η δικτατορία των συνταγματαρχών»²⁹.

Είναι φανερή η προσπάθεια του συγγραφέα να συγκαλύψει τη συμμαχία ανάμεσα στις ξένες και ελληνικές αστικές δυνάμεις και την απροκάλυπτα δολοφονική στάση τους απέναντι στο ΕΑΜικό κίνημα. Δεν εξηγεί επιπλέον, τι άλλαξε επί της ουσίας μετά το 1974 στις διασυμμαχικές αστικές σχέσεις και γενικά στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο, όσον αφορά την ταξική τους στόχευση απέναντι στο ΚΚΕ και στο εργατικό-λαϊκό κίνημα.

Όμως τα αστικά συμφέροντα, όπως και τα εργατικά, είναι παγκοσμίως ενιαία για κάθε πλευρά και δε διαχωρίζονται με βάση την εθνική κυριαρχία. Έτσι, μόνο ως προπαγανδιστικό πυροτέχνημα μπορεί να εκληφθεί ο ισχυρισμός του ίδιου:

«Αν οι παράγοντες -κυβέρνηση και ΕΑΜ- συμφωνούσαν πραγματικά, ότι η υπόθεση του τόπου ήταν αποκλειστικά και κυρίαρχα δική τους κι όχι του στρατηγού Σκόμπι και του διπλωματικού συμβούλου Ρέτζιναλντ Λήπερ, ίσως ο Δεκέμβρης να είχε αποφευχθεί…»!³⁰

Αντιγράφοντας ουσιαστικά τους Παπανδρέου και Τσάτσο, ο Στάθης Καλύβας του πανεπιστημίου Γέιλ, έγραψε ότι «Τα Δεκεμβριανά ήταν στρατιωτικό κίνημα…»³¹

Προσπερνά έτσι και κρύβει, διά της διαστρέβλωσης την πραγματικότητα, ότι στις 33 μέρες του Δεκέμβρη συμμετείχε στον αγώνα ένας τεράστιος όγκος λαϊκών μαζών και όχι κάποιοι πραξικοπηματίες που καιροφυλακτούσαν στο σκοτάδι. Η θέση των τελευταίων βρίσκεται στην τάξη που υπερασπίζει ο Καλύβας, ο οποίος επίσης υποστήριξε:

«Τα Δεκεμβριανά αποτέλεσαν την κολυμβήθρα του Σιλωάμ, όπου αναβαπτίστηκαν ως εθνικόφρονες και αντικομμουνιστές κάθε λογής δοσίλογοι».

Ξεχνά ότι την πρώτη κυβέρνηση των δωσίλογων (Γεωργίου Τσολάκογλου) είχε χαιρετίσει το 1941 σχεδόν το σύνολο του αστικού πολιτικού κόσμου (Γ. Παπανδρέου, Π. Κανελλόπουλος, Δημ. Μάξιμος, Κ. Τσαλδάρης, Στέφ. Στεφανόπουλος, Πέτρος Ράλλης, Θεόδ. Πάγκαλος, Στυλ. Γονατάς, Θεόδ. Τουρκοβασίλης και πλειάδα άλλων)³². Επιπλέον: η ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας, ανεξάρτητα από το ότι συγκροτήθηκαν τελικά το 1943, είχε προταθεί στους Γερμανούς από την κυβέρνηση Τσολάκογλου το 1941, την κυβέρνηση που συνεχάρη ο αστικός πολιτικός κόσμος. Δηλαδή, τότε που όχι μόνο δεν είχε υπάρξει ο Δεκέμβρης, αλλά δεν υπήρχαν ούτε το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ, ενώ το ΚΚΕ αριθμούσε μερικές εκατοντάδες μέλη.

Ο ίδιος θεωρεί ως «σημαντικό άρθρο»³³ κείμενο του Γρηγόρη Φαράκου (1996), στο οποίο ο τελευταίος υποστήριξε:

«…το σύνδρομο της κατάληψης της εξουσίας με σταλινικό τρόπο υπήρχε στην ηγεσία του ΚΚΕ. Η ηγεσία του κόμματος δεν είχε, ουσιαστικά, απομακρυνθεί από τη σταλινική αντίληψη: τη βίαιη, δηλαδή, κατάληψη της εξουσίας. Βέβαια, το ΚΚΕ ήθελε και διακήρυσσε την πολιτική της εθνικής ενότητας, κυρίως όμως στο βαθμό που η πολιτική αυτή θα του άνοιγε την προοπτική της εξουσίας».

Θα ήταν τελείως παράδοξο αν το ΚΚΕ, ακολουθώντας την πολιτική της «εθνικής ενότητας» (ανεξάρτητα από το ότι αυτή ήταν λαθεμένη), παραμέριζε από τον ορίζοντά του την προοπτική της εξουσίας. Όμως ο συγγραφέας δεν πήρε καν υπόψη του ότι το ΚΚΕ ακολούθησε τον κοινοβουλευτικό δρόμο συμμετέχοντας στην κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» μετά από το Λίβανο, και πίστευε ότι θα επέβαλε τη διεξαγωγή αδιάβλητων εκλογών, τις οποίες εκτιμούσε ότι θα κέρδιζε το ΕΑΜ. Άρα τα περί βίαιης κατάληψης της εξουσίας ήταν ανύπαρκτα.

Αλλά υπάρχει και το εξής ερώτημα: γιατί είναι θεμιτή η χρήση της αστικής βίας, ενώ είναι αθέμιτη (τάχα σταλινικής αντίληψης…) η χρήση της λαϊκής βίας ενάντια σε μια μειοψηφία-δυνάστη της πλειοψηφίας του πληθυσμού; Και γιατί δεν είναι δημοκρατική κάθε μορφή πάλης (και η ένοπλη), όταν ένας λαός έτσι θα αποφασίσει να κάνει;

Σημειώσεις

20. Γ. Παπανδρέου, Ο Δεκέμβριος 1944, Καθημερινή, 2 Μάρτη 1948)

21. Θ. Τσάτσου, Ο Δεκέμβριος 1944, Αθήναι, 1945, Βιβλιοθήκη του Δημοκρατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος)

22. Ιωάννα Παπαθανασίου, «Διαμάντι της Αντίστασης ή Πεπονόφλουδα της αγγλικής πολιτικής», στο συλλογικό, Δεκέμβρης 1944, Μύθοι και Πραγματικότητες, σελ 55, εκδ. η Αυγή, 8 Δεκέμβρη 2013)

23. Δεκέμβρης 1944, Εκδόσεις Επικαιρότητα, σελ 215)

24. Λεωνίδας Κύρκος, Ανατρεπτικά, σελ 129, εκδ. Προσκήνιο, 1995

25. Mark Mazower, Πρόλογος στο Συλλογικό Μετά τον Πόλεμο, σελ 14, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2004

26. Ό.π.

27. Σύμφωνα με μία μαρτυρία που αφορά τη σοβιετική στρατιωτική αποστολή: «Ήταν σύμβουλοι διαπιστευμένοι. Δεν εκδηλώνονταν παρά μονάχα σε έναν άνθρωπο, τον καθοδηγητή του Κόμματος. Δεν ήταν άνθρωποι που φλυαρούσαν. Πάντως, γεγονός αναμφισβήτητο είναι ότι εκεί που έπρεπε να πάρουν θέση για θέματα καθοριστικά, παίρνανε. Όχι οι ίδιοι, έπαιρνε η Σοβιετική Ένωση. Φυσικά ήταν ενημερωμένοι, έπαιρναν μέρος σε συσκέψεις με την ηγεσία του ΚΚΕ, αλλά είχαν και ξεχωριστές συναντήσεις. Στις παραμονές της σύγκρουσης του Δεκέμβρη, ο Ποπώφ γνωρίζει και συστήνει όχι συνθηκολόγηση, αλλά στάση ενεργητική». (Φοίβος Ο. Οικονομίδης, Το σύνδρομο του Οδυσσέα, σελ 37, εκδ. Ορφέας, Αθήνα, 1999). Ο συγγραφέας αναφέρεται σε μια μαγνητοφωνημένη συνομιλία του με το Βάσο Γεωργίου (27 Νοέμβρη 1997), προσωπικό γραμματέα του Γ. Σιάντου.

28. Κεντρικά Κομματικά Αρχεία Βουλγαρίας, όπως παρατίθεται στο Φοίβος Οικονομίδης, Ο Δεκέμβρης του 44’ κι η διεθνής σημασία του, σελ 67, εκδ. Ορφέας

29. Βάσος Μαθιόπουλος, Ο Δεκέμβριος του 44’, σελ 90, εκδ. Νέα Σύνορα – Λιβάνη, 1994

30. Ό.π. σελ 357

31. Stathis Kalyvas@Skalyvas

32. Γεωργίου Κ. Σ. Τσολάκογλου, Απομνημονεύματα, σελ 165, εκδ. Ακρόπολεως, 1959

33. Στάθης Καλύβας «Η επιλογή της βίαιης ρήξης», Το Βήμα, 5 Δεκεμβρίου 2004